CyrToLat&LatToCyr 2002

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.1-rasm.
Shaxsiy kompyuterlarning tarkibiy sxemasi.
 
 
Mikroprotsessor (MP).
Bu shaxsiy kompyuterning asosiy 
bloki bo‗lib, kompyuterning boshqa bloklari ishini boshqaradi 
hamda ma‘lumotlar ustida arifmetik va mantiqiy amallar 
bajarilishini ta‘minlaydi. Uning tarkibiga quyidagi qurilmalar 
kiradi: 
Mikropro-
tsessor 
Arif-
metik 
manti-
qiy
qurilma 
Bosh-
qarish
quril-
masi 
Asosiy xotira 
Tashqi xotira 
Doi-
miy
Xoti-
ra 
Tez-
kor
Xoti-
ra
 
Qattiq 
disk-
dagi
xotira 
Yum-
shoq 
disk-
dag
i
xotira
 
 
Tizimli shina 
QDX
adap-
teri 
Y
u
DX 
adap-
teri 
Video 
adap-
ter 
Printer 
adapteri 
Tarmoq
adapteri
Video 
monitor
(display)
Printer 
Klaviatura
intetfeysi 
Klaviatura 
In
ter
fey
s 
tizim
i 
Mikro-
pro-
tsessor
xotira

---

9 

Boshqarish qurilmasi (BQ) 
—
 
kompyuterning boshqa 
bloklariga zaruriy soniyalarda ma‘lum boshqaruv signal 
(impuls)larini shakllantiradi va yuboradi, amal bajarilishida 
qatnashuvchi ma‘lumotlar (operandlar)ning tezkor xotiradagi 
adreslarini tegishli bloklarga beradi. 
 

Arifmetik-mantiqiy qurilma
da
 
sonli hamda belgili
 
ma‘lumotlar ustida arifmetik va mantiqiy amallar bajariladi.
 

Mikroprotsessor xotira 
– arifmetik-mantiqiy qurilma-da 
amallar bajarilish jarayonida yaqin taktlarning oraliq natija-larini 
saqlash uchun mo‗ljallangan bo‗lib, kompyuter ishini 
tezlashtirishga imkon yaratadi.
 
Mikroprotsessorning interfeys tizimi
– kompyuterning 
boshqa qurilmalari bilan bog‗lanish va ma‘lumot almashinishni 
ta‘minlab beradi.
Tizimli shina
– kompyuterning asosiy interfeys tizimi 
bo‗lib, qurilmalar orasida bog‗lanishni ta‘minlaydi.
Tizimli shina ma‘lumot almashinishini uch xil yo‗nalishda 
amalga oshiradi: 
– mikroprotsessor va asosiy xotira orasida; 
–

mikroprotsessor va tashqi qurilmalarning kiritish-chiqarish 
portlari orasida;
 
–

asosiy xotira va tashqi qurilmalarning kiritish-chiqarish 
portlari orasida. 
Mikroprotsessor hamda asosiy xotira bilan qurilmalar 
orasida axborot almashinishni amalga oshirish uchun har bir 
qurilma va tizimli shina o‗rtasida shu qurilmalarni boshqaruvchi 
va nazorat qiluvchi elektron moslamalar o‗rnatiladi. Bu moslama 
shu qurilmaning 
kontrolleri
yoki 
adapteri 
deb ataladi.
Asosiy xotira 
– ma‘lumotlarni saqlash va kompyuterning 
boshqa bloklari orasida tezkor axborot almashinishni ta‘min-
laydi. U quyidagi ikki xil ko‗rinishdagi ma‘lumot saqlash mos-
lamalaridan tashkil topgan:
Doimiy xotira 
–
 
kompyuterni ishlatish jarayonida o‗zgar-
maydi, ya‘ni doimiy ma‘lumotlarni saqlaydi. Bu ma‘lumotlarga 
kompyuter qurilmalarini tekshirish hamda ularga hizmat 
ko‗rsatish va operatsion tizimni yuklash dasturlarini misol qilish 
mumkin.