qiymətini onun aydınlığında görür və deyirdi ki, nitq aydın olmalıdır, əgər nitq aydın deyilsə,
demək o qarşıya qoyulmuş məqsədə çata bilməyəcəkdir.
Aydın düşüncə mövzunu yaxşı bilmək və ya öyrənmək, onu şərh edərkən faktlara və
dəlillərə əsaslanmaq, fikrin aydın ifadə olunması üçün hamının başa düşəcəyi söz və
ifadələrdən istifadə etmək bacarığı natiqin nitqini aydın və başa düşülən edir. Nitqin aydınlığı
onun dəqiqliyi ilə də bağlıdır. Fikir aydınlığı üçün əvvəl sözlər və terminlər dəqiq seçilməlidir.
Nitqin bir tərəfdən gerçəkliklə, digər tərəfdən təfəkkürlə əlaqəsi nitq dəqiqliyinin
formalaşmasının və qavranılmasının əsasıdır.Səslər və sözlər düzgün tələffüz olunmalıdır.
Aydın olmayan sözlər, qarışıq fikirlər, dolaşıq cümlələr nitqi anlaşılmaz edir. Auditoriyanın
səviyyəsi nəzərə alınmalı, onların başa düşəcəyi söz və ifadələr işlədilməlidir, mənası aydın
olmayan, dəqiq bilinməyən sözlərdən istifadə edilməməlidir. Düzgün tələffüz ( səslərin,
sözlərin, hətta bütöv cümlələrin), normal intonasiya, nitqin sürət tempinin gözlənilməsi, aydın
diksiya, səsin, nitqin yaxşı eşidilməsi üçün səs tonunun tənzimlənməsi nitqdə aydınlıq
keyfiyyətini təmin edir. Nitqin aydınlığı, təmizliyi, saflığı üçün əsas şərt həm də ədəbi dildə
şivə ünsürlərinin, əcnəbi sözlərin arqo və jarqon ifadələrinin, söyüş səciyyəli leksik vahidlərin
işlənməsini qadağan etmək, onlara yol verməməkdir. Şübhəsiz, dialekt və şivə sözlərinin,
alınmaların ədəbi dilimizin zənginləşməsində və inkişafında rolu vardır və bunu danmaq
olmaz.
Dialekt leksikasının ədəbi dili zənginləşdirməsi yollarından biri bədii dildir. Dialekt
leksikasından istifadə olunmasının klassik ədəbiyyatımızda gözəl ənənəsi vardır.
M.F.Axundov, N.B.Vəzirov, Ə.Haqverdiyev, C.Məmmədquluzadənin, eləcə də S.Vurğunun,
R.Rzanın bir vaxtlar öz əsərlərində işlətdikləri onlarca dialekt sözlər bədii dil vasitəsilə ədəbi
dilimizin lüğət tərkibini zənginləşdirmişdir.
Bununla belə, ədəbi dildə bu cür sözlərdən lüzumsuz istifadə dilin aydınlığını poza
bilər, bu isə nəticədə ünsiyyətin yaranmasına maneəçilik törədər. Bu tipli leksik vahidlərdən
əsasən bədii üslubda sırf gərgin üslubi məqsədlərlə əlaqədar, məsələn, personajların nitqinin
fərdiləşdirilməsi, yerli və ya milli koloritin yaradılması üçün istifadə olunur.
Müasir dövrümüzdə nitqin aydınlığı məsələsinə başlıca tələb kimi H.Əliyev də
həssaslıqla yanaşırdı. Əvvəla o özü bu barədə şəxsi nümunə idi. Fikrini, məqsədini sadə və
aydın dildə başa salmağı ustalıqla bacaran natiq bunu başqalarından da çox ciddi tələb edirdi.
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının çətin günlərində hakimiyyətə H.Əliyev ölkədəki gərgin
icyimai-siyasi vəziyyətin Milli Məclisdə deputatlarla müzakirəsi zamanı onlardan məsələ ilə
bağlı fikirlərini çox aydın ifadə etməyi ciddi tələb kimi qarşıya qoymuşdu. Bir deputata söz
verərkən: “Xahiş edirəm fikrini aydın izah et” deməsi və çıxışdan sonra zala müraciətlə: “Siz
başa düşdünüz? Mən heç nə başa düşmədim” deyə natiqə irad tutması dövlət başçısının
Azərbaycan dilinə sevgisi, natiqlik sənətində aydın nitqin nə qədər əhəmiyyət daşıdığını, bu
məsələdə onun nə qədər tələbkar olduğunun göstəricisidir.
Dostları ilə paylaş: