praktika, praktiki fəaliyyət gerçəklikdəki cisim və hadisələri dərk etməyin əsasını təşkil edir . Ictimai praktikanın məzmunu insanların idraki
fəaliyyətinin məqsədlərini şərtləndirir. Həmin məqsədlər nəticə e‟tibarilə
insanların praktiki tələbatları və mənafeləri ilə müəyyən edilir. Lakin
marksizmə görə praktikanın rolu təkcə bununla bitmir. O həm də idrakın
nəticələrini, alınmış biliklərin mö‟təbərliyini ölçən me‟yar rolunu oynayır.
Beləliklə də praktika həqiqətin me‟yarı kimi çıxış edir . Insanların nə
dərəcədə real düşündükləri, yə‟ni onların təfəkkürünün real həyatdakı
vəziyyəti nə dərəcədə doğru əks etdirdiyi məhz praktiki fəaliyyətdə aşkara
çıxır. Marks və Engels göstərirdilər ki, Feyerbax praktikanın fəal xarakte-
rini başa düşməmişdir. Buna görə də o fəlsəfənin sosial əhəmiyyətini tam
anlamamışdır, onun fəlsəfəsinin özü də seyrçi vəziyyətdən kənara çıxa
bilməmişdir.
Marks və Engels Hegelin idealizmini bir kənara atdılar, eləcə də
Feyerbaxın materializminin məhdudluqlarını aradan qaldırdılar. Bunun
əvəzində
onlar dialektik metod və materialist nəzəriyyəni birləşdirərək dialektik materializmi yaratdılar . Bu tə‟limə görə obyektiv maddi
gerçəklik dialektik yol ilə inkişaf edir. O ilkindir, birincidir. Insanın
təfəkkürü, buradakı qanunlar və kateqoriyalar həmin maddi gerçəkliyin
in‟ikası deməkdir. Başqa sözlə deyilsə, anlayışların dialektikasında, onların
ziddiyyətli qarşılıqlı əlaqələrində və inkişafında reallıqda olan dünyanın
dialektik hərəkəti əks olunur. Beləliklə də marksizmin baniləri Hegelin
başı üstə dayanan dialektikasını çevirib ayaq üstə qoydular. Onu idealist
qabıqdan azad etdilər.
Nəticədə dialektika təbiəti, cəmiyyəti və insan təfəkkürünü öyrənməyin səmərəli və düzgün metoduna çevrildi. Marks
və Engelsin yaratdıqları nəzəriyyə varlıq ilə təfəkkürün, təbiət ilə ruhun,
materiya ilə şüurun münasibətlərini dialektik materialist mövqedən həll
edir. Həmin nəzəriyyəyə görə materiya ilkindir, birincidir, şüur isə ondan
törəmədir, ikincidir. Yeri gəlmişkən deyək ki, əgər təbiət hadisələrinə,
ümumiyyətlə varlığa münasibətdə
