Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- ARIF NIHAT “BAYRAK” ŞEIRINI HARADA və NECƏ YAZDI Kövkəbxanım MƏMMƏDLİ
- TÜRKİYƏ və AZƏRBAYCAN ƏDƏBİYYATINDA AĞRI DAĞI MOTİVİ Könül QULİYEVA
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1334 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan məhkəmədə ittiham olunanda, 12 illik həbsxana həyatından qurtulanda da olur və nəhayət, Vəsfi ac qalanda, gecələməyə yeri olmayanda da bayramlıq kostyumu onun dadına çatır: yeganə kostyumunu, eləcə də anasının ona məktəbdən məzun olarkən aldığı hədiyyə saatını da dəyər-dəyməzinə satıb bir müddət onun pulu ilə dolanmalı olur. Vəsfi və İffətin başına gələn yalançı bir məhəbbət uğrundakı fədakarlığı Avropa ədəbiyyatında da Gi de Mopassanın (1850-1893) “Axsaq xala” adlı kiçik, ancaq olduqca təsirli və realist hekayəsində görə bilərik. “Axsaq xala”da üçüncü şəxsin dilindən fədakar bir aşiqin hekayəsi xatirə kimi danışılır. Hortenziya adlı 17 yaşında füsunkar bir qız kəndə müəllim göndərilmiş “unter zabit ədalı”, yaraşıqlı hesab edilən cavan Sijizberin saxta məhəbbətinə inanır. Məktəbin çardağında Sijizberlə görüşdüyü zaman direktor cənab Qrabyu onların yanına qalxır. Fədakar Hortenziya sevgilisi işdən atılmasın, adı ləkələnməsin deyə özünü üçüncü mərtəbədən yerə atır və nəticədə ayağı üç yerdən sınır. Ömrü boyunca “axsaq” damğası ilə qarımış qız kimi yaşamağı gözə alsa da, sevdiyi adamın nüfuzuna xələl gəlməsin deyə bu sirri heç kəsə açıb danışmır, hamını ayağının karet təkərləri altında qaldığına inandırır. İffət Vədiənin, Vəsfi Zeynəbin adını çəkmədiyi kimi axsaq xala da Sijirberlə olan münasibətini hər kəsdən gizlətməklə əsl səbəbkarın günahlandırılmasına və ya qınanmasına icazə vermir. Vəsfi təhsilini, bütün gəncliyini, İffət təmiz adını, nüfuzunu “əsassız vəhmə qurban verdiyi” kimi Hortenziya da gələcəyini Sijirberə olan sevgisinə fəda edir. Üstəlik Hortenziya məhbus, qatil, oğru damğası ilə deyil, fiziki qüsurla-axsaq damğası ilə həyatına davam etməli olur. MİR HAMZA SEYYİD NÎGÂRÎ`NİN HÂCE MUHAMMED LÛTFÎ`YE TESİRLERİ Lale ŞABANOVA Qafqaz Üniversitesi lale.shabanova@gmail.com AZƏRBAYCAN Söz incilerini mısra riştelerine etkileyici bir şekilde dizmeyi başaran şâirler, tarih boyunca haleflerini etkilemişler ve onların şiirlerinde yeniden hayat bulmuşlardır. Hâce Muhammed Lûtfî’ye de gerek zaman ve mekân yakınlığı, gerek görüş birliği, gerekse tema vs. gibi hususlardan dolayı tesir eden şâirler olmuştur. Hâce Muhammed Lûtfî, şiirlerini âşıkane, âlimane ve mürşidane bir edayla kaleme almıştır. Şâir, şiirlerinin çoğunluğunu klâsik tarzda oluşturmuş; fakat halk şiir zevkine uygun düşen, daha çok Yunus’tan esintiler taşıyan hece şiirleri de yazmıştır. Muhammed Lûtfî, özellikle Yunus Emre, Fuzûlî, Nâbî, Seyyid Nigârî, İbrahim Hakkı gibi şâirlerden etkilenmiştir. Hâce Muhammed Lûtfî`yi etkileyen şâirlerin başında Seyyid Mir Hamza Nigârî gelir. XIX. yüzyılda Karabağ’da ve Kafkaslarda millî ve dinî mücadeleye başlayan ve bu mücadelesini Anadolu’nun çeşitli yerlerinde devam ettiren Seyyid Mir Hamza Nigârî, Nakşibendî tarikatının “Halidiyye” koluna mensup mutasavvıf bir şâirdir. Muhammed Lûtfî, Seyyid Nigârî’nin tasavvuf felsefesinden ve tasavvufî içerikli şiirlerinden büyük ölçüde etkilenmiştir. Bu etkilenme, özellikle şâirin divân tertip sisteminde, sâkîye seslenişlerinde, halk ve divân şiiri unsurlarını müşterek olarak kullanmasında, gazellerinde, kelime kadrosunda, kullandığı tasavvufî mazmunlarda, sevgiliye hitabında, deyim ve ifadelerde açıkça görülmektedir. Muhammed Lûtfî`den evvel, “Gedaî” mahlasıyla şiirler yazan babası Hüseyin Efendi, şeyhi olan Nigârî’nin şiirlerinin tesirinde kalmıştır. Muhammed Lûtfî`nin, Nigârî’nin şiirlerini beğenerek okuması ve “Divân”ını, onun “Divân”ına nazire olarak yazması, babasının ve yakın çevresinin etkisiyle olmuştur. Alvarlı Efe Hazretleri, şiirlerinde, Seyyid Nigârî`yi “Ârif-i Hak, Mürşid-i Dîn, Merkez-i Füyûzât-ı İlâhî” gibi vasıflarla anar. Mir Nigârî’ye ithafen yazdığı bir gazelinde, ona olan muhabbetinin, pederinden miras olduğunu ifade eder ve onun ma’nevî veçhesini şöyle anlatır: “Ol mürşid-i dîn Mîr Nigârî`ye muhabbet IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1335 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Mîrâs-ı pederim bana gülbârımı bir gör Merkez-i füyûzât-ı İlâhî o kerem-rû Yüz sür hâkine matla-i envârımı bir gör Dergâhına üftâdeleri eyledi ihyâ LUTFİYÂ yürü mansûr-ı hünkârımı bir gör” (Hâce Muhammed Lûtfî Divânı: 210, 166) Muhammed Lûtfî’nin “Divân”ında çok sayıda “sâkîname” bulunur. Bu “sâkîname”ler genellikle aruz vezniyle yazılmıştır. Mir Nigârî gibi Muhammed Lûtfî de “sâkîname”lerinde, tasavvuftaki İlâhî aşkı temsil eden önemli sembollerden olan ma’nâ şarabını ve bu şarabın dağıtıldığı meyhaneleri sıkça anar. Tarikat mensubu olan her iki şâir, şiirlerinde zikirlere de yer vermişler; ayrıca Nakşibendî tarikatına mensup oldukları halde Mevlevilikle ilgili ney, sema’ gibi terimleri sıkça kullanmışlardır.
Seyyid Nigârî ile Hâce Muhammed Lûtfî arasındaki önemli etkileşimlerden biri de, Nigârî’nin meşhur “Çayname” mesnevisindeki İlâhî aşk ve tasavvufî sembollerle dolu semaverle ilgilidir. Seyyid Nigârî, “Çayname”sinde semaveri, baştan sona kadar, çay takımıyla ve sofra kültürüyle ilgili çeşitli nesnelere tasavvufî anlamlar yükleyerek över. Muhammed Lûtfî’nin, Nigârî’nin “Çayname”sinden farklı olarak 11’li hece vezniyle ve dörtlüklerle yazılmış olan şiirinde ise “Çayname”deki gibi herhangi bir girizgâha girmeden doğrudan semaveri ve çay bardaklarını anlatmış; semaverle ilgili başka unsurlardan söz etmemiştir. Lûtfî, semaveri mürşide, bardakları ise mürîde benzeterek, onlara bir takım tasavvufî anlamlar yüklemiştir. Bu anlamlardan birisi, semaverin sızlayarak içinden dualar etmesi, Rabbi’ne yalvarıp kalp huzuru ile ona yakarması ve muhabbet denizinde gark olmasıdır:
Semaverin başında bir sevda, kalbinin ta derinliklerinde ise bir Leylâ’sı vardır. Bütün yaratılmışların tek bir yaratıcısı vardır. Çay bardakları da hâlis niyetli dervişlere benzer:
Seyyid Nigârî ile Alvarlı Efe arasındaki etkileşimlerden biri de Seyyid Nigârî`nin “gözler gözlerim” redifli gazeline, Efe Hazretleri’nin yazdığı aynı vezin ve kafiyedeki naziresidir:
Sonuç olarak, Seyyid Nigârî ile Hâce Muhammed Lûtfî arasında önemli bir etkileşim söz konusudur. Muhammed Lûtfî, “Divân”ının tertip sisteminde, Seyyid Nigârî`nin kullandığı edebî sanatlara, vezin ve kafiyeye birebir uymaya çalışmıştır. “Divân”da şiirlerinin alfabetik olarak sıralanması ve şiir aralarına sâkîname yerleştirilmesi, her iki şâirin divânlarının şekil özelliklerinden olup benzerlik gösterir. Seyyid Nigârî’nin de, Hâce Muhammed Lûtfî’nin de şiirlerinde şiir ve şâirlikle ilgili konular yer alır. Bunlardan birisi, her iki şâirin de şiiri insanları, özellikle âşıkları daima irşat eden bir vasıta olarak görmeleridir. Bundan başka Muhammed Lûtfî, Seyyid Nigârî gibi şiirlerinde Arap, Fars ve Türk kültürü ile edebiyatlarına dair meşhur simâların isimlerini zikreder. Onların başında Hassan bin Sâbit, Firdevsî, Enverî, Sa’dî, Mevlânâ ve Fuzûlî gelir. Özetle, Seyyid Nigârî’nin şiirleri ile Muhammed Lûtfî`nin şiirleri arasında dil, üslûp, biçim, içerik ve âhenk yönünden benzerlikler bulunur. Bu da Hâce Muhammed Lûtfî’nin, Seyyid Nigârî`nin Erzurum`daki en önemli temsilcilerinden olduğunu gösterir.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1336 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan ARIF NIHAT “BAYRAK” ŞEIRINI HARADA və NECƏ YAZDI? Kövkəbxanım MƏMMƏDLİ “Aksiyon Advisory and Consulting” MMC kovkeb@yahoo.com AZƏRBAYCAN
Necip Fazıl dedikdə ağıla “Kaldırımlar” şeiri, Mehmet Akif dedikdə “Safahat”-ına baxmayaraq, “Çanakkale Şehitleri” üçün yazdığı möhtəşəm şeiri gəlir. Yəhya Kamal “Sessiz Gemi” və ya “Süleymaniye’de Bayram Sabahı” şeirləri ilə tanınır. Orhan Şaik Gökyay dedikdə “Bu Vatan Kimin?”, Orhan Veli dedikdə “İstanbul’u Dinliyorum” şeirləri yada düşür.
Arif Nihat Asya isə özünün “Bayrak” şeiri ilə könülləri fəth etmiş şairdir. Müsahibələrindən birində bu şeirin tarixçəsi haqqında danışarkən aşağıdakıları söyləmişdir:
“Bayrak” şeirini 35 yaşımda yazdım. Adana Oğlan Liseyində Ədəbiyyat müəllimi idim. Hatay şəhəri Qazinin (Mustafa Kamal – K.M.) sayəsində Türkiyəyə bağlanmışdı. Türkiyə sevinc içində idi. Bu sevinc Adanada da coşğu ilə yaşanırdı. Adananın fransız işğalından qurtuluşu, bildiyiniz kimi, 5 yanvar 1922-ci ilə təsadüf edir.
Buna görə, hər il 5 yanvar tarixində Adanada təntənəli şənliklər keçirilir. Şəhərdəki Saat qalası ilə Ulu cami minarəsi arasına böyük bir bayraq asılır. Bayraq da ki elə-belə bayraq deyil, on beş adamın qolları üstündə gətirilən bayraq. Bayraq gətirilir və mərasimlə yerinə ucaldılır. SankiSaat qalası ilə Ulu cami minarəsinin arasında bir günəş doğur.
1940-cı ildə Hatay Türkiyəyə bağlandığı üçün həmin ilin “5 yanvar”ınınhəmişəkindən daha gözəl və həyəcanlı keçməsini istəyirdilər. Buna görə, Adana Maarif Müdirliyindən bizim liseyə belə bir yazı gəldi: “5 Yanvar” tədbirində Saat qalası ilə Ulu cami minarəsi arasına Adananın tarixi bayrağı çəkildiyi vaxt günün mövzusuna uyğun bir şeirin liseyinizin şagirdlərindən biri tərəfindən oxunması münasib görülmüşdür”. Lisey müdiri bu işi mənə tapşırdı. Mən də şagirdlərim arasından üç-dörd nəfər seçdim: -Gedin, kitabxanalarda axtarın. Tədbirə uyğun gözəl bir şeir tapın. Əvvəllər eşidilməmiş bir şeir olsun. Məşhurların da kitablarına baxın, çox tanınmamış şairlərin də. Uşaqlar getdilər. Bir neçə gün sonra gəldilər: -Tapa bilmədik, müəllim. -Heç elə şey olar?! Gedin, gözünüzü açın, yaxşı-yaxşı axtarın, - dedim. Uşaqlar üç-dörd gün sonra yenə əliboş qayıtdılar. Bəs, yaxşı, necə olacaq indi? Öz-özümə fikirləşdim: “Arif, bu şeiri sən yazacaqsan!” Bircə günvaxt var idi. Adanada Ocak məhəlləsində yaşayırdım. O vaxtlar günün hər saatında elektrik olmurdu. Gecə vaxtı, neft lampasının yorğun işığı altında bayrağımıza sarılaraq qələmi əlimə aldım. Dan yeri ağaranda “Bayrak” şeiri artıq hazır idi. O gecə şeiri necə yazdımsa, elə qaldı. Üzərində ikinci dəfə işləmədim. Səhər məktəbə gedəndə Aydın Gün adlı şagirdimi yanıma çağırdım. Gözəl şeir oxuyan şagird- lərimdən idi. -Bunu bir oxu, görüm, - dedim. Oxudu. Bir neçə dəfə oxutdurdum. Mükəmməl oxuyurdu. Beləliklə, mənim “Bayrak” şeirimi “5 Yanvar” tədbirində ilk dəfə Aydın Gün oxudu və alqışlandı. Həmin günün axşamı Xalqevində (xalqı maarifləndirib milli birliyə səsləyən qurum) ziyafət var idi. Həmin ziyafətə dəvət olunanlardan biri Aydın Günü tanıyır və ondan soruşur: -Bu gün o bayraq şeirini sən oxudun, eləmi? -Bəli.
-Kimindir o şeir? -Bilmirəm. -Necə yəni bilmirsən? Adam oxuduğu şeirin şairini tanımaz? -Bilmirəm, əfəndim. Şeiri mənə Arif müəllim verdi və “kimin olduğunu soruşsalar, söyləmə” dedi. Onda məsələ aydın olur. “Deməli, bu şeir Arif müəllimindir” deyirlər. Yenidən ona şeiri oxutdururlar. Sonra bir də, bir də... IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1337 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan O gündən bu yana mənim “Bayrak” şeirim bayrağımızın özü kimi hamımızın oldu. Bu şeir mənə “Bayraq şairi” deyilməsinə səbəb oldu ki, bu ad da mənim üçün qızıldan düzəldilmiş “İstiqlal”ordeni qədər dəyərlidir.” Arif Nihat Asya “Bayrak” şeiri ilə bağlı başqa bir xatirəsini də belə dilə gətirir: “İkinci dünya müharibəsi başlayanda məni də yaşıdlarım kimi orduya çağırdılar. 1943-cü ilin avqust ayında Diyarbakırda idim. Diyarbakırda həm cəhənnəm istisində qovruldum, həm də şiddətli xəstəliyə tutuldum. Bir gecə orduevinin (hərbçilərin və qohumlarının istirahət evi kimi istifadə edə bildikləri məkan) yuxarı mərtəbəsindəki otaqların birində qızdırma içində yatırdım. Aşağıdan qulağıma musiqi və qadın-kişi gülüşlərinin səsi gəlirdi. Birdən yadıma düşdü ki, bu gün “30 Avqust”dur və bununla bağlı ziyafət var. Aşağıda ziyafət var, amma mən qolumu belə qaldıra bilmirəm. Xəstə yatağımda yatarkən, birdən qapı açıldı. İşığı yandırdılar. Gördüm ki, qabaqda yüksək rütbəli bir zabit dayanıb. Arxasında da həkim zabitlər var idi. Mənə yaxınlaşdılar, biri nəbzimi, digəri qızdırmamı ölçürdü. Mənimlə xoş rəftar edirdilər. Müayinədən sonra yüksək rütbəli zabit o birilərinə: -Sabah dərhal xəstəxanaya! - dedi. Səhəri gün otağıma bir neçə tibb işçisi gəlib məni xərəyə uzadaraq xəstəxanaya apardılar. Boş bir çarpayı göstərdilər. Özümü güclə o çarpayıya atdım. Görəsən, bu diqqət, qayğı nəyə görə idi? Necə olmuşdu ki, orduevindəki otağımdan xəstəxanaya gətirilmişdim? Mənə baş çəkməyə gələn yoldaşlarımın birindən öyrəndim. Sən demə, “30 Avqust” ziyafətində həm də qəhrəmanlıq şeirləri oxunurmuş. Orada iştirak edən yaxın dostlarımdan biri Kamal Dağlıoğlu: -Bir şeir də mən oxuyum, - deyir. Və mənim “Bayrak” şeirimi oxuyur. Şeiri ona bir neçə dəfə oxutdururlar. -Kimindir bu şeir? -Bu şeiri yazan adam yuxarıdakı otağında 40 dərəcə qızdırma içində yatır. Bundan sonra, həkim zabitlərin məni müayinə etməsinə qərar verilir. Mənə bu diqqət və qayğı bayrağımızın sayəsində göstərilmişdi. Ona görə bunu söyləməyi özümə borc bilirəm. Söyləməsəm, bayraqla bağlı xatirələrimin əskik qalacağına inanıram.” Arif Nihat “Bayrak” şeiri səbəbilə bir-iki xoş olmayan hadisə ilə də üz-üzə qalmışdı. Bunlardan biri, şeirin “Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü” misrasındakı “kızıl” sözü ilə bağlı idi. Bu, bəzi bədxahların “Arif Nihat bu şeiri rus bayrağına yazmışdır” demələrinə səbəb olmuşdu. Digəri isə müəllim olduğu məktəbdə yarışmalardan birində şeirin oxunması ilə əlaqədardır ki, müfəttişlər bununla şairi “şeirini oxudub özünü reklam etmək”də təqsirləndirmişdirlər. Lakin bunların heç biri “Bayrak” şeirinə kölgə sala bilməmiş, şeir o gündən bu günə ən çox sevilən, ən çox oxunan və ən çox əzbərlənən şeirlər arasında öz layiqli yerini qoruyub saxlamışdır. Türk ədəbiyyat tarixində bayrağa ithaf olunan şeirlər arasında Arif Nihatın şeirinin xüsusi yeri vardır. Və bu müstəsna şeirin ərsəyə gəldiyi yer və şərtləri nəzərə alsaq, müəllifinin türk xalqı üçün həqiqi qəhrəmanlardan biri olduğu qənaətinə gələrik. Qəhrəmanlar yaşadıqları cəmiyyətdə insanlara yol göstərməklə yanaşı, onlara həm də ilham verirlər. Vətənpərvərliyi ilə məşhur Arif Nihat da dövlətin, millətin müstəqilliyinin rəmzi olan,müqəddəs anlam daşıyan bayrağa olan sevgisini ən ülvi duyğularla dilə gətirdiyi bu şeiri ilə həm öz müasirlərinə, həm də sonrakı nəsillərəbayraqla bağlı ən gözəl hissləri aşılamışdır.
Könül QULİYEVA Kafkas Universiteti quliyevakonul@yandex.ru AZƏRBAYCAN İnsanoğlu yaranğı gündən etibarən insanı və ətrafında olan bütün canlı və cansız aləmi yaradan ilahi bir gücün varlığına inanmış, tapınmış, həyatının xoşbəxt anlarında ona şükür etməyi, çətin anlarında isə dua etməyi öyrənmişdir. Qədim türklər də bu yaradıcı qüvvəni göydə aramış, onu “Gök Tengri” ismi ilə adlandırmışlar. Bunun səbəbi isə yüksəkliyi, sonsuzluğu və əlçatmazlığı ilə türkləri heyran edən səma olmuşdur. Dağlar göyə olan yaxınlığı ilə diqqət çəkmiş və türklər dağ zirvələrinin IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1338 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan müqəddəs hesab etmiş, tanrının qəzəbindən hifz olunmaq üçün ayırdıqları qurbanları dağ zirvələrində kəsmişlər. Bu inanc və mərasimlər zamanla mifolojik düşüncəmizə həkk olunur və dinimiz olan İslamda da dağların önəmsənilməsi, Hira dağının, Cudi təpəsinin adının keçməsi və peyğəmbərlər məkanı olaraq təsvir edilməsi türk ədəbiyyatında dağ mövzusunun inkişaf edərək yayılmasına, dağların əzəmət, böyüklük, təmizlik və saflıq, qurur simvolu kimi əbədiləşməsinə səbəb olmuşdur. Türkiyənin ən yüksək dağı hesab olunan Ağrı dağı isə həm Türkiyə ədəbiyyatında, həm də Azərbaycan ədəbiyyatında önəmli bir yerə sahibdir. Dağın əlverişli ilqlimi, su və otlaq sahələri ilə zəngin olması, statejik mövqeyi bu coğrafiyada hələ bizim eradan əvvəl müxtəlif tayfa və tayfa birliklərinin toplaşaraq öz dövlətlərini yaratmalarına səbəb olmuşdur. Tarixçilərin araşdırmalarına görə, Ağrı Dağı haqqında ilk məlumat 5000 il öncə mixi yazılarında verilmiş, arxeoloji qazıntılar zamanı 3000 il əvvəl bu ərazidə Hurrilərin məskunlaşdığı ortaya çıxmışdır. Yarı köçəri həyat tərzi sürən Hurrilərin bu ərazini məskən seçmələrinin bir başqa səbəbi isə dini dünyagörüşlərində dağ inancının olması, dağların müqqəddəs hesab edilməsi və dağların tanrının məskəni olaraq qəbul edilməsi idi. Hurrilərdən sonra tarixdə “Hurrilərin nəvəsi” olaraq adlandırılan Urartular bu dağda məskunlaşaraq Urartu dövlətini yaradırlar. Urartular özlərinin “Bianli” adlandırsalar da, Assur yazılarında Urartu və ya Uruarti (yüksək dağda yaşayanlar) olaraq adlandırılmışdır. Ağrı dağının ədəbiyyatda önəmli bir yerə sahib olmasının bir başqa səbəbi isə bu dağın “Tövrat”da Nuhun gəmisinin Böyük Tufandan sonra ilk quruya çıxdığı yer kimi göstərilməsi, “r-r-t” formasında yazılması və “Harri Ararat” şəklində oxunmasıdır. Alimlər sübüt etmişdir ki, “Harri Ararat” kəliməsi “Urartu”nun yəhudicə adlandırılmasıdır. Çox təssüflər olsun ki, Ermənilər uzun zaman bu adın onlara məxsusu olması haqqında fikir ortaya ataraq onu isbat etməyə çalışmışlar, halbuki Ağrı dağı ermənicə “Masis” adlandırılır. “Tövrat”da Ağrı dağının Nuh tufanı ilə əlaqələndirilməsi, ilk insan məskəni olaraq göstərilməsi türklərin yazlı və şifahi ədəbiyyatına böyük təsir göstərmiş, ədəbi mətinlərin əksəriyyətinin dini mövzuda olması ilə fərqlənmişdir. Ağrı dağı daha çox şifahi ədəbiyyatın materialı olmuş, ona əfsanə və aşıq şeirində müraciət olunmuşdur. Türkiyə ədəbiyyatına nəzər saldıqda Qars- Kağızman bölgəsinin məşhur aşığı Sait Küçüğün Sadiq Miskini təxəllüsü ilə yazdığı Ağrı dağı adlı şeiri və ilk dəfə olaraq Ağrı dağını “Harri Ararat” adıyla adlandırdığını göstərə bilərik. Eyni zamanda Sait Küçük bu şeirdə Ağrı dağı əfsanəsindən söz açmışdır.
“.... Peygamber dağısan ispatı Tevrat, Adına denilmiş Hari Ararat, Her türlü canlıya germişsin kanat, Keremler kanısın sen Ağrı dağı. Nuhun gemisinden izler var sende, Gönüller var sende gözler var sende, Burnu hırızmalı kızlar var sende, Aşkın fermanısın sen Ağrı dağı. ”
Bu bölgənin digər aşıq şairi Serhatlı Lemin Gülderen “Ağrı dağında” adlı şeirində Hz. Nuh və onun gəmisini mövzu olaraq seçmişdir: “...Oturmuş zirveye Nuh un gemisi, Medeniyet vardır Ağrı Dağında. Karlı başı yüceldikce yücelmiş, Bir zerafet vardır Ağrı dağında” Qars-İğdır bölgəsinin xalq aşığı Cefer Akyol da “Sen Ağrı dağım” şeiri ilə “...Doyumsuz güzelliğin o asil duruşun, Zirvende özel konduğu Hz. Nuhun: Iğdır ovasında güneş gibi duruşun: Kurulmuşsun asaletinle sen: Ağrı dağım.”
Gürsoy Solmaz ise “Allahuekber- Süpan-Ağrı dağı” şeirin ilə təkrarbu dini rəvayətə diqqət çəkmişdir. “Çakılınca bir zirveye gemisi, Allahuekber dedi kurtuldu ol Nuh...
|