Mədə şirəsinin tərkibi və əhəmiyyəti
Mədə bir neçə funksiya yerinə yetirir. Onda udulmuş qida
toplanır və mədə şirəsi ifraz olunur. Bundan başqa qida mədədə
mexaniki dəyişikliyə uğrayır. Bütün bu təsirlərdən sonra qida
ximusa çevrilir və mədədən onikibarmaq bağırsağa daxil olur və
sonra bağırsaqlarda sonrakı dəyişikliyə və sorulmaya məruz qalır.
İnsanın, itin və bir sıra başqa heyvanların təmiz mədə şirəsi
rəngsiz, şəffaf və turş reaksiyalı olur. İnsanın mədə şirəsinin xüsusi
çəkisi 1,0083-1,0086 arasında dəyişir. Bundan əlavə mədə
turşusunun aşağıdakı vəzifələri vardır: 1) Xlorid turşusu pepsinin
maksimum dərəcədə təsir etməsi üçün lazım olan hidrogen
ionlarının qatılığmı yaradır. 2) Xlorid turşusu tripsi- nogeni tripsinə
çevirir. 3) Zülalları pepsinin təsirinə məruz qalması üçün şişirdir. 4)
Südün laxtalanması üçün süd zülalı olan prokazeinin kazeinə
çevrilməsi üçün pepsin və ximozin fermentlərini fəallaşdırır. 5)
Mədə turşusu bakteriosit təsirə malikdir. Belə ki, mədəyə düşən
mikroorqanizmləri təsirdən salır.
6
) Mədə turşusu mədə bağırsaqlar
üçün hazır şəklə düşmüş qidaların hissə-hissə onikibarmaq
bağırsağa keçməsi üçün şərait yaradır. 7) Mədədən bağırsağa keçən
xlorid turşu
233
downloaded from KitabYurdu.org
su mədəaltı vəzinin humoral yol ilə şirə ifrazı üçün əhəmiyyəti olan
prosekretini sekretinə çevirir.
Mədə şirəsinin tərkibinin 99,2-99,6 %-ni su, 0,4-0
,8
%- ni
bərk maddə təşkil edir. Bərk maddə üzvi və qeyri-üzvi maddələrdən
təşkil olunmuşdur. Üzvi maddənin çox hissəsini zülali birləşmələr,
sonra süd turşusu, qlükoza, kriatinfosfor və ade- nozinfosfor
turşuları, sidik cövhəri, sidik turşusu və s. təşkil edir.
Qeyri-üzvi maddələrdən ən çox Na, K, ammonium, xlor, az
miqdarda fosfor və sulfat duzlarına təsadüf edilir.
Mədə şirəsinin tərkibində zülalları parçalayan pepsin
fermenti vardır. Bu ferment turş mühitdə mürəkkəb zülalları orta
zülallara- albumoz və peptonlara qədər parçalayır.
Mədə şirəsinin tərkibində pepsindən başqa südü laxta-
landıran ximozin fermenti vardır. Bu ferment zəif turşu, zəif qələvi
və neytral mühitdə südün tərkibindəki prokazini kazey- nə çevirir.
Kazein isə pepsinin təsirindən parçalanır. Bununla da süd laxtalanır.
Mədə şirəsi fermentlərinin təsirindən laxtalanmış süd həzm olunur.
Mədə şirəsinin tərkibində yağları qliserin və yağ turşularına
qədər parçalayan lipaza fermenti dəri vardır. Yaşlı adamların mədə
şirəsinin tərkibində olan bu ferment emulsiya şəklinə düşmüş
yağlara əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Südəmər uşaqların və
ya cavan heyvanların mədə şirəsinin tərkibindəki lipaza fermenti
süd yağlarının təxminən 25 faizini parçalayır. Ona görə də bu
ferment südlə bəslənən heyvanlar və uşaqlar üçün böyük əhəmiyyət
kəsb edir.
Selikli hüceyrələr daima Na
+
, K
+
, Cf və HCO
3
, örtük
hüceyrələrə isə stimulyasiya zamanı H
+
, K
+
və Cb ifraz edir. Mədə
şirəsinin əsas komponenti olan selik, mədənin daxili səthini
0,6
mm
örtərək onu mexaniki və kimyəvi zədələrdən qoruyur. Mədə
şirəsinin digər mühüm komponenti proteaza- mn sələfi olan
pepsinogendir. Turşunun təsirindən pepsinogen fəal proteolitik
fermen pepsinə çevirir və ancaq turş mühitə təsir edir. Qələvi
mühitdə pepsin geri dönməyən denaturasi- yaya uğrayır. Mədə
şirəsinin daxili amil adlanan üçüncü kom
234
downloaded from KitabYurdu.org
ponenti qlükoprteindir, örtük hüceyrələri ifraz edir. Bu vitamin Bi
2
-
nin nazik bağırsaqdan qana sorulmasına kömək edir.
Mədə şirəsinin tərkibində karbohidratları parçalayan
fermentlər yoxdur. Lakin ağız boşluğunda tüpürcək vasitəsilə
islanan qidalar mədəyə düşdükdə tüpürcək fermentləri xeyli vaxt
karbohidratları parçalayırlar.
Danilevskiyə görə mədənin selikli qişası xüsusi antipep- sin
adlı maddə hazırlayır ki, bu da pepsini təsirdən salır.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu məsələnin böyük nəzəri və
təcrübi əhəmiyyətə malik olmasına baxmayaraq, hələ bu vaxta
qədər belə bir vacib məsələ aydınlaşdırılmamışdır.
13.20.
Mədənin motorikası
Mədənin ehtiyat və nəqliyyat funksiyası. Mədənin əzələ
fəallığı onun üç əsas funksiyasının yerinə yetirilməsini təmin edir:
1) Qidanın qorunmasını, 2) Onun yerləşdirilməsi və xır-
dalanmasmı və 3) Onikibarmaq bağırsaqda hərəkətini - eva-
kuasiyasım təmin edir.
Mədənin əzələsi üç qatdan ibarətdir: xarici uzunsov, orta
dairəvi və daxili çəp əzələ qatlarından. Əzələ qatları arasında və
onun altında mədənin xüsusi sinir kələfi - Averbax və Meysner
kələfləri yerləşir. Kələflərə stimulyasiya və inqibirə edən
mediatorlar ifraz edən lifləri daxil olur.
Mədənin əsas vəzifəsi - ona daxil olan qida üçün anbar
vəzifəsi yerinə yetirməkdir. Qida borusundan qida kütləsi mədəyə
daxil olana qədər onda təzyiq aşağı düşür. Belə ki, hormonların
təsiri altında mədənin elastikliyi və həcmi artır. Mədənin tədricən
tonik yığılması nəticəsində qida tədricən mədənin çıxacağına doğru
yerini dəyişir. Mədənin boşalması vege- tativ sinir sistemi,
intramural sinir toru və hormonları tərəfindən tənzim olunur. Azan
sinirin kəsilməsi zamanı mədənin pe- ristaltikası əhəmiyyətli
dərəcədə zəifləyir və mədənin boşalması ləngiyir. Mədənin
peristaltikası xolesistokinin hormonunun və xüsusi ilə qastirin
hormonunun təsirilə qüvvətlənir. Lakin
235
downloaded from KitabYurdu.org
sekretin qlükaqon, samostatin hormonlarının təsirindən isə
sıxışdırılır. Mədə və onikibarmaq bağırsaq arasında təzyiq fərqi
hesabına qida bağırsağa daxil olur.
Mədənin şirə ifrazı. İonlar və makromolekullar olan mədə
vəziləri sutka ərzində 2-3 litr mədə şirəsi ifraz edir. Bundan başqa
mədə qana qastrin ifraz edir. Mədə şirəsi ac və dolu olanda ifraz
olunur. Mədə tərəfindən ifraz olunan turşu (HC1) zülalları
denaturasiya edir və pepsinogeni fəallaşdıraraq onu zülalları
hidroliz edən və bakteriosid təsirə malik olan pepsinə çevirir. Mədə
tərəfindən ifraz olunan selik mədənin divarını örtür, selikli qişanı
qoruyur və humusu əhatə edir.
Nəhayət, mədə şirəsində vitamin Bi
2
-nin sorulmasına səbəb
olan daxili amil olur (mikroprotein və foli turşusu), selikli mədəni
az miqdarda maddələr, məsələn, alkoqol (çox hissəsi mədədə)
sorulur.
Mədə üç şöbəyə: 1) kardial - mədənin girəcəyi, 2) Mədənin
dibi və cismi - mədənin %-ni təşkil edir. Buranın örtük hüceyrələri
HC1 turşu, əsas hüceyrələri pepsinogen I,II sekresiya edir; 3) Pilorik
şöbə - mədənin 15-20%-ni təşkil edir. Bo- rulu hüceyrələri selik
ifraz edir. Bu şöbənin xarakter xüsusiyyətini qastirin sekresiya edən
G-hüceyrələrinin olmasıdır.
13.21.
Mədə sekresiyasının tənzimi
Azan sinirin cərrahi yolla kəsilməsi və ya mədənin G-
hüceyrələri olan antral hissəsinin çıxarılması bazal sekresiyanın tam
olaraq dayanmasına səbəb olur, buradan belə çıxır ki, o qastrinlə
stimulyasia olunur və azan sinirin fon tonsundan asılı olur.
Sekresiya üçün adekvat stimul rolunu qidanın qəbulu oynayır.
Qidanın təsiri onun qəbuluna qədər başlayır və qurtarana qədər
davam edir.
Sekresiya prosesi üç fazada baş verir. 1.Beyin fazası və ya
mürəkkəb reflektoru faza. 2. Mədə fazası. 3. Bağırsaq fazası.
Beyin fazası və ya mürəkkəb reflektorlu faza. Bu fazanın
başlanması qidanın qəbulunu gözləmək, o haqda düşün
236
downloaded from KitabYurdu.org
mək, danışmaq, onun görünüşü və qoxusu, nəhayət, dad his- siyatı
ilə əlaqədar olur. Beynin müxtəlif nahiyələrində sinir impulsları
mədəyə azan sinir vasitəsilə verilir. Güman edilir ki, azan sinirin
təsiri ilə xaric olan qastrin sekresiyaya səbəb olur, çünki mədənin
antiral hissəsinin denervasiyası praktiki olaraq sekresiyanı blokada
edir. Bu qarşılıqlı əlaqə 1899-cü ildə İ.P.Pavlov tərəfindən hərtərəfli
öyrənilmişdir (şəkil 6). O öz təcrübəsini ezofaqotomiya edilmiş qida
borusu və kiçik mədə fisiulası olan it üzərində aparmışdır. Belə
kiçik mədənin qan damarı və azan sinirlə əlaqəsi qalır, amma selikli
qişanın vasitəsilə böyük mədədən təcrid olunur. Belə heyvan
üzərində aparılan təcrübələrdən aşağıdakı nəticələr alınmışdır. 1.
“Yalançı qidalandırma” hansı ki, bu zaman udulmuş qida mədəyə
deyil, qida borusunun kəsilib boyunun dərisinə tikilmiş nahiyəsin-
dən xaricə tökülür. Bu proses reflektoru olaraq təçrid olunmuş
mədədən çoxlu mədə şirəsi ifrazına səbəb olur (Beyin fazası şərtsiz
reflektoru faza).
2. Əgər itin qidalanması həmişə zəng səsi ilə müşayiət
olunursa, onda bir neçə gündən sonra ancaq təkcə zəng səsi uyğun
gələn fistuldan tüpürcək və mədə şirəsi ifrazına səbəb olur (beyin
fazası şərti reflektoru komponenti). Bu təcrübələr şərti refleksləri
öyrənməyin əsasını qoydu.
Mədə fazası. Mədə şirəsi ifrazına ona daxil olan qidanın
təsirindən mədənin divarının gərilməsi və qidanın tərkibində olan
kimyəvi komponentlərin təsiri səbəb olur. Mədənin gərilməsi
nəticəsində əmələ gələn siqnallar sinir yolu ilə, yəni afferent və
efferent siqnallar - azan sinir və yerli intramural reflekslər vasitəsilə
nəql olunur. Kimyəvi stimulyasiya qastri- nin ifrazı ilə həyata
keçirilir. Mədə fazasında şirənin ifrazı üçün əsas kimyəvi
stimulyator rolunu zülalların həzm məhsulları - peptidlər,
oliqopeptidlər və amin turşuları, xüsusilə trip- tofan və fenilalanin,
həmçinin kalsi və digər maddələr, o cümlədən Mg
2+
ionları, alkoqol
və kofein oynayır.
Bağırsaq fazası. Nazik bağırsağın gərilməsi və orda iştirak
edən zülalların həzmolunma məhsulları, həmçinin mədə
sekresiyasını stimulyasiya edir. Stimulyasiyanın mexanizmi,
237
downloaded from KitabYurdu.org
əsasən hormonal təbiətə malikdir. Bunun fəal hormonu başqa
sekresiyasında inqibirəedici təsirdə mühüm rol oynayır. Antral
şöbədəki turş mühit (pH 3,O-dan aşağı) mədə fazasında qasti- rini
sıxışdırır. Nazik bağırsaq əhəmiyyətli inqibitor təsiri göstərir.
Burada təzyiqedici mexanizmlər turşular, yağlar və hi- pertonik
məhsul indusirə edir, hansı ki, onun təsirindən mədənin şirə ifrazına
mane olan hormon sekretin və bulboqastro- nun vasitəsilə sekresiya
olunur. Yağlar mədənin şirə ifrazına ləngedici təsir edir.
Sekresiyanın induksiyasında birinci vasitəçi rolu oynayan
mediatorlara asetilxolin, histamin və qastrin aiddir. Hormonların və
ya effektor maddələrin hüceyrənin səthində yerləşən spesifik
reseptorla (asetilxolin-muskarin, his- taminin- H
4
və qastirinin)
qarşılıqlı təsiri zamanı hüceyrənin spesifik fəallığını induksiya edən
ikinci vasitəçi- SAMF və Ca
2+
əmələ gəlir. Mədə hərəkətlərinə təsir
göstərən hər iki siniri kəsdikdə, mədə əzələlərinin tonusu zəifləyir,
hərəkətlər müvəqqəti itir, lakin sinirləri kəsdikdən bir-iki saat sonra
hərəkətlər yenidən bərpa olunmağa başlayır. Aparılan tədqiqat-
lardan məlum olmuşdur ki, mədənin divarlarında sinir hücey-
rələrinin yığıntısından əmələ gəlmiş sinir düyünləri vardır. Həmin
düyünlər yerli təsir göstərməklə, yəni, bu düyünlərdə periodik
şəkildə baş verən oyanmalar mədənin hərəkətlərinə səbəb olur.
Bu kimyəvi maddələrin bir qismi mədə hərəkətlərinə
oyandırıcı, digər qismi tormozlayıcı təsir göstərir. Oyandırıcı
maddələr: qastrin, histamin, xolin, ionları tormozlayıcı təsir
göstərən maddələrə: adrenalin, entroqastron, noradrenalin və Ca
ionları daxildir.
Mədənin əzələləri xaricdən qıcıq vermədən belə öz- özünə
hərəkət etmək, yəni avtomatizm qabiliyyətinə malikdir. Bədəndən
ayrılmış mədəni 37-38 -li Rinker məhlulu içərisində saxladıqda bir
neçə saat onun avtomatik hərəkətləri mühafizə olunur. Bu hərəkətlər
bilavasitə mədənin divarlarında yerləşən sinir hüceyrələrinin
yığıntısından əmələ gəlmiş Averbax sinir düyünlərinin fəaliyyəti ilə
əlaqədardır.
238
downloaded from KitabYurdu.org
13.22. Qidanın mədədən bağırsağa keçməsi
Mədə ilə onikibarmaq bağırsaq arasında həlqəvi əzələlərin
qalmlaşmasmdan əmələ gələn büzücü əzələ-sfmktor vardır. Bu
sfinktorun periodik daralıb və boşalması sayəsində qida kütləsi
hissə-hissə mədədən bağırsağa keçir. Mədədə qida olduqda sfinktor
periodik daralır və boşalır. Mədədə olan qida mədə turşusu ilə
qarışıb, humus halına keçir, turşu ilə hopdurulmuş belə qida
mədənin girəcəyindən çıxacağına doğru hərəkət etməyə başlayır,
turş qida mədə çıxacağının selikli qişasında yerləşən həssas sinir
uclarını qıcıqlandırır. Qıcıqlar sinir oyanmalarına çevrilir.
Oyanmalar afferent sinirlərlə uzunsov beyindəki mədənin
boşalması mərkəzinə verilir. Efferent sinirlərlə gələn sinir
impulslarınm təsiri altında sfinktor boşalır, bir hissə turş qida
onikibarmaq bağırsağa keçir.
Pankreas, bağırsaq şirəsi və ödün təsiri ilə qələvi mühit
yaranır. Onikibarmaq bağırsağa turş qida keçdikdə onun divarında
yerləşən həssas sinir uclarını qıcıqlandırmaqla reflek- toru yol ilə
sfinktoru büzür, qida mədədən bağırsağa keçə bilmir. Reflektoru
yoldan başqa mədənin hərəkətləri və qidaların mədədən bağırsağa
keçməsi humoral yol ilə tənzim olunur. Nazik bağırsaq divarlarında
yerləşən hüceyrələr tərəfindən hazırlanan entroqastron yağ və yağ
turşularının təsirindən fəallaşıb, qana sorulur, qan vasitəsilə
mədənin hərəkətlərinə və mədənin boşalmasına tormozlayıcı təsir
göstərir.
13.23.
Qusma
Yeyilən qidaların əks istiqamətdə geri qayıtmasına qusma
deyilir. Qusma hadisəsi orqanizmin müdafiə reaksiyası olub,
yararsız zəhərli maddələrin qana daxil olmasının qarşısını alır.
Dilin kökünün, udlağm, mədənin, bağırsaqların selikli
qişasının, qaraciyər, uşaqlıq və digər qarın boşluğu üzvlərinin
reseptorlarının qıcıqlanması reflektoru yolla qusma hadisəsinə
səbəb olur. Qusma hadisəsinin mərkəzi uzunsov beyində
239
downloaded from KitabYurdu.org
dördüncü mədəciyin dibində yerləşir. Reseptorların qıcıqlandı-
rılması ilə əmələ gələn oyanmalar azan və dil-udlaq sinirlərinin
tərkibində yerləşən sinir lifləri vasitəsilə mərkəzə verilir. Ref- leksin
efferent hissəsini azan siniri və simpatik sinirlər təşkil edir.
Efferent sinirlərlə gələn impulsların təsiri altında əvvəlcə
nazik bağırsaq əzələləri yığılır, bu zaman qida bağırsaqdan mədəyə
keçir. Təxminən 10-20 saniyədən sonra mədə əzələləri yığılır.
Mədənin girəcəyi və yemək borusunun tonusu zəifləyir. Qarın
basması əzələlərinin və diafraqmanm güclü yığılması nəticəsində
qida mədədən sürətlə yemək borusuna, oradan da ağız vasitəsilə
xaric edilir.
13.24.
Müxtəlif heyvanların mədə həzminin xüsusiyyəti
Təkamül prosesində yeyilən qidalar mədənin quruluşunda
və onda gedən həzm prosesinin gedişində çox mühüm dəyişikliklər
əmələ gətirmişdir. Ən tipik, bir gözlü mədə ətye- yən heyvanların
mədəsidir. Bu heyvanların mədə şirəsinin tərkibi, başqa heyvanlara
nisbətən zülal fermentləri ilə daha zəngin və turş olur. Otyeyən
heyvanların qidalarının əsas tərkib hissəsini sellüloza təşkil etdiyi
üçün bu qidalar çox çətinliklə həzm olunduğundan onların mədəsi
bir neçə gözlü olub, mədə həzmində də bəzi dəyişikliklər əmələ
gətirmişdir. Əsas etibarilə otyeyən heyvanların mədəsi sadə və
mürəkkəb olmaqla iki yerə ayrılır. 1. Birgözlü - sadə mədə. 2.
Çoxgözlü - mürəkkəb mədə.
Atın mədəsi. Atm mədəsi birgözlü olub, çox mürəkkəb
quruluşa malikdir. Atm mədəsinin sağ hissəsində şirə ifraz edən
vəziləri vardır. Sol hissəsi mədənin girəcəyini və geniş ki- səyəoxşar
hissəni əhatə edir. Mədənin sol hissəsinin selikli qişasında şirə ifraz
edən vəzilər olmur. Atın mədəsi heyvanın boyundan asılı olaraq 6-
15 litrə qədər qida tutur.
240
downloaded from KitabYurdu.org
13.25.
Gövşəyən
heyvanlarda mədə
həzminin xüsusiyyətləri
Gövşəyən heyvanlarda mədəsi öz quruluşuna və mədə
həzminin xüsusiyyətlərinə görə başqa heyvanların mədəsindən
kəskin surətdə fərqlənir. Bu heyvanların mədəsi 4 hissəyə ayrılır: I.
işkənbə, II. tor, III. qat-qat və ya kitabça, IV. qursaq və ya şirdan.
I, II, III hissələrin daxili selikli qişasında həzm vəziləri
olmur. Əsl mədə IV hissə qursaq və ya şirdan adlanır. Bu hissənin
selikli qişasında şirə ifraz edən vəzilər vardır. Başqa heyvanların
birgözlü mədəsinə oxşayır. Bu heyvanların mədəsinin təxminən 80-
100 litrə qədər tutumu vardır. Ön mədəyə düşmüş qida
arasıkəsilmədən II, sonra III gözə, oradan arasıkəsilmə- dən IV
kameraya - şirdana keçir. Burada yerləşən mədə vəzilərinin
fasiləsiz şirə ifrazı üçün şərait yaradır.
Bakteriyalarla yanaşı işgənbədə küllü miqdarda infu- zorlar
vardır. Burada infuzorların olması işkənbəyə quru qidaların
düşməsi ilə əlaqədardır. İnfuzorlar qidaları mexaniki dəyişikliyə
uğradır, onları didib dağıdır, fermentlərin təsiri üçün şərait yaradır.
Bakteriya və infuzorlar həm də həyat fəaliyyətləri zamanı
yaşamaq üçün zəruri olan zülal, qlükogen sintez etməklə
heyvanların zülal və şəkərlərə olan ehtiyacını müəyyən qədər təmin
etmiş olurlar.
İşkənbədən bakterioloji dəyişikliyə uğramış qida tora keçir.
Məlum olmuşdur ki, işkənbə ilə tor arasında selikli qişadan əmələ
gəlmiş büküşlər vardır.
Bu nahiyənin əzələləri yığıldığı zaman büküş işkənbənin
tora açılan dəliyini qismən qapayır, dar yarıq şəklində olan dəlikdən
yalnız xırdalanmış qidalar tora keçə bilir. Tordan qat-qata keçən
qida bir qədər də yumşaldıqdan sonra nəhayət IV kamera şirdana
və ya qursağa keçir.
241
downloaded from KitabYurdu.org
13.26. Nazik bağırsaq
Nazik bağırsaq 3 şöbədən ibarətdir. 1. Onikibarmaq
bağırsaq (20-30 sm); 2. Acı bağırsaq (1,5-2,5 m); 3. Qalça bağırsaq
(2-3 m). Nazik bağırsaqlar tonik gərgin vəziyyətdə 4 m, atonik
vəziyyətdə (öləndən sonra) isə 6-8m qədər ola bilir.
Nazik bağırsaq bir neçə mühüm funksiya yerinə yetirir.
1)
Mədədən daxil olan himusu və mədəaltı vəzinin şirəsini,
qaraciyərin ödünü, bağırsağın seliyi ilə birlikdə yerləşdirmək;
2)
Qidanın həzmi;
3)
Homogenezasiya və həll olunmuş maddənin sorulması;
4)
Nazik bağırsaqlarda sorulmamış qida qalıqlarının yoğun
bağırsağa doğru sonrakı hərəkəti;
5)
Hormonların ifrazı;
6)
İmmunoloji müdafiə.
13.27.
Onikibarmaq bağırsaqda həzm
Mədədən sonra onikibarmaq bağırsaq başlayır. Təxminən 25-
30 sm uzunluğunda olub nazik bağırsaqların başqa şöbələrinə
nisbətən bir qədər genişdir. Onikibarmaq bağırsaq nalşəkilli olub,
pankreas vəzisinin başını əhatə edir. Başqa bağırsaqlar kimi
onikibarmaq bağırsağın divarı da üç qişadan təşkil olunmuşdur.
Selikli qişada külli miqdarda şirə ifraz edən Brünner və Liberkün
vəziləri yerləşir.
Onikibarmaq bağırsağ vəzilərinin hazırladığı şirə zəif qələvi
xassəyə malikdir.
Turş qida bağırsağa keçdikdə mühitin turşlanmasına səbəb
olur. Bağırsaq şirəsi öd və pankreas şirəsinin təsiri ilə turş mühitdə
neytrallaşır. Bu vaxt pH-qələviliyə doğru meyl edir. Qeyd etmək
lazımdır ki, onikibarmaq bağırsağın şirəsinin tərkibində üzvi və
qeyri-üzvi maddələr vardır.
Onikibarmaq bağırsağın orta hissəsinə pankreas axarı ilə öd
axarının birləşməsindən əmələ gələn ümumi axacaq açılır (şəkil 12).
242
downloaded from KitabYurdu.org
Şəkil
12. Onikibarmaq bağırsaqda gedən həzm prosesini əks etdirən sxem. 1 - orağabənzər bağ;
2
- qaraciyərin sol payı;
3-
qaraciyərin sağ payı;
4
- qaraciyərin kvadrat payı;
5
- sağ boylama şırım;
6
- sol boylama şırım; 7 - öd kisəsi;
8
- öd kisəsinin axacağı; 9 - qaraciyərin axacağı; 10 - ümumi öd
axacağı; 11 - mədəaltı vəzi; 12 - mədəaltı vəzin başı; 13 - mədəaltı vəzin quyruğu; 14 - mədəaltı vəzin
Dostları ilə paylaş: |