D. Djanabayev, Sh. Murodov, A. Xolmurzayev chizma geometriya

8.2.2. Sirtlarning kinematik usulda berilishi.

Biror chiziqning fazodagi uzluksiz harakatidan kinematik sirt hosil bo’ladi. Unda sirtning o’zi ham uzluksiz bo’ladi. Kinematik harakatning oddiy asosiy turlari: ilgarilanma, aylanma va bu ikki harakatning yig’indisi vintsimon harakatdir.

Kinematik sirt

Ta’rif. Yasovchisining kinematik harakati natijasida xosil bo’lgan sirt kinematik sirt deyiladi.

Xarakatning turiga qarab, ilgarilanma harakat natijasida hosil bo’lgan sirt tekis parallel ko’chirish sirti, aylanma harakatdan hosil bo’lgan sirt aylanish sirti va vintsimon harakat natijasida hosil bo’lgan sirt vint sirti deb ataladi.

Chizma geometriyada, ko’pincha, sirtlarning kinematik usulda hosil bo’lishidan foydalaniladi. Kinematik sirtlarning ko’inishi uning yasovchisining shakliga va fazodagi harakat qonuniga bog’liq bo’ladi. Masalan, chiziqli sirtlarda yasovchining shakli to’g’ri chiziq bo’ylab, uning fazodagi harakat qonunini sirtning yo’naltiruvchisi belgilaydi. Aylanish sirtlarida yasovchining shakli ixtiyoriy chiziq bo’lib, hosil bo’lish qonuni uning ma’lum o’q atrofida aylanishidir.
Vint sirtlarda yasovchining shakli to’g’ri yoki egri chiziq bo’lib, hosil bo’lish qonuni vintsimon (aylanma va ilgarilama) harakatdir.

Tekis parallel ko’chirish sirtlari

Ta’rif. Yasovchining ma’lum yo’naltiruvchi bo’yicha doimo o’z-o’ziga parallel ravishda harakatlanishidan hosil bo’lgan sirt tekis parallel ko’chirish sirti deyiladi

8.7–rasmda n tekis egri chiziqli yasovchining m egri chiziq buylab doimo o’z-o’ziga parallel ravishda ilgarilanma harakatlanishi natijasida hosil bo’lgan Φ sirti ko’rsatilgan. Bu sirt tekis parallel ko’chirish sirtidir. n yasovchining hamma nuqtalari harakat davomida m yo’naltiruvchiga o’xshash tekis egri chiziqlar hosil qiladi.

Agar m egri chiziqni n₁ egri chiziq bo’ylab harakatlantirilsa, uning nuqtalari ham n₁ egri chizig’iga o’xshash egri chiziqlar hosil qiladi. Bu chiziqlar nuqtalarning yo’llari deyilib, sirt ustida to’r hosil qiladi.
Kinematik sirt yasovchilarining uzluksiz harakati va sirtning o’zining uzluksizligidan quyidagi muhim xulosa kelib chiqadi: kinematik sirtning ixtiyoriy nuqtasidan shu sirtda yotuvchi va to’r oilalarga kiruvchi ikkita egri chiziq o’tkazish mumkin.

8.7-rasm 8.8-rasm
Agar m yo’naltiruvchi to’g’ri chiziq bo’lsa, silindr sirti hosil bo’ladi.
Biror parabolani boshqa parabola bo’yicha tekis siljitilsa, giperbolik paraboloid sirti hosil bo’ladi. Demak, bu sirtlar ham tekis parallel ko’chirish sirtlari turiga kiradi.