14
Hunar va turli kasb egalari haqida.
Turmush va xulq-odob qoidalari haqida.
Jismoniy yetuklik haqida.
Kaykovus
mudarrislarning
axloqli
ekanligini
birinchi
belgisi,
uning
suxandonligida deb biladi va “
Hamma qobiliyatlardan eng yaxshisi nutq qobiliyatidir”
deydi. Suhandonni shogirdlarga notiqlikda rost so‘zlash kerakligini ta’kidlaydi.
U so‘zlarni to‘rt xilga bo‘ladi: birinchisi - bilinmaydi va aytilmaydi, ikkinchisi
aytiladigan va biladigan, uchinchisi
- ham bilinadi, ham aytishga, bilishga zaruriyati
yo‘q, ammo aytsa ham bo‘ladi. To‘rtinchisi - biladigan va zaruriyat bo‘lmasa
aytilmaydigani. Eng yaxshisi to‘rtinchisi, ya’ni biladigan va aytilmaydigani, deydi.
So‘zlaganda andishalik bo‘lish, sovuq so‘zlik bo‘lmaslik,
kamtarlik, maqtanmaslik,
birovning so‘zini diqqat bilan eshitish odoblarini ta’kidlab o‘tadi.
Odamlarni ham to‘rt xilga bo‘ladi: birinchi xil kishilar ko‘p narsani biladi va yana
bilgisi kelaveradi. Bular olim va fozillar bo‘lib, ularga bo‘ysunish kerak, deydi.
Ikkinchisi, bilmagan narsani bilishga harakat qiladi, ular qobil kishilar bo‘lib, bunday
kishilarni o‘qitish va o‘rgatish kerak.
Uchinchisi, bilganini ham bilmaydi, go‘yo
uyquda yashagandek, ularni uyg‘otish kerak. To‘rtinchisi,
bilmaydi va bilmaganini
ham tan olmaydi. Bular johil kishilar bo‘lib, ularni o‘qitish befoyda, ulardan qochish
kerak, deydi.
Abul-Qosim Mahmud Ibn Umar Az-Zamaxshariy (1075-1144) jahon ilm-fani
va madaniyatiga salmoqli hissa qo‘shgan mashhur olim va adibdir. U o‘z asarlarida
halollik va pokizalikni, ilmga muhabbatni, mardlik va olijanoblikni ulug‘laydi. Ulug‘
mutafakkir “Navobig‘ ul-kalim” (“Nozik iboralar”) asarida kishilar ilmli bo‘lish,
o‘qitish, yozish bilan hosilu mukammal bo‘ladi, olim kishi oqil, bilimdon va chiroyli
xushxat yozuvga ega bo‘lsa, bu uning kamolotga
yetganligidan dalolatdir, deydi.
Asarda mudarrislar to‘g‘risida noyob fikrlar bildirilgan: “
Murabbiy o‘qib tursagina
murabbiy bo‘la oladi, agar o‘qishni to‘xtatib qo‘yar ekan, unda murabbiylik o‘ladi”
4
.
Dostları ilə paylaş: 
