Dərslik Bakı Dövlət Universitetinin və digər ali məktəblərin müəllim və
Yüklə 4,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Osmanlı imperiyasi ilə münasibətlər,
Azərbaycan xanlıqlan onlarla etnik və dini baxımdan bir olan Osmanlı dövləti ilə yaxın dostluq münasibətləri saxlamağa çalışırdılar. Qafqaz uğrunda Rusiya imperiyası ilə XVIII əsrdə dəfələrlə savaşa girmiş Osmanlı imperiyası Rusiya təcavüzünə qarşı Azərbaycan xanlıqlarından ibarət Müsəlman dövlətləri ittifaqı yarat 171 mağa çalışırdı. Osmanlı dövləti 1770-ci və 1771-ci illərdə bu məqsədlə daha güclü olan Quba xanlığına xüsusi elçilik də göndərmişdi. Osmanlının bölgədə atdığı hər bir addım Rusiyanı təşvişə salırdı və bu təcavüzkar dövlət hər vasitə ilə bizim xanlıqları ona dayaq dura biləcək Osmanlı dövlətindən təcrid etməyə və bitərəf saxlamağa çalışırdı. Ağır şərtli 1774-cü il Kiçik - Qaynarca sülhündən sonra Osmanlı dövlətinin bölgədə fəallığı bir qədər artmışdı. Osmanlı hökumətinin Azərbaycan xanlarına göndərdiyi məktublarda Rusiyanın bölgə ilə bağlı təcavüzkar niyyətləri açıqlanır və bu təcavüzə qarşı birləşəcək «din qardaşlarına» lazımi maliyyə yardımı göstəriləcəyi xüsusi vurğulanırdı. Azərbaycan xanlıqları da Rusiyanın təcavüzkar siyasətinə qarşı mübarizədə Osmanlı imperiyasının himayəsinə sığınmağa çalışırdılar. 1783-cü il Georgiyevsk müqaviləsi ilə Rusiyanın himayəsinə girmiş Kartli-Kaxetiya çarlığı bölgədə Rusiyanın təcavüzkar siyasətinin təmsilçisinə və əsas alətinə çevrilməyə başlamışdı. Rusiyadan hər cür maliyyə, hərbi yardım alan və bu güclü dövlətin hərbi - siyasi nüfuzuna arxalanan Kartli-Kaxetiya çarlığı 1783-cü ildən Azərbaycan xanlıqlarının daxili işlərinə müdaxilələri gücləndirməyə başlamışdı. Osmanlı dövləti onunla sərhəddə yerləşən İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarına rus - gürcü təcavüzünün qarşısını almağa çalışırdı. 1784-cü ildə Cənubi Qafqaza İstanbuldan göndərilən 60 nəfərlik nümayəndə heyəti Azərbaycan xanlıqları ilə bu yöndə danışıqlar aparmışdı. Onların Azərbaycan xanlanna təqdim etdikləri və sultan Əbdülhəmid tərəfindən imzalanmış fərmanda «bütün Cənubi Qafqaz müsəlmanları Rusiya təcavüzü qarşısında birləşməyə və müqəddəs müharibəyə hazır olmağa çağırılırdı». Osmanlı sultanı Axalsıx, Qars və Bəyazid paşalarına çoxlu pul göndərərək Qarabağ və Xoy xanları ilə birlikdə İrəvan şəhərini rus-gürcü təcavüzündən qorumağı əmr etmiş, Xoy hakimi Əhməd xanı isə birləşmiş qoşunlann baş sərkərdəsi təyin etmişdi. Bu tədbirlərin nəticəsində 1784-cü və 1787-ci illərdə İrəvan xanlığı gürcü çan II İraklinin təcavüzkar yürüşlərindən xilas olmuşdu. 1787-ci ildə Osmanlı sultanı açıq şəkildə Rusiyaya bildirmişdi ki, o, həmişə Azərbaycan xanlarını müdafiə edəcək, Azərbaycana məxsus olan İrəvan şəhərinin Gürcüstana (Kartli - Kaxetiya) tabe olmasına icazə verməyəcəkdir. Rusiyadan fərqli olaraq Osmanlı dövləti Azərbaycan xanlıqları ilə dostluq münasibətləri saxlayırdı. Osmanlı dövləti xanlıqlara qarşı heç bir ərazi iddiası irəli sürməyərək onların hərbi gücündən Rusiyanın Qafqazdakı təcavüzkar planlarının qarşısını almaq üçün istifadə etməyə çalışırdı. Osmanlı dövləti Qafqaz siyasətində Qarabağ xanlığının gücünü və nüfuzunu nəzərə almağa çalışırdı. Qarabağ hakimi İbrahimxəlil xan Kartli - Kaxetiya çarlığını 1783-cü il Georgiyevsk müqaviləsi ilə himayəsinə alan Rusiyanın bölgədə, xüsusilə Qarabağda "erməni çarlığı" və yaxud heç olmasa, "erməni əyaləti" yaratmaq planlarından xəbərdar idi. O, bu planın qarşısını almaq üçün Osmanlı dövləti ilə yaxın əlaqələr qurmağa çalışırdı. 1783-cü ilin 172 sonlannda Cənubi Qafqaza Xəlil Əfəndinin başçılığı ilə gəlmiş Osmanlı nümayəndəliyi Rusiya və Kartli - Kaxetiya çarlığına qarşı Qarabağ, Şamaxı, İrəvan və Dağıstan hakimlərindən ibarət hərbi ittifaq yaradılması üçün ciddi danışıqlar aparmışdı. Maraqlıdır ki, Şuşa şəhəri Xəlil Əfəndinin bir növ qərargahına çevrilmişdi. Müttəfiqlərin Şuşada cəmləşmiş 8 min nəfərlik qoşununun 1784-cü ildə Kartli - Kaxetiyaya yürüşü Rusiyanın müdaxiləsi nəticəsində baş tutmamışdı. Mənbələrdə Osmanlı sultanının İbrahimxəlil xana kömək üçün yüz min qızıl onluq göndərməsi haqda məlumatlar vardır. 1785-ci ildə İbrahim- xəlil xan Osmanlı sarayına nümayəndə heyəti göndərmişdi. 1787 - 1791-ci illər Rusiya - Osmanlı müharibəsi dövründə Azərbaycanın Qarabağ, Şəki və Şamaxı xanlıqlarının hərbi qüvvəsindən Rusiyaya qarşı istifadə etmək cəhdləri nəticəsiz qaldı. Müharibədə məğlub olan Osmanlı dövlətinin Cənubi Qafqazda Rusiyaya qarşı Azərbaycan xanlarından ibarət ittifaq yaratmaq planı boşa çıxdı. Bundan sonra Osmanlı dövləti rus - gürcü ittifaqının işğalçılıq planlarının qarşısım almaq üçün Azərbaycan xanlarına elə bir ciddi yardım göstərə bilmədi, Azərbaycan xanlarının, xüsusilə Qarabağ hakimi İbrahimxəlil xanın hərbi köməklik göstərilməsi haqqında Osmanlı sarayına dəfələrlə göndərdikləri müraciətlər ya cavabsız qalır və ya da sultan hökuməti boş vədlər verməklə kifayətlənirdi. Yüklə 4,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|