Conference committees conference chairs c
Dil Birlikleri Olarak Kitap İsimleri
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TOFİQ FİKRƏT və ÇARLZ BODLERDƏ MÜQAYİSƏLİ ŞEİR RUHU Ayşən HÜSEYNOVA
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- ORHAN PAMUKUN BAKIŞ AÇISINDAN İKİ EDİP: YAHYA KEMAL, A.H.TANPINAR Havva KAPLAN
- HALİDE EDİP ADIVAR’IN ROMANLARINDA TOPLUMSAL ALANDA ELEŞTİRDİĞİ YANLIŞ BATILILAŞMA Hacı DAĞLI
|
Dil Birlikleri Olarak Kitap İsimleri: 1. Yabancı Dillerden Alınan Tamlamalar: Enelhek, 2. Bağlama Grubu: Şah ve şahzadenin taleyi, Canavarla elbeyaha, Eli ve Nino, Mahmud ve Meryem, Boz itin ölümü yahud yeddi hekaye. 3. Sıfat Tamlaması: Yanar ürekler, Keribe eşk, Yarımçık elyazma, On üçüncü hevari, Reks eden oğlan, Ömürlük ezab, Zülmet geceler, Şimallı gelin, Bin bir mahnı, Menim o ağ çiçekler. 4. Fiilimsiler: Yazılmayan yazı, Döyünen ürekler, Dirilen ağrılar, Ohumda açılan sabah, Gicgaha sıhılan gülle, Elden geden oğul, Gecikmiş etiraf,Kürbetde han olunca, İlhamım gelende. 5. Yabancı Dillerden Alınan İsimler: Fitva, Bahariyye, Bediyyat, Heyanet, Nur, Veten, Divan, Studentler. 6. İsim Tamlaması: Anakonda ovu, Derd içinde, Yehudi elifbası, İki od arasında, Hakk divanı, Tut ağacı, Dağlı kızı, Denizin göz yaşları, Kisasın ölçüsü. 7. Hüküm Bildiren İsimler: Yeddi oğul gözlerem, Ömür ağacı var, darağacı var, Özümü ahtarıram, Men savaşa çağırıram, Kişi papağıdır Şuşa, Özünü koru halkım, Yaşamak gözeldi, heyat gözeldir.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1344 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 10. İyelik Grubu: Babam menim, Menim sevgi dünyam, Eşkim, ezabım menim, Arazım, Menim gözel alibim. 11. Eksiltili Cümle: Dünyaya gelmişem ki... 12. Türemiş Kelime: Sürgün, Kiyamçı, Beledçi, Gelin. 13. Bulunma Hali: Milletde, dövletde, senetde. 14. Tek Kelime: Yalkız, Yol, Etiraf, Çerçive, Medalyon, Halik, Ana, Ata, Koşmalar. 15. Edat Grubu:Senden sonra, Ezablı yollarla. 16. İsim Fiil Grubu: Tophana meşesinde görüş. 17. İkileme:Evvel ahır. SONUÇ: Azerbaycan’da kaleme alınan kitap isimleri dönemlere göre farlılık arz etmektedir. Sovyet öncesi dönemde kitaplara verilen isimlerde Arapça ve Farsçadan geçen kelime ve terkiplerin sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. Sovyet döneminde bu tür kullanımlarda azalma gözlenirken, Sovyet sonrasındaki kitap isimlerinde bahsedilen ödünçlemelerin ve terkiplerin hissedilir derecede azaldığı eser isimlerinden ortaya çıkmaktadır. Sovyet sonrasında Türkiye ve Türk kültürüyle ilgili isimlerin Azerbaycan Türkçesine girdiği kitaplara isim olarak verildiği görülmektedir. Bu dönemdeki isimler, Türkiye Azerbaycan arasındaki münasebetlerin tekrar başladığını göstermesi açısından önem arz etmektedir. Sovyet öncesinde kitaplara isim verilirken Arapça ve Farsça unsurlardan istifade edilirken bu dönemde Azerbaycan Çarlık Rusya idaresi altında bulunmasına rağmen kitap isimlerinde Rusçanın tesiri görülmemektedir. Aynı zamanda Sovyetler Birliği döneminde Azerbaycan’da Rusça çok önemli bir dil olmasına rağmen kitap isimlerinde Rusça ödünçlemelerden çok az istifade edilmiştir.
Ayşən HÜSEYNOVA Bakı Dövlət Universiteti huseynova.ayshan@mail.ru AZƏRBAYCAN Tofiq Fikrət Türkiyə ədəbiyyatı tarixində üç böyük inqilabçı şairdən biridir. Tofiq Fikrətin şeirləri 1908-ci il Türkiyə burjua inqilabına ideyaca ilham və istiqamət vermişdir. Bu dövr Türkiyədə mədəniyyət və ədəbiyyat sahəsində köklü dəyişikliklər yaranmağa başlamışdır. Türk ziyalı gəncləri Fransaya üz tutur, fransız dilində təhsil almaqla yanaşı fransız ədəbiyyatını da mənimsəməyə başlamışdılar. Artıq XVIII əsr divan ədəbiyyatı öz zirvəsini Şeyx Qaliblə yaşadıqdan sonra şairlər və yazıçılar ədəbiyyatdakı bu yenilik ehtiyacını duyaraq dörd əllə Qərb ədəbiyyatına sarıldılar. Tofiq Fikrət, Namiq Kamal, Əbdülhaq Hamid, İbrahim Şinasi kimi ziyalılar məhz bu yeniliyə yol açanlardan olmuşlar. Hər yenilik asanlıqla qəbul olunmadığından bir neçə əsr hökm sürən divan ədəbiyyatını birdən-birə Qərb şeir ənənələri ilə əvəzləmək çox uzun sürən bir proses oldu. “Divan ədəbiyyatının şeir şəkillərinə nisbətən fransız poeziyasının şeir şəkilləri əsas götürülmüş, yaxud tamamilə sərbəst müstəzadlarla yazılmışdır. Cümlələrin beytin sonunda bitməsi qaydası ləğv edilmiş, mənanın misradan-misraya davam etməsi tətbiq olunmuşdur. Nəzm nəsrə yaxınlaşdırılmış, məna və məzmunla vəzn arasında ahəng yaradılmasına səy edilmişdir. Beləliklə, Türkiyədə o zamankı fransız ədəbiyyatı örnək götürülmüş, hekayə və romanda realizm və naturalizm, şeirdə parnasizm və simvolizm cərəyanları təsiri altında yazıb yaradılmışdır.”(Rüstəm Hüseynov,s.100) Parnasizm cərəyanının adı 1886-cı ildə “Parnas”adlı jurnalın nəşr edilməsi ilə bağlı meydana çıxmışdır. XIX əsrdə Fransada romantik şeirə qarşı-əks təsir olaraq yaranmış Parnasizm cərəyanı yeni ədəbi dövr başlatdı. Bu cərəyan öz adını Luis Xavier de Riçard ilə Katule Mendesin hazırlayıb Alfons de Lamartinin çap etdirdiyi “Le Parnasse Contemporain”(Çağdaş Parnasçılıq) adlı əsərdən alır. “Parnas” sözünün mənası isə mifologiyada ilham pərilərinin yaşadığına inanılan əfsanəvi dağın adıdır. Parnasizm klassizm, romantizm, realizmin bütünlüklə əleyhinə çıxan bir cərəyan olmuşdur. Parnasyanlar şeiri təkcə qafiyə, vəzn, duyğu yükləyərək deyil işıq, kölgə, rəng, tablo və cizgilərlə
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1345 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan zənginləşdirmək istəyirdilər. Onlar şeirdə yararlılıq deyil, gözəllik axtarırdılar. Fransa ədəbiyyatının məşhur parnasyan şairləri: Teofile Qoutier, Fransua Koppi, J.Maria de Heredia, Lekonte de Lisle, A.Lamartin olmuşdur. Türk ədəbiyyatında parnasizm cərəyanının ilk rüşeymləri Ədəbiyyatı-Cədid dövründə qoyulmuşdur. Bu dövrdə Cənab Şəhabətdin parnasizmə uyğun şeirlər qələmə alaraq parnasizm cərəyanını ədəbiyyata tanıtmışdır. Tofiq Fikrət və Yəhya Kamal da parnasyan şairlər olaraq bu cərəyanın yayılmasına başçılıq etmişdilər. Tofiq Fikrətin şeirlərində parnasizmdəki rəmzlərin ən qatı formalarını görürük. T.Fikrətin girdab, varlıq bataqlığı, cəhənnəm, əxlaqsız kimi təyinlərini Bodlerin şeirlərindəki ölüm, cənnət, cəhənnəm, əzab kimi rəmzlərlə müqayisə etmək olar. Parnasizmdə gözəlliyi, eşqi, şairin qəlbindən keçirdiyi duyğu selini təsvir edərkən istifadə olunan rəng çalarlarını, tablonu T.Fikrət çox ustalıqla “Qəmgin Bahar”, “Bir lövhə üçün”, “Bir yay lövhəsi”, “Tərənnüm” və.s şeirlərində sərgiləyir. Şeirin estetik gözəlliyi, ölçü, ritmi, ahənginə əsas önəm verilmiş, “Sənət sənət üçündür” görüşü parnasyanlarda əsas qayəyə çevrilmişdir. XIX əsr Fransız ədəbiyyatının dahilərindən biri Çarlz Bodlerin yaradıcılığından bəhrələnən şair Tofiq Fikrət şeirlərində hər bir mövzuya toxunmuş, xüsusilə də öz dünyagörüşünü, əhval ruhiyyəsini nəsr dilinə yaxın bir şeir forması ilə çatdırmışdır. Tofiq Fikrətə Bodlerdən təqlidçilik etdiyinə dair sual ünvalamışlar. Tofiq Fikrət isə cavabında “mənim düşündüyüm və xəyal etdiyim mövzuları gördüm ancaq iyirmi il əvvəl yazılmışdı” demişdir. Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Çarlz Bodleri, Lamartini Tofiq Fikrətə yaxınlaşdıran cəhət melanxolik tərzdə şeir yazmaqları olmuşdur. Hər iki şairin yaradıcılığında həm üslub, həm də məzmun, forma baxımından bənzərlik vardır. Bu bənzərliyi onların şeirlərini təhlil edərkən daha bariz şəkildə görə bilərik. Tofiq Fikrətin “Mavi Dəniz” şeiri ilə Çarlz Bodlerin “İnsan və Dəniz” şeirinə nəzər yetirək. Bodler öz şeirində dənizi pak və insan ruhunun simvolu kimi dəyərli sayır. Azad insan hər zaman öz dərd - sərini dənizlə bölüşür. Dənizi ucsuz, bucaqsız dalğalarını günahlarına qərq olunmuş insana bənzədir. Sən, hür adam, sevəcəksən dənizi hər zaman; Dəniz aynandır sənin, kəndini seyr edərsən Baxarkən, axıb geden dalğaların ardından Sen də o qədər acı bir girdaba bənzərsən. Tofiq Fikrətin “Mavi Dəniz” şeirində dənizin saf və təmizliyini uşaq ruhunun təmizliyi, paklığı ilə müqayisə edir. Saf və durğun, hani akşamki coşku heyecan? Bir çocuk ruhu kadar her şeyi unutan Bir çocuk ruhu kadar şimdi parlak, lekesiz, Uyuyor mavi deniz... Şair dənizi canlı bir varlıq olaraq düşünmüş, öz daxili aləmi ilə onun səssiz və inadkar ruh halı ilə qarşılaşdırmışdır. Esengül Mete Yuva Tofiq Fikrətin “Gayyayı Vücud” şeiri ilə Bodlerin “La Gauffre”(Uçurum) şeirinin məzmun baxımından oxşarlığını öz tədqiqat işində göstərmişdir. Tofiq Fikrətin şeirlərində vermək istədiyi mənanı hələ şeirlərin ismini oxuyarkən belə anlaya bilərik. Gayyayı vücud deyərkən şair çarəsizliyin insan ruhunda cəhənnəm əzabına bərabər bir quyu, çuxur açdığını söyləyir. İşte varlık cehennemi, işte o karanlık, o batak İnsanın işte ümid dolu, heves dolu, kendinden geçmiş Karanlık çukurda yüzdüğü yokluk girdabı. Çarlz Bodler “Uçurum” şeirində isə insanın dünyaya gəldiyi andan bu girdaba, uçuruma düşdüyünü söyləyir. Bu uçurum qorxusunu ilk qorxu hesab edir. Cəhənnəm anlayışını “Pislik çiçəkləri” şeirlər kitabında bir çox şeirlərinin ana mövzusuna çevirmiş şair burda da dünyada sağ qalmağa çalışmağı cəhənnəm əzabına bənzədir. Yazıq! Nələr uçurum deyil ki,- inqilab, arzu, istək, Söz! Və dimdik ürpərən tüklərimdə tək, tək Qorxu yelidir, duyuram, ikidə bir çevrilən. Ç.Bodler lirikasında cəhənnəm, ölüm, şeytan sözlərini tez-tez istifadə etmişdir. Bodler şeirinin ayrılmaz bir parçası olan pislik, yamanlıq, günah hissini insan qəlbində daim yaşadır. Katolik inancıyla, qatı bir xristianlıq basqısı onda günahkarlıq hissi oyadır, bu səbəblə daim özünü bu günahlardan təmizlənməyə məcbur hiss edir. Bəzi zamanlarda Tanrıdan ümidi kəsən Bodler qurtuluşu Şeytana yaxınlaşmaqda görür. “Şeytan duaları” adlı şeirində şeytandan onun bu çarəsizliyindən
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1346 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan istifadə etməməsini, onda bir ümid saxlamasını diləyir. “Ey şeytan, acı mənim sonsuz səfalətimə” deyən şair Tanrının cənnətdən yerə qovduğu insana tanrılıq etmək istəyən şeytanın insan qəlbinə hakim olduğunu hər bir sətirdə ifadə edir. Bütövlükdə hər bir şeiri bir dərya olan Bodler və Tofiq Fikrətin irsində araşdırmalı çox şey vardır. Məhsuldar yaradıcılıq dövrü keçirmiş şairlər özlərindən sonra ədəbiyyatda dərin iz buraxmışdır.
YAHYA KEMAL, A.H.TANPINAR Havva KAPLAN Bakü devlet üniversitesi havvakaplan50@hotmail.com AZƏRBAYCAN
zaviyesinden bakmasını bilmiş ve bu velut sahayı inceleyerek eserlerinde yer vermiştir.1979'da yayınlanan ilk romanı, "Cevdet Bey ve Oğulları" dan başlayarak en son romanı "Kırmızı Saçlı Kadın" a kadar bütün eserlerinde ele aldığı doğu-batı kavramlarını bir bilmece haline getirmiş bazılarını kendi çözmüş bazı eserlerinde de cevabı okuyucuya bırakmıştır. 'Bütün kitaplarım Doğu’nun ve Batı’nın yöntem, usul, alışkanlık ve tarihinin karışmasından yapılmıştır ve kendi zenginliğimi de buna borçluyum.(Pamuk, 1999, s. 155)
Orhan Pamuk, ne doğulu ne batılı ol(a)mayan bir yazarımızdır. Bu bağlamda kendini İstanbullu olarak tanımlar. İstanbul'da tıpkı kendisi gibi bu iki medeniyetin arasındadır. Hayatının ilk 22 yılını kapsayan anılarını anlattığı 'İstanbul, Hatıralar, Şehir' eserinde her bölümünde İstanbul'dan ve onun doğu-batı yansımalarından bahsetmektedir. Diğer eserlerinden farklı olarak bu kitabında yazar bilmeceyi kendisi çözmüştür. Pamuk anı- biyografi türünde kaleme almış olduğu eserine Y.Kemal'in bir epikrafı ile başlar. "Hüznü zevk edinenler yaşıyor burada."(Pamuk,2003,s.1) 'İstanbul, Hatıralar, Şehir' kitabını bir nevi bu mısranın panomarik açılımı hüviyetinde yazmıştır; İstanbul şehrinin tarihi hüznü ve sakinlerinin bu hüznü zevk haline getirmelerini ev ev, sokak sokak kendi penceresinden anlatmıştır.
Pamuk, İstanbul'u bu iki edebiyatçı olmadan düşünemediğini yazar. İki dost Yahya Kemal ve A. H.Tanpınar. Pamuk'un bu tespitinde haklı bir gerçeklik vardır. Çünkü bu iki yazar kadar İstanbul'un ruhunu yakalayabilen çok az edebiyatçı olmuştur. Yahya Kemal ‘Aziz İstanbul’(Beyatlı,1964) adlı İstanbul ile ilgili tarihsel bilgisini ve İstanbul’un Türkler için önemini anlatan kitabı ve İstanbul'u anlatan en güzel şiirleri ile bir üstat, bir İstanbul şairidir. Kemal'in talebesi ve Yeni Türk Edebiyatı kurucusu Tanpınar. Yazmış olduğu 'Huzur'(Tanpınar,1949) romanı ile İstanbul şehrini bir aşka, tutkuya dönüştürmüş, yine aynı eserle postmodern anlatım tarzında ilk öncü yapıtı vermiştir. Tanpınar'ın Türk edebiyatına kazandırdığı 'Beş Şehir'(Tanpınar,1960) adlı bir diğer eserinde anlattığı İstanbul şehri bu alanda yazılmış en önemli çalışmalardandır. Ancak Orhan Pamuk, bu iki edebiyatçının kendisi için önemli olan yanlarının bütün bunların yanında İstanbul'da bizzat yaşamış olmalarını ifade eder. Onların İstanbul'da gittiği mekanlar Pamuk ve ailesinin çok iyi bildiği mekanlardır. "... şişman şairin (Yahya Kemal) hep gittiği Beyoğlu'ndaki Abdullah Efendi Lokantası'na anneannem de bir zamanlar haftada bir kere gider, yemek yer, sonra da yediklerinden huysuzca şikâyet ederdi". Aynı şekilde Tanpınar'dan da bahseden Pamuk onun gezdiği yerleri bir bir anlatır." Önüme ünlü Hırvat sigorta haritacısı Pervitich'in Beyoğlu-Taksim-Cihangir-Galata haritalarını açar, kahramanlarımın yürüyeceği yerleri sokak sokak, bina bina belirler, hatıralarımı yoklayarak hangi çiçekçi, kahvehane, meyhane ya da muhallebicide rastlaşmış olabileceklerini ayrıntılarıyla düşlerdim.". Orhan Pamuk, bu iki edebiyatçıya daha çocukluğunda hayran olduğunu ve İstanbul'a onların bakışını yakalamaya çalıştığını bize satır aralarında verir. "İstanbul'umu kurarken kafamdaki siyah-beyaz resimlerle onların İstanbul hakkında yazdıkları birbirine karıştı ve İstanbul'u, benim İstanbul'umu onlarsız düşünemez oldum."(Pamuk,2003,s.106) der. Orhan Pamuk, 'İstanbul, Hatıralar, Şehir' eserinde iki bölümde Y.Kemal ve Tanpınar'ı ve onların İstanbul'a yönelmelerinin sebeplerini
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1347 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan anlatır.Yahya Kemal ve Tanpınar'ın, İstanbul sokaklarını gezerken aradıkları şeyi bir başka açıdan değerlendirir. 'Yıkıntıların Hüznü' başlığı altında kaleme aldığı yazısında bu iki edibin tıpkı kendilerinden 70 yıl önce Fransız iki arkadaşın gezdiği yerleri gezmiş olduklarına dikkat çeker." Tanpınar ile Yahya Kemal İstanbul'un ücra, uzak ve fakir semtlerine birlikte uzun yürüyüşlere çıkarlardı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Tanpınar bir kere tek başına gene aynı yerlerde, "Kocamustafapaşa ile surlar arasındaki o geniş ve fakir semtlerde dolaşırken bu yürüyüşlerin kendisi için ne kadar öğretici olduğunu anlatır. Buralar Nerval, Gautier'nin de 1853'te yürüyüp şehrin hüznünü içinde hissettiği yerlerdir.(Pamuk,2003,s.229) Batı edebiyatını çok iyi bilen iki edip batılıların yakalamış olduğu estetik ve zevki bulmak için onların gözü ile şehrin Osmanlıdan kalan yerlerini gezmişler ve küçülen koca imparatorluğun ruhunu aramışlardır. Orhan Pamuk, doğunun en büyük temsilcisi Osmanlının durumunu özetler: "Tanpınar ile Yahya Kemal bu mahallelerde "mütareke yıllarında" yürümeye başlamışlardı. Nerval ve Gautier'nin şehre gelişi ile, bu iki Fransız arkadaş yazarın eserlerini hayranlıkla bilen, onların yolculuk kitaplarını, İstanbul hakkında yazdıklarını çok dikkatle okumuş bu en büyük iki Türk yazarın bu uzak mahallelerde yürüyüşü arasındaki yetmiş yılda, Osmanlı Devleti bütün Balkan ülkelerindeki ve Ortadoğu'daki topraklarını kaybede kaybede, küçüle küçüle yok olmuş, İstanbul'u besleyen gelir kaynakları kurumuş, özellikle Balkanlarda kurulan yeni devletlerin uyguladığı etnik temizlikten kaçan Müslüman göçmenlerin İstanbul'a akın akın gelmesine karşın yüz binlerce kişi de Birinci Dünya Savaşı'nda öldüğü için şehrin nüfusu ve zenginliği artmamıştı."(Pamuk,2003,s.230) Kısaca İstanbul büyük yoksul bir taşra şehri halini almıştı. Batı ise tam tersi bir durumdadır o yıllarda zenginleşmiş ve büyümüştür. Bu durum iki yazara büyük bir hüzün verir. İstanbul ve ahalisi bir hüzün halindedir. Pamuk, bu hüzünlü halin yaşandığı yıllarda bir teselli bulmak ve siyasi amaçları doğrultusunda;" Siyasi bir amaçları vardı: İstanbul'un yıkıntıları içerisinde Türk milletini ve Türk milliyetçiliğini keşfetmek, ..."(Pamuk,2003,s.233). Tanpınar ve Yahya Kemalin İstanbul'un Pitoresk bir resim gibi güzel olan eski ücra semtlerine yönelmelerini bu amaca bağlar. Pamuk'a göre siyasi amaç: mütareke yıllarında eğer kaybedilirse İstanbul'un ne kadar Türk şehri olduğunu ve Türk tarihini, medeniyetini sakladığını ispat etmek, bunu devrin sert milliyetçi söylemleriyle değil de Batı estetiğine yada Yahya Kemal ve Tanpınar'ın ince sanat ruhlarını yansıtarak ,dönemin baskıcı ortamından bir nebze kurtulmak için yapıyorlardı.
Sonuç olarak, Orhan Pamuk eserlerini doğu-batı ekseninde yazarak güzel bir kaynak yakalamış yazarımızdır. Onunda beslendiği bu kaynağın en prototip örneği İstanbul şehridir. Pamuk, Türk Edebiyatında bu iki önemli konuyu iki önemli edip olmadan düşünemediğini ifade eder.Yahya Kemal ve Tanpınar. Onları hayranlık ölçüsünde araştırdığını kitabında dile getirir. Kemal ve Tanpınar, İstanbul ve batılı kaynaklardan doyasıya içmiş ve kaynağın en berrak halini bize anlatmışlardır. Pamuk, bu yazarların ayrıca İstanbul şehrinin hüznünü de çok iyi anladıklarını belirtir. Orhan Pamuk eserinde iki edip hakkında bize kendi eleştirel fikirlerini yazmayı da ihmal etmez.Yahya Kemal ve Tanpınar tam bir İstanbulludur: Çünkü bu şehir gibi iki medeniyetin arasında sıkışmışlardır. İkisi de manzarayı dışarıdan seyreden Türk aydınıdır. Ne doğulu kalabilmişler nede batılı olabilmişlerdir. Doğu mistisizmi ve estetiğini yakalayabilmek için İstanbul'un yıkılmış ücra semtlerini gezmişler. Ancak buraların verdiği rehavet ve ağır havayı dağıtmak için Beyoğlu gibi semtlerin ünlü Fransız muhallebicisinde soluğu almışlardır. Bu çelişki Orhan Pamuk gibi bir yazarın gözünden kaçmamıştır.Zira kendisi de bir İstanbulludur. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1348 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan HALİDE EDİP ADIVAR’IN ROMANLARINDA TOPLUMSAL ALANDA ELEŞTİRDİĞİ YANLIŞ BATILILAŞMA Hacı DAĞLI Kafkas Üniversitesi suskun21215@hotmail.com TÜRKİYE
Türk Edebiyatının önemli bir yere sahip olan ve ilk kadın roman yazarımız Halide Edip Adıvar, Batılılaşmanın yanlış anlaşılması ve bunun meydana getirdiği doğu batı ikilemi romanlarında işlemiştir. İlk romanlarından başlayarak, Batılılaşmayı günlük yaşayıştaki özenti değişme biçiminde anlayışı eleştirdiği görülür. Kendisinin yaptığı konuşmalar olsun, ya da romandaki kişilerden birine yaptırdığı eleştirilerinde milli değerlerimizi savunur. Halide Edip’in üzerinde en çok durduğu konulardan biri giyimde Batı’ya özenmedir. 1900’lü yıllarda İstanbul’un ünlü giyim mağazalarından Halide Edip Adıvar “pahalı ama çirkin” olarak nitelendirdiği giysileri eleştirirken genelde ulusal geleneğimizi yitirmeye başladığımızı dile getirir.”Hazır elbise dükkanları açılalı, gramofonlar çıkalı, halkımız eski sadeliğini, milli geleneğini kaybetmeye başladı. En fakiri bile – bayramda olsun – iri Alman çocukları için yapılıp da bizim zayıf kızları kaplumbağaya benzeten, ucuz hazır bir fistan alıyor.” (Adıvar, 1973: 14) Kendisini beğendirmek için aşırı şekilde süslenen genç kızlarında doğallıktan uzaklaştıkları için eleştirildiklerini görüyoruz. Tatarcık romanında bakıldığında bu konu üzerinde Zehra ile Lale karekterini karşılaştırmıştır. Romanda Zehra’nın görünüşünü böyle tavsir edilmiştir: “Keten kısa beyaz bir entari, sırtında bol mavisi şayak bir pardesü, boynunda aynı renkte bir tül. Şapkası elinde, saçları yandan ayrılmış, dümdüz taranmış, ensesinden toplanmış, renkli boyalı...”(Adıvar, 1993: 80). Görüldüğü gibi giyimde, saç biçiminde yapılan değişiklikler aynı zamanda bir sosyete yaşantısı sayılır. Alafrangalaşma tutkunu olan genç kızların bir bölüğünün de daha çok çarşıda pazarlık etmek için Fransızca öğrenmeleri onlar için dez avantajdır. Gençler erkekler böyle kızlarla evlenmek- ten kaçınırlar. Raik’in Annesi romanında bu gençlerden biri olan Siret bu konuda yaptığı eleştirdiği şu sözlerle dile getirir. “Kocasını bonjur diye karşılayan, Beyoğlu’ndan Fransızca pazarlık yapan, çocuğuna anneden önce mama dedirten kadınlarda Allah bizim gibi, kendi halinde yaşayan gençleri korusun.” (Adıvar, 1973:14). Böyle kadınların çocuklarını da kukla gibi yetiştirmelerine, Fransızca konuşturmaya çalışmalarına karşı çıkan Siret bu çocuklar karşısında, ayağı takunyalı, ağzında sakız olan, saçları iki örgü, kapı önünde oynayan çocukları yeğler. Genç kız ve kadınlar gibi, kendisinin “apartman beyleri” dediği, son model arabalarda gezen, belli mekânlardan giyinen, akşamları fraklarıyla balo ve kokteyl partilerinde gezen erkekler de Halide Edip’in eleştirilerinden paylarını alırlar. İnsanların aşırı süslenme gibi, ev döşenişlerinde de alafrangalaşma uğruna, sade, zevkli eşya yerine, kendi değişiyle “Beyoğlu dükkânlarını eve taşınmış” görüntüsünü veren, abartılı, yaldızlı eşya, büyük aynalarla doldurulmuş salonlara da ısınamamıştır. Bu, özentilerin yanında aynı zamanda Batı’dan gelen her düşünceyi kesin ve doğru kabul edip kendi değermizi küçümsemektir. Örneğin, mühendislik öğrenimini yurt dışında yapan bir babanın, kızlarını yanlış yetiştirmesi şöyle eleştirir: “Biraz da Avrupa’da gelen her fikri kesin ve tartışmasız sözler diye kabul ederdi. Hatta Behice’nin yeni yetişen kızlarını da, Türkçe okutmayı gerekli görmemiş, Fransız mürebbiye elinde yetiştirmişti. İyi kızlardı. Fakat onlar da babaları gibi, yerli olan her şeye dudak büküyorlar, anneleri alaturka bir şarkı söylese kulaklarını tıkayıp, gülerek kaçıyorlardı. Ayrıca her şeyde aşırılığa karşı olan Halide Edip, körü körüne Batı musikisine bağlanış gibi, onu tamamen ortadan kaldırmaya yönelişi de eleştirmiştir. Sosyete yaşantısının bir parçası da Avrupa’ya yapılan geziler ve yabancılara, özelliklede Amerikalılara hoş görünmektedir. Varsılların bir bölüğü ahlaksızca davranışlarını alafrangalaşma olarak göstermektedirler. Örnekleri çoğaltılabilecek alafrangalılaşmanın topluma verdiği zararların temelinde yatan en önemli neden “modern”in ne demek olduğunun anlaşılmamasıdır. Döner Ayna romanında roman kişilerinden birini eleştirirken bu konuda değinir Halide Edip: |