Conference Paper · March 023 citations reads 163 authors

The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World" 
The 25
th
 of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye 
 
---65--- 
kutsal saydığı Tsikomo dağının zirvesinde yapay bir tepeciğin yükseldiğini ve buranın dünyanın merkezi 
sayıldığını aktarmaktadır (Müler, 2000: 93). 
Dağlarla birlikte anılan ormanlar ve ağaçlık alanlar Amerikan Yerlilerinin ve Türklerin kutsal saydığı 
yerlerdendir. İki ırmak arasında yer alan Ötüken ormanı Türkler için kutsal sayılan ormanlardan biridir. Türkler 
bu ormanda yaşamış ve buradan ayrılmanın kendilerine kötülük getireceğine inanmışlardır (Uraz, 1994: 196). 
Orman, yoğunlukla avcılık ve toplayıcılıkla yaşamlarını sürdüren göçebe Türk toplulukları ve Amerikan 
Yerlisi kabileleri için besin kaynağı olmuş, bu nedenle kutsal kabul edilmiştir. Ormanlar pek çok av hayvanın 
barınağıdır. Bereketli bir av için ormana ve ormanın ruhuna sunaklar, saçılar düzenlenmektedir. Türklerde, 
bu yerlere atfedilen kutsallık nedeniyle üzerinde avlanmanın, ağaç kesmenin yasak olduğu ormanlık alanlar 
bulunmaktadır. Roux, “iduk” kelimesinin “kutsal” olarak çevrildiğini ancak Kaşgarlı Mahmut’un bu kelimeye 
“serbest bırakılan” anlamına gelen bir kavram olarak yer verdiğini söylemektedir: “Her ne kadar bu terim 
[iduk] adanmış hayvanlara, “mutlu ve kutsal” olan her şeye uygulanırsa da aynı zamanda avlanmanın, balık 
tutmanın, ağaçları kesmenin yasak olduğu yer veya yerleri anlatmaktadır” (Roux, 2002: 139). Ormanlar ayrıca 
dağlar gibi inziva mekânları olmuşlardır. Kuzey Amerika Amerikan Yerlilerininde koruyucu ruhunu 
kazanması için, “Ebeveynler çocuklarını ormanda belirli bir yere götürüp orada yalnız başına bırakırlar” 
(Müler, 2000: 47).
Dağ, orman gibi toprakla ilişkili yeryüzü oluşumlarına atfedilen kutsallık ırmak, göl, kaynak gibi pek 
çok şekilde var olan sular için de geçerlidir. Tüm diğer doğa unsurları gibi suyun da ruhu, diğer bir deyişle 
hâkim-sahipleri vardır (Roux, 2002, 144). Bir Blackfoot mitine göre, fakir ve yetim bir çocuk ruhlardan yardım 
dilemek için yüksek bir dağa, kayalara ve bir nehrin yanına gider ama ruhlardan bir işaret alamaz. En sonunda 
büyük bir gölün kenarına gelir ve ağlamaya başlar. Bu gölde güçlü bir Su Ruhu yaşamaktadır. Su Ruhu oğlunu 
görevlendirerek çocuğu yanına çağırtır ve ona bir hediye verir. Hediye çocuğun daha önce hiç görmediği bir 
hayvan olan attır (Şerban, 2021: 347-348). Bu mitte su ruhlarının bulundukları bölgedeki su hayvanlarının 
sahibi oldukları ve insanların yardım istedikleri kutsal varlıklar oldukları görülmektedir. Bununla beraber 
alıntılanan mitte Türk mitolojisinde de yer alan sudan gelen at unsuru yer almaktadır. Türk mitolojisinde sudan 
çıkan son derece güçlü atlarla ilgili bir mit bulunmaktadır (Uraz, 1994: 146). 
Uygurlarda, Tamir, Selenga, Tola nehirleri kutsal sayılmıştır, bunun yanında Baykal Gölü de Türk 
toplulukları için kutsaldır. ( Roux, 2002: 146). Uraz, volkanik dağlarda bulunan göllere Gök göl adı verildiğini 
ve kutsal sayılan bu göllere at ve deve gibi kurbanlar verildiğini belirtmektedir (Uraz, 1994:182). Salish 
Amerikan Yerlisileri, törenlerde söyledikleri şarkıları kendilerine Lochsa Irmağı’nın öğrettiğine inanmakta, 
Apacheler ise bugünkü Arizona’daki kayalık vadilerin ve temiz su kaynaklarının, onlara doğru yaşamayı 
öğreten Büyükanne ve Büyükbabaları olduğunu düşünmektedirler (Cousins, 1997: 499). 
Türkler için, suyun saflık özelliği diğer özelliklerinden önde gelmektedir. Bu nedenle suyun 
kirletilmesi pek çok Türk topluluğunda yasaklanmıştır. Akarsu, kaynak veya göl suyunu kap kacak yıkayarak, 
bedeni yıkayarak veya dışkı yaparak kirletmek, Eski Türk toplulukları arasında bazen cezası ölüm olacak kadar 
katı bir biçimde yasaklanmıştır (Roux, 2002: 144). Amerikan Yerlileri mitolojisinde yeryüzüne minnettarlık 
göstermenin yolu, ona saygı duymak, kirletmemek, kaynaklarını israf etmemektir (Cousins, 1997: 500). Kuzey 
Amerika’nın Büyük Göller bölgesinde yaşayan Sokaogon kabilesi, en önemli beslenme kaynağı olan yabani 
pirinci Pirinç Gölü’nden elde etmektedir. Yerüstü ve Yeraltı sularının Büyükanne Yeryüzü’nü (
Nookomis oki
) 
temsil ettiğine inanan Sokaogon halkı için su kaynaklarının saflığını korumak dini bir görevdir (Reynolds, 
2003: 148). 
Sonuç 
Dünyadaki birçok mitolojide olduğu gibi, Türk ve Amerikan Yerlisi mitolojilerinde Göğün ve Yerin 
birliktelikleriyle dünya üzerindeki canlılığı meydana getirdiklerine ve canlılara ihtiyaç duydukları besini 
sağladıklarına inanılmıştır. Türkler ve Amerikan Yerlisilerde Gök-Yer dikotomisine dayanan evren 
tasarımında gök, her iki toplumda da yaratıcıdır ve erkek olduğu düşünülmüştür. Yer ise, tüm canlıları doğuran 
ve besleyen bir kadın olarak düşünülmüştür. Bu inancın sonucu olarak, bu iki yaratıcı unsurun barındırdıkları 
oluşumlara da kutsallık atfedilmiştir. Her iki toplumda var olan yeryüzündeki her şeyin bir ruhu olduğu inancı 
pek çok doğa unsuruna kutsallık kazandırmaktadır.
Avcı ve göçebe topluluklar olmaları nedeniyle Amerikan Yerlisi kabileleri, doğayı sahiplenilecek ve 
çitlerle bölünecek bir mal olarak görmemişler, doğayı diğer tüm canlılarla paylaştıkları ortak bir yaşam alanı 
olarak benimsemişlerdir. Amerikan Yerlisilerdeki bu mülkiyetsizlik kavramı onlar gibi avcı ve göçebe 
topluluklar olan Türk boylarında da görülmektedir. Orta Asya Türk toplulukları için de, gök kubbe altındaki 
her yer tüm canlılara aittir. Küresel iklim krizi ve bunun sonucu olarak ortaya çıkan kuraklık, kıtlık, doğal 
afetler gibi insan yaşamını derinden etkileyen unsurların çağımızın en öncelikli sorunu olduğu göz önüne 

---