68
çalışırdılar
. Onlar biliyin duyğular ilə başlandığını söyləyəndə təbiətçilərə
(naturfəlsəfəyə) yaxınlaşırdılar. Lakin idrakda duyğuların aldadıla bildiyi-
ni iddia edəndə isə skeptisizmə yuvarlanırdılar. Bu tə‟limə görə həqiqəti
yalnız ruhun təmizlənməsi yolu ilə əldə etmək mümkündür.
Beləliklə də
onun nümayəndələri mistisizmə yol verirdilər.
Islam ensiklopedistləri adlandırılan Səfa qardaşları elmlərin
təsnifatını vermişdilər
: 1) Məntiq və riyazi elmlər; 2) Təbiət elmləri: as-
tronomiya və fizika; 3) Zehni elmlər- psixologiya; 4) Insanda metafizik
(mə‟nəvi) prinsipləri təzahür etdirən kəlam və tövhid (təkallahlılıq); 5)
Bütün elmlərin başlıca hədəfi və Ihvani- Səfa fəlsəfəsinin mayası olan
əxlaq elmi.
Ihvani- Səfa tərəfdarlarının fikrincə bütün varlıqlar bir varlıqdan
(Allahdan) yaranır və dünyanın axırında yenə də həmin ilkin varlığa
qayıdırlar. Mövcud olan şeylərin hamısı öz nurunu ilahidən alır. Onlar
insan ruhunun əbədiliyinə inanırdılar. Insan ruhu zəkaya doğru yüksələ
bilir. Heyvanda da ruh vardır. O insan ruhuna keçə bilir. Bu tə‟lim
təbiətdəki dəyişiklikləri qəbul edirdi. Göstərirdi ki, bunlar təkamül yolu ilə
baş verir.
Cansızlar ilə bitkilər, heyvanlar ilə insanlar arasında
əlaqələr vardır, bunların bir- birinə keçməsi də mümkündür.
2. Şərq peripatetizmi
Peripatetizm
(fikri gəzişərək izah etmək) orta əsrlərdə Şərq fəlsəfi
fikrinin mərkəzini təşkil etmişdir. Özündə bir sıra dünyəvi elmləri əhatə
edən bu tə‟lim müsəlman ölkələrində, o cümlədən də Azərbaycanda böyük
inkişaf yolu keçmişdir. Şərq peripatetizmi antik fəlsəfənin (Platon və Aris-
totelin) güclü tə‟siri altında yaranmışdır. Onun banilərindən biri «ərəb fi-
losofu» ləqəbi ilə
Dostları ilə paylaş: 
