Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub

TEATRŞÜNASLIĞIN FORMALAŞMA 

 MƏRHƏLƏLƏRİ 

 

Teatrşünaslıq teatr sənətinin fəlsəfi dəyərləri, estetik prinsipləri, poetika xüsusiyyətləri, bir 

sözlə, onun bütün tədqiqi və nəzəri problemləri ilə məşğul olan elındir. 

Teatrşünaslığın üç əsas qolu var. Birincisi, tarixi-tədqiqat qoludur ki, milli səhnə sənətimizin 

və yaxud ayrıca bir teatrın yaradıcılığının təşəkkülünü, müxtəlif inkişaf mərhələlərini tədqiq edib 

araşdırır, elmi əsərlər ortaya çıxarır. Müxtəlif görkəmli səhnə xadimləri barədə yazılan 

monoqrafiyalar, irihəcmli portret-kitablar da buraya daxildir. 

Teatrşünaslığın ikinci qolu bütövlükdə səhnə sənətinin elmi nəzəri əsaslarını öyrənir. Burada 

milli teatrın müxtəlif estetik prinsipləri, poetika özəllikləri, dünya teatrı ilə Azərbaycan səhnəsinin 

elmi-nəzəri bağlılığı, aktyor məktəblərinin, rejissor üslublarının mahiyyət və  səciyyələri, dəyərləri 

araşdırılır. Milli teatrın konseptual poetika xüsusiyyətlərinin elmi modeli qurulur. 

Operativ teatrşünaslıq üçüncü qol kimi səciyyələnir və özünü ilk növbədə teatr tənqidi kimi 

realizə edir. Buraya teatrın cari problemləri, yeni tamaşalar barədə resenziyaları daxildir. Eyni 

zamanda ayrı-ayrı sənət ocaqlarının çağdaş yaradıcılıq durumunun ən müxtəlif problemləri operativ 

şəkildə mətbuata çıxarılır, elmi mübahisələr aparılır, qənaətlər çözələnib məntiqli nəticələrə gəlmək 

üçün aydın mənzərə yaradır. 

Azərbaycan teatrşünaslığı bu üç qolun üçündə  də  fəaliyyət göstərir. Fundamental 

teatrşünaslığımız məhz onların küll halında götürülməsində özünün nailiyyət və çatışmazlıqlarını 

daha aydın büruzə verir. 

Maraqlıdır ki, hələ peşəkar teatrımız təşəkkül tapmamışdan  əvvəl milli teatrşünaslıq 

elmimizin müəyyən  əsasları qoyulub. Mirzə  Fətəli Axundzadə özünün məşhur komediyaları ilə 

yanaşı, teatr sənətinə, onun xalqın maariflənməsində kəsb etdiyi böyük əhəmiyyətinə, mənəvi-əxlaqi 

keyfiyyətlərinin inkişafına təsirinə, dünyagörüşlərinin nadanlıq çamırlığından xilas olmasında 

oynadığı rola aid çox dəyərli nəzəri və estetik fikirlər söyləmişdir. Deməli, elə milli 

teatrşünaslığımızın ilkin rişələri də kök etibarilə Mirzə Fətəli irsinə bağlanır. Bununla belə, sözsüz 

ki, Axundzadənin teatra aid yazıları hələ peşəkar teatrşünaslıq deyildi və həiə fundamental əsaslarını 

yaratmaq üçün ona müəyyən mərhələləri keçmək lazım idi. 

Bu baxımdan milli teatrşünaslığımızın inkişaf yolunu şərti olaraq dörd mərhələyə bölmək 

olar.