The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World" The 25 th of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye ---213---
Ortoromb kristal üçün isə ellipsoidin oxları kristal oxlarına uyğun olmalıdır, çünki üç oxdan hər hansı
biri ətrafında 180
∘
fırlanma eyni qəfəni təkrarlayır. Əgər tetraqonal kristala gediriksə, ellips eyni simmetriyaya
malik olmalıdır, ona görə də iki bərabər diametrə malik olmalıdır. Nəhayət, kub kristal üçün ellipsoidin hər üç
diametri bərabər olmalıdır; kürəyə çevrilir və kristalın qütbləşmə qabiliyyəti bütün istiqamətlərdə eynidir.
Kristalın bütün mümkün simmetriyaları üçün tenzorların mümkün növlərini tapmaq üçün böyük bir
oyun var. Buna “qrup-nəzəri” analiz deyilir. Lakin qütbləşmə tenzorunun sadə halı üçün əlaqələrin nə olması
lazım olduğunu görmək nisbətən asandır.
Son nümunəmiz olaraq nisbilik nəzəriyyəsinin dörd ölçüsündə (t,x,y,z) başqa bir tensoru nəzərdən
keçirmək istəyirik. Stress tensorunu yazanda biz Sij-i vahid sahədə qüvvənin komponenti kimi təyin etdik.
Lakin bir qüvvə impulsun dəyişmə sürətinə bərabərdir. Buna görə də, “Sxy y-ə perpendikulyar vahid sahədə
qüvvənin x-komponentidir” demək əvəzinə, biz eyni dərəcədə yaxşı deyə bilərik: “Sxy impulsun x-
komponentinin y-ə perpendikulyar vahid sahədən axma sürətidir. y.” Başqa sözlə, Sij-in hər bir termini həm
də j-istiqamətinə perpendikulyar vahid sahədən impulsun i-komponentinin axınını təmsil edir.
Biz bilirik ki, kosmos komponentləri impuls axını təmsil edir. Başqa bir növ “axın”ı - elektrik yükünün
axınını öyrənərək, bunu zaman ölçüsünə necə genişləndirmək barədə bir ipucu əldə edə bilərik. Skayar
kəmiyyət, yük üçün axın sürəti (axıma perpendikulyar vahid sahəyə görə) fəza vektorudur - cərəyan sıxlığı
vektoru j. Gördük ki, bu axın vektorunun zaman komponenti axan maddələrin sıxlığıdır. Məsələn, j zaman
komponenti ilə birləşdirilə bilər, jt=ρ, yük sıxlığı, dörd vektorlu jμ=(ρ,j); yəni jμ-də μ t, x, y, z qiymətlərini
alaraq skalyar yükün “sıxlığı, x istiqamətində axın sürəti, y-də axın sürəti, z-də axın sürəti” mənasını verir.
Ədəbiyyat: 1.
Dimitrienko, Yuriy (2002). Tensor Analysis and Nonlinear Tensor Functions. Kluwer Academic Publishers (Springer). ISBN 1-
4020-1015-X
2.
Tyldesley, J.R. (1973). An introduction to Tensor Analysis: For Engineers and Applied Scientists. Longman. ISBN 0-582-44355-
5.
3.
Kay, D.C. (1988). Tensor Calculus. Schaum’s Outlines, McGraw Hill (USA). ISBN 0-07-033484-6.
