D. S. Karamatova pedagogiklik kasbiga kirish o‘quv qo‘llanma bilim sohasi

Shayx Muslihiddin Sa’diy Sheroziy XIII asrda Eronda yashab ijod qilgan yirik
shoir va mutafakkirdir. U faylasuf-shoir bo‘lishi bilan birga tajribali murabbiy ham
bo‘lgan. Shoir “Guliston” asarida o‘z davri mudarrislarini turli toifaga bo‘lib, ularni
ta’riflaydi. Qattiqqo‘l o‘qituvchilarni “..basharasi tirishgan, tili zahar, yomon xulqli, 
odamlarni ranjitadigan, gadoy tabiatlik, ochko‘z, uni ko‘rishi bilan shogirdlarining 
kayfiyati uchar” shogirdlar undan bilim va tarbiya ololmaydilar. Yana bir toifadagi
o‘qituvchilar “...sodda, yaxshi va yumshoq ko‘ngilli odam. Unar-unmasga so‘zlamas 
edi va bolalarni ranjitadigan so‘zlar og‘zidan chiqmas edi. Uning farishtadek 
axloqliligi va mehribonligini ko‘rgan bolalar murabbiyni mensimay qo‘ydilar. Uning 
yumshoq tabiatlik ekanligini bilishib, ilmni ham o‘rganmaydilar. Alqissa bolalar o‘yin 
va to‘polonga berilib vaqtni bekorga o‘tkazdilar”.
Bayt: Ustod muallim bo‘lsa beozor,
Go‘dak eli bozorda xarsang o‘ynar.
Bu holatga Shayx Sa’diy Sheroziy ikki xil ta’rif beradi. Birinchidan, Sa’diy
yashagan davrda ham, undan keyingi davrlarda ham maktabda o‘quvchilarni
qattiqqo‘llik bilan o‘qitganlar. Ikkinchidan, Shayx Sa’diy bu holatni o‘z ko‘zi bilan
4
Abul-Qosim Mahmud az-Zamahshariy. “Nozik iboralar”. – T.: “Kamalak”, 1992, 16-bet.

---

---

15
ko‘rgan va qattiqqo‘l o‘qituvchiga nisbatan norozilik bildirmagan, ilm va tarbiya

berishda qattiqqo‘llikni afzal ko‘rgan: “jabr ustod boz mehr padar” deb ta’kidlaydi,
ya’ni o‘qituvchining jabri va jazosi ota mehridan ham afzalligini aytadi.
Buyuk mutafakkir Abdurahmon Jomiy XV asrda yashab ijod qilgan. U o‘z
asarlarida insonning yuksak axloqiy hislatlarini, go‘zal fazilatlarini kuylaydi.
«Iskandar xirodnomasi” asarida muallimlar to‘g‘risida noyob fikrlarni bildirgan:
“muallim aqlli, adolatli, o‘zida barcha yuksak fazilatlarni mujassamlashtirgan bo‘lishi
kerak. O‘zini nomunosib tutgan murabbiy hech vaqt bolalarga bilim bera olmaydi”.
Shoir muallimning hayotdagi o‘rnini quyidagi baytida bayon qiladi:
Ustod, muallimsiz qolganda zamon,
Nodonlikdan qora bo‘lurdi jahon.