Dərslik komplektinə daxildir:  Dərslik  Müəllim üçün metodik vəsait

Alt 
STANDARTLAR
3.1.1. Canlıların təsnifat sistemində insanın yerini müəyyənləşdirir. 
3.1.2. İnsanı sosial varlıq kimi digər canlılardan  fərqləndirir. 
 
 
Dərsin 
MƏQSƏDİ 
 Təsnifat sistemində insanın yerini müəyyənləşdirir. 
 İnsanı sosial varlıq kimi digər canlılardan fərqləndirən xüsusiy-
yətləri sadalayır. 
 
 

 
32
2) Şagirdlər dərsliyin 22-ci səhifəsində verilmiş mətni müstəqil oxuyurlar (insanın 
sosial varlıq olduğu məlumata qədər). Sonra oxunan məlumat dərslikdə verilmiş 
sistematika sxeminə istinad edərək müzakirə olunur. Texniki imkanları olan sinif-
lərdə bu sxemi böyük ölçüdə proyektor vasitəsilə nümayiş etdirmək məqsədəuy-
ğundur.  
Hər iki üsuldan istifadə edərkən şagirdlərə bu suallarla müraciət etmək olar: 
– İnsanı hansı əlamətlərə görə xordalılar tipinə aid etmək olar? (ilkin inkişaf 
mərhələsində insanın ox skeleti – xordası inkişaf edir) 
–  İnsanın məməlilərlə oxşarlığı özünü nədə büruzə verir? (diri baladoğma, 
balalarının südlə bəslənməsi) 
– Primatlar dəstəsinin nümayəndəsi kimi insan hansı xüsusiyyətlərə malikdir? (baş 
barmağın digər barmaqlara qarşı yerləşməsi, yastı dırnaqlar) 
–  İnsan və heyvan orqanizmləri arasında prinsipial fərqlər varmı?
 
(insanın beyni 
daha mürəkkəb quruluşa malikdir, insanın  əqli qabiliyyəti heyvanlara nisbətən 
daha yüksəkdir; insan yüksək inkişaf etmiş şüura, aydın nitqə malikdir və s.)   
Paraqrafın yekunlaşdırıcı hissəsi insanın sosial təbiəti haqqında məlumat verir. 
Şagirdlərlə birlikdə belə bir nəticə çıxarmaq olar: 
– İnsan biososial varlıqdır: canlı orqanizmlərə xas olan bütün xüsusiyyətlərə malik 
olması ilə yanaşı, insanın şüuru, təfəkkürü və nitq qabiliyyəti var, əmək fəaliyyəti 
ilə məşğul olması isə insanın həyatı üçün zəruri olan sosial mühit yaradır.  
 ”Öyrəndiklərinizi tətbiq edin” bölümündə cədvəli dolduran zaman şagirdlər dərs-
likdə verilən materiala, öz praktik təcrübələrinə və əvvəlki biliklərinə istinad edirlər.   
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə birinci tapşırıqda düzgün cavabları  (a, c, d) 
qeyd edərkən  şagirdlər həm sistematik kateqoriyaların iyerarxiyasını, həm də 
insanın sistematikada yerini müəyyənləşdirir (düzgün olmayan ifadələr müəllimlə 
müzakirə olunmalıdır). 
İkinci tapşırıq insan və heyvanın bioloji xüsusiyyətlərinin müqayisəsi  əsasında 
qurulur.  
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Müəyyənetmə 
Fərqləndirmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Təsnifat sistemində insanın 
yerini müəyyənləşdirməkdə 
çətinlik çəkir. 
Təsnifat sistemində insanın 
yerini müəyyənləşdirərkən ki-
çik qeyri-dəqiqliyə yol verir. 
Təsnifat sistemində insanın 
yerini dəqiq müəyyənləşdirir. 
İnsanı bir sosial varlıq kimi 
digər canlılardan qismən 
fərqləndirir. 
İnsanı bir sosial varlıq kimi 
digər canlılardan müəllimim 
sualları əsasında   fərqləndirir. 
İnsanı bir sosial varlıq kimi 
digər canlılardan nümunələr 
göstərməklə fərqləndirir. 

 
33
I FƏSİL ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ  
 
1. Şəkildə göstərilən orqanizmlərin canlı təbiətin hansı aləminə aid olduğunu təyin 
edin. Hər bir aləmin nümayəndələrini hansı elm sahələri öyrənir? 
 
 
 
 
2. “Heyvan və bitkilərin təbiətdə və insan həyatında əhəmiyyəti” sxemini doldurun. 
 
 
 
 
3
. 
Açar sözlərdən istifadə edərək insanın üzvi aləmdə yerini müəyyən edin.  
 
1. Aləm 
– 
    
2. Tip – 
 
4. Cins – 
 
3. Dəstə – 
 
5. Növ – 
 
 
Açar sözlər: İnsan (Homo); Primatlar; Xordalılar; Dərrakəli insan (Homo 
sapiens); Heyvanlar 
 
4. Bitkilər  aləminin sistematik qruplarının adlarını  kiçikdən böyüyə doğru ardıcıl 
olaraq düzün. Bitkilər aləmində hansı qruplara rast gəlmək olmur?  
cins; sıra; tip; fəsilə; şöbə; dəstə; sinif; növ 
 
1 2 3 4 5 6  7 
      
Bitkilər aləmi 
Sənaye 
1.__________ 
2. _________ 
Heyvanlar 
Təbiət 
1.__________ 
2. _________ 
Qida 
1.__________ 
2. _________ 
Bitkilər 
Təbabət 
1.__________ 
2. _________ 
Aləm              _____________ _____________ _____________ _____________ 
Orqanizmlər   _____________ _____________ _____________ _____________ 
Elm sahəsi      _____________ _____________ _____________ _____________ 

 
34
5.  Nöqtələrin yerinə açar sözlərdən uyğun olanı yazın.  
a) Canlıların təsnifatını öyrənən elm ................. adlanır. 
b) Lənkəran akasiyası .................  aləminə aiddir. 
c) Quruluşuna, irsi xüsusiyyətlərinə davranışına, yaşayış mühitinə görə bir-
birinə oxşar, bir-biri ilə sərbəst çarpazlaşan canlılar qrupu ................. adlanır. 
d) Oduncağı çox möhkəm və ağır olan ................ Azərbaycanın ərazisində bitir. 
e) Milçəkqıran ................. aləminə aiddir. 
Açar sözlər: bitki, sistematika, növ, dəmirağac, göbələklər. 
6. Canlı orqanizmləri öyrənən elm sahələri hansılardır?  
А) Geologiya, zoologiya, coğrafiya 
В) Astronomiya,  fizika, zoologiya  
С) Botanika, bakteriologiya, arxeologiya 
D) Mikologiya, virusologiya, ekologiya 
 
7. Göstərilən əlamətlərdən hansının yalnız canlılara xas olduğunu müəyyən edin: 
A) Rəngin dəyişməsi    B) Tənəffüs  C) Parçalanma 
 
8.  Hansı xassə pişik, milçəkqıran göbələyi və ağac üçün ümumi ola bilər?  
A) Fəal hərəkət edirlər          
В) yırtıcıdırlar     
С) Hüceyrəvi quruluşa malikdirlər    D)  Bütün ömürləri boyu boy atırlar 
 
9. Ekologiyanın öyrəndiyi sahələrə nə aiddir? Üç cavab seçin. 
А) İşığın bitkilərə təsiri          В) Balıqların quruluşu         
С) Göbələklərin təsnifatı        Е) Temperaturun heyvanlara təsiri  
D) Otyeyən və yırtıcı heyvanlar arasında münasibətlər  
 
10.  Uyğunluğu müəyyən edin.  
 
 
Canlı orqanizmlərin xarici təsirlərə cavab reaksiyası
Bu proses zamanı canlı orqanizmlər ətraf 
mühitdən oksigen alır və karbon qazını verirlər.
 
Bu xassə qida üçün vacib maddələrin udulması 
və həyat fəaliyyəti məhsullarının (karbon qazı, 
həzm olunmayan qalıqlar) ifrazı  ilə müşayiət 
olunur.
 
Özünəoxşar nəsil törətmək qabiliyyəti bütün 
canlılara xasdır.
 
Çoxalma
Tənəffüs
Qıcıqlanma
 
Maddələr mübadiləsi 

 
35
 
 
 
 
 
 
TƏDRİS VAHİDİ ÜZRƏ REALLAŞDIRILACAQ 
ALT STANDARTLAR
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
TƏDRİS VAHİDİ ÜZRƏ ÜMUMİ SAATLARIN MİQDARI: 
22 saat 
 
KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ: 
 
 
    2 saat 
 
BÖYÜK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ: 
 
 
    1 saat
 
 
TƏDRİS VAHİDİ –
2
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU 
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir.  
1.1.3. Canlıların quruluşunu öyrənmək üçün lazım  olan əsas laboratoriya 
avadanlıqlarını fərqləndirir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır. 
2.1.2. Maddələr mübadiləsinin pozulma hallarını izah edir. 
2.1.3. Bioloji proseslərə dair sadə təcrübələr və  hesablamalar aparır. 
4.1.1. Canlıların ətraf mühitlə və bir-birilə əlaqəsini izah edir. 

 
36
2. ORQANİZMLӘRİN HÜCEYRӘLİ QURULUŞU.  
TOXUMALAR, ORQANLAR VӘ ORQANLAR SİSTEMİ 
 
 Dərs 7 / Mövzu 6:
 LABORATORİYA AVADANLIQLARI 
 
 
 
 
Müəllim mövzuya başlamaq üçün şagirdlərlə birlikdə  dərslikdəki mətni 
müzakirə edə bilər. Motivasiya aşağı sinif “Həyat bilgisi” fənnindən böyüdücü 
cihazlar barədə  şagirdlərin biliklərini yoxlamaqla da başlamaq olar. Bu zaman 
dərslikdə  mətnin altındakı suallardan istifadə etmək olar. Şagirdlərin cavabları 
yalnız biologiyanı deyil, digər sahələri də  əhatə etməlidir. Məsələn, teleskopdan 
səma cisimlərini öyrənmək üçün astronomlar, böyüdücü lupalardan saatsazlar, 
zərgərlər, geoloqlar, binokldan hərbçilər və s. istifadə edirlər. “Fəaliyyət” bölü-
mündəki tapşırığı yerinə yetirmək üçün müəllim  şagirdlərə planetimizdə hansı 
canlıların yaşadığı  və onların xüsusiyyətlərini öyrənməyin mümkünlüyü barədə 
suallar verə bilər.  
 
Dərsliyin “Fəaliyyət” hissəsində verilmiş tapşırığı yerinə yetirilərkən, şagirdlər 
canlıların öyrənilməsində  təqdim edilən cihazlardan necə istifadə olunduğunu 
cədvəldə qeyd edirlər. Şagirdlərin mümkün cavab variantı belə ola bilər.  
 
Cihaz 
İstifadəsi  
Lupa Kəpənəyin qanadının quruluşu 
Tərəzi Toyuq 
və bildirçin yumurtalarının çəkisinin müqayisəsi 
Termometr Akvariumdakı suyun hərarəti 
Saat (saniyəölçən) 
İnsanın nəbzi, heyvanın hərəkət sürəti 
Mikroskop Qanın tərkibi, hüceyrənin quruluşu 
 
 Nəzəri məlumatın birinci hissəsində müəllim laboratoriya avadanlıqlarını 
nümayiş etdirərək, onların vəzifələri ilə şagirdləri tanış edir. Sonra müəllim şagird-
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.3 Canlıların quruluşunu öyrənmək üçün lazım olan əsas la-
boratoriya avadanlıqlarını fərqləndirir. 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
 Canlıların quruluşunu öyrənmək üçün lazım olan əsas laborato-
riya avadanlıqlarını təyinatına görə  fərqləndirir. 
 

 
37
lərə izah edə bilər ki, canlı varlıqların hüceyrələri o qədər kiçikdir ki, müşahidə et-
mək üçün xüsusi böyüdücü cihazlar olmadan onları öyrənmək mümkün deyil. Bio-
logiyada bu məqsədlə lupa və mikroskopdan istifadə edirlər.  
Müəllim dərslikdəki mətni  şərh edərkən işıq mikroskopu və onun hissələrini 
nümayiş etdirə bilər.  Şagirdlərin biologiya dəftərlərində bu barədə lazımi qeydlər 
aparmaları faydalı olardı.  
Müəllimin izahından sonra şagirdlər dərslikdəki mətndən istifadə edərək 
dəftərdə lazımi qeydlər aparırlar.
  
6-cı sinifdə şagirdlərin mikroskopla iş bacarıqları müəllim tərəfindən hazırlanmış, 
yaxud hazır mikropreparatların müşahidəsi ilə  məhdudlaşmalıdır. Daha mühüm 
praktik bacarıqlar 7-ci və yuxarı siniflərdə nəzərdə tutulur. Buna görə bu tapşırıq 
yalnız tanışlıq xarakteri daşıyır.  
 
Bu mərhələdə şagirdlər verilmiş krossvordu həll etməklə yanaşı, mikroskopun 
hissələri və onların funksiyaları haqqında bilikləri nümayiş edirlər. İş bütün siniflə, 
yaxud cütlərlə də aparıla bilər. 
 
 
Bu bölümdəki tapşırıqları yerinə yetirərkən  şagirdlər bioloji obyektlərin 
xüsusiyyətlərini və laboratoriya avadanlıqlarının təyinatını nəzərə almalıdırlar.    
1. Düzgün cavablar: Lupa – A, D; Mikroskop – B, C 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Fərqləndirmə 
Zəif Orta 
Yüksək 
Canlıların quruluşunu öyrən-
mək üçün lazım olan əsas la-
boratoriya avadanlıqlarını 
sadalayır, onları təyinatına 
görə fərqləndirməkdə 
çətinlik çəkir.
 
Canlıların quruluşunu öyrən-
mək üçün lazım olan əsas la-
boratoriya avadanlıqlarını  
sadalayır, onları 
fərqləndirərkən kiçik 
səhvlərə yol verir.
 
Canlıların quruluşunu öyrən-
mək üçün lazım olan əsas la-
boratoriya avadanlıqlarını 
düzgün sadalayır, onları 
sərbəst fərqləndirir.
 
 
 
 

 
38
Dərs 8 / Mövzu 7:
 HÜCEYRƏNİN ÜMUMİ QURULUŞU 
 
 
 
 
 
 Müəllim  şagirdlərlə birlikdə mövzunun başlanğıcındakı  mətni müzakirə edə 
bilər. Bu zaman şagirdləri “orqanizmləri  təşkil edən hüceyrələrin əksəriyyəti çox 
kiçik olduğundan onları böyüdücü cihazlar olmadan görmək olmur” fikrinə istiqa-
mətləndirən suallar vermək olar. Müəllim hüceyrə quruluşunun öyrənilməsinin 
elmdə, təbabətdə və kənd təsərrüfatındakı əhəmiyyəti haqqında müəyyən məlumat-
lar verib müzakirə təşkil edə bilər. Bu müzakirələr şagirdlərin laboratoriya işinə ha-
zırlanmasını təmin etmiş olur. 
 
6-cı sinifdə mikroskopdan istifadə olunan bütün laboratoriya işləri müəllim 
tərəfindən aparılmalıdır. Bu zaman işin gedişi  ətraflı izah olunur: istifadə olunan 
əşyaların adı, onların funksiyası,  əməliyyatların ardıcıllığı  və s. Mikropreparatı 
hazırladıqdan sonra müəllim soğan qabığı hüceyrəsinin quruluşunu şagirdlərə nü-
mayiş etdirir. Vaxta qənaət etmək üçün soğan qabığı hüceyrəsinin hazır mikrofoto-
sunu proyektor vasitəsilə, yaxud kitabdan nümayiş etdirmək mümkündür. Bu za-
man müəllim hüceyrənin hissələrinin adlarını sadalayır, şagirdlər preparatın şəklini 
çəkirlər, hissələrin adlarını qeyd edirlər (şəklə bax).  
 
 
 Nəzəri materialla tanışlıq laboratoriya işinin gedişi zamanı alınmış biliklərin 
yoxlanmasına və möhkəmləndirilməsinə xidmət edir.  
Son hissəni təhlil edərkən müəllim plastidlər haqqında məlumat verir, onların yal-
nız bitki hüceyrəsində olduğunu vurğulayır. İzahat zamanı şagirdlərin diqqəti dərs-
likdəki  şəklə yönəldilir. Payızda yarpaqların sarı, narıncı, qırmızı  rənglərə 
Alt 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir.
1.1.3. Canlıların quruluşunu öyrənmək üçün lazım  olan əsas 
laboratoriya avadanlıqlarını fərqləndirir.
 
 
 
Dərsin 
MƏQSƏDİ 
 Mikroskopla müşahidə etdiyi bitki hüceyrəsinin quruluşunu  
təsvir edir. 
 Eukariot və prokariot orqanizmləri təsvir edir.
 
 
 
 
 
qılaf 
nüvə
vakuol
sitoplazma
məsamələr

 
39
çevrildiyini xatırlatmaq və bunun səbəblərini müzakirə etmək faydalı olardı. 
Eukariot və prokariot orqanizmlər haqqında məlumat cədvəl şəklində verilə bilər: 
 
Orqanizmlər 
Eukariotlar Prokariotlar 
Hüceyrədə, adətən, bir və ya bir neçə 
nüvə olur 
Hüceyrədə formalaşmış nüvə 
olmur 
 
Tətbiq zamanı qeyd olunan terminlər hüceyrə quruluşu haqqında bilikləri for-
malaşdırır və tapşırıqları yerinə yetirmək üçün zəmin yaradır. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Zəif Orta 
Yüksək 
Mikroskopla müşahidə etdiyi 
bitki hüceyrəsinin hissələrini 
sadalayır,  təsvir etməkdə 
çətinlik çəkir.  
Mikroskopla müşahidə etdiyi 
bitki hüceyrəsinin hissələrini 
təsvir edərkən kiçik səhvlərə 
yol verir.  
Mikroskopla müşahidə etdiyi 
bitki hüceyrəsinin hissələrini 
ətraflı təsvir edir. 
 
 
 
 
 
Dərs 9 / Mövzu 8:
 PROKARİOT ORQANİZMLƏR 
 
 
 Müəllim dərsə verilmiş mətnlə tanışlıqdan və sonrakı sualın müzakirəsi ilə baş-
laya bilər. Dərsə “Klaster” üsulundan istifadə etməklə  də başlamaq olar. 
Şagirdlərin aşağı siniflərdə “Həyat bilgisi” dərslərində bakteriyalar aləminin nüma-
yəndələri haqqında aldıqları elementar bilikləri yada salmaq faydalı olardı. Bunun 
üçün müəllim şagirdlərə “Canlı təbiətdə neçə aləm mövcuddur?” sualı ilə müraciət 
edir. Sonra şagirdlərə  hər aləmin nümayəndələrinə aid 1-2 xüsusiyyət söyləmək 
təklif olunur.   
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir.
2.1.3. Bioloji proseslərə dair sadə  təcrübələr və hesablamalar 
aparır.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
 Prokariot orqanizmlərin xarakterik xüsusiyyətlərini təsvir edir.  
 Bakteriyaların quruluşunu təsvir edir. 
 Bakteriyaların çoxalmasına dair sadə hesablamalar aparır.
 
 
 

 
40
 “Fəaliyyət” blokundakı tapşırıqda bitki və bakteriya hüceyrələrini müqayisə 
edərkən  şagirdlər ötən dərsdə aldıqları biliklərdən istifadə etməlidirlər. Müqayisə 
nəticəsində belə nəticəyə gəlinir ki, bakteriya hüceyrəsində xloroplastlar, vakuollar, 
nüvə  qılafı yoxdur. Bakteriya hüceyrəsində qamçılar və s. vardır. Bunun üçün 
müəllim müvafiq suallarla şagirdləri istiqamətləndirə bilər. 
 
 
 
 Növbəti abzası  şagirdlər müstəqil öyrənir və müşahidələrinin nə  dərəcədə 
doğru olduğu barədə nəticə çıxarırlar. 
 Bakteriya hüceyrəsinin  əsas hissəciklərinin adlarını yazarkən  şagirdlər nəzəri 
materialdan istifadə edirlər. Müstəqil işin sonunda frontal sorğu keçirilə bilər.  
 Müəllim  şagirdləri bakteriyaların çoxalması, sporun yaranması, bakteriyaların 
müxtəlifliyi haqqında  məlumatlarla tanış edir. Bakteriyaların formaları haqqında 
məlumatı verərkən müəllimin dərsliklə yanaşı, plakat, prezentasiya, videomaterial 
və digər əyani vəsaitlərdən istifadə etməsi məqsədəuyğundur.  
 “Tətbiq” blokundakı tapşırıqda bakteriyaların bölünmə sürəti barədə mühüm 
məlumat verilir.
 
Məsələnin həlli zamanı şagirdlərdə bakteriyaların yayılmasının və 
dözümlülüyünün səbəbi barədə fikir formalaşır. Bu fakt növbəti paraqrafda verilən 
materialın qavranması üçün zəmin yaradır
. 
   
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Hesablama 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Prokariot orqanizmlərin 
xarakterik xüsusiyyətlərini 
təsvir etməkdə çətinlik çəkir.  
Prokariot orqanizmlərin 
xarakterik xüsusiyyətlərini 
əsasən təsvir edir. 
Prokariot orqanizmlərin 
xarakterik xüsusiyyətlərini 
düzgün təsvir edir. 
Bakteriyaların çoxalmasına 
dair sadə hesablamalarda tez-
tez səhvlərə yol verir.  
Bakteriyaların çoxalmasına 
dair sadə hesablamalarda 
bəzən qeyri-dəqiqliyə yol 
verir.  
Bakteriyaların çoxalmasına 
dair sadə hesablamaları dəqiq  
aparır.
 
 
 

 
41
Dərs 10 / Mövzu 9:
  BAKTERİYALARIN YAYILMASI VƏ  TƏBİƏT-
DƏ ROLU. XƏSTƏLİKTÖRƏDƏN BAKTERİ-
YALAR. VİRUSLAR 
 
 
 
 
 Müəllim  şagirdlərlə birlikdə  dərslikdəki mətnlə tanış olub uyğun sualları 
müzakirə edə bilər.  Şagirdlər  əvvəl qazandıqları biliklərə  əsasən, bakteriyaların 
həm mənfi, həm də müsbət təsirini qeyd edə bilərlər. Sonra “İnsan xəstəliktörədən 
bakteriyalarla hansı şəraitdə yoluxa bilir?” sualına birlikdə cavab axtarılması daha 
faydalıdır.  
 Dərslikdəki laboratoriya işini başqa preparatlarla da aparmaq olar. Bunun üçün 
müəllim bakteriya preparatlarını 5 – 7 gün əvvəldən hazırlaya bilər:  
Saman məhlulu hazırlamaq üçün bir ovuc samanı xırdalayıb üzərinə həcminə görə 
2 dəfə çox su əlavə edib 30 dəqiqə qaynadırıq. Məhlulu pambıq filtrdən keçirib 
kolbaya süzürük. Ağzını möhkəm bağlayıb qaranlıq yerdə, 30
0 
C-yə  qədər 
temperaturda
 
saxlayırıq. Bir neçə gündən sonra məhlulun üzərində ot çöpü 
bakteriyalarından  əmələ  gəlmiş  ağtəhər rəngli pərdə  əmələ  gəlir. Bundan başqa 
bir həftə qapalı qabda saxlanmış qatıq və ya xiyar turşusunun üzərində əmələ gələn 
pərdədən istifadə etmək olar. Öyrənilən bakteriyalar rəngsiz olduğu üçün pərdəni 
əşya  şüşəsi üzərinə yerləşdirən zaman ona  xüsusi rəngləyici maddə  və ya bir 
damcı mürəkkəb əlavə etmək lazımdır. 
Mikroskopdan istifadə imkanı olmadıqda müəllim tapşırığı hazır fotoşəkillər, 
elektron təqdimatlar üzərində də qura bilər.  
 
Müəllim şagirdləri bakteriyaların təbiətdə maddələr dövranında, faydalı qazıntı 
yataqlarının yaranmasında rolu, qida məhsullarının istehsalında istifadəsi haqqında 
məlumatla tanış edir. Sonra şagirdlərlə birlikdə qida məhsullarının saxlanılması və 
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir.  
2.1.2. Maddələr mübadiləsinin pozulma hallarını izah edir. 
 4.1.1. Canlıların ətraf mühitlə və bir-biri ilə əlaqəsini izah edir.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
 Xəstəliktörədən bakteriyaların quruluşunu təsvir edir. 
 Bakteriyaların təbiətdə və insan həyatında rolunu izah edir. 
 Hüceyrəsiz həyat formaları olan virusların canlı orqanizmlərə 
təsirini izah edir.
 
 
 

 
42
qorunması yolları müzakirə olunur. Bu məlumatlar növbəti “Fəaliyyət” 
mərhələsinin suallarına keçidi və onların səmərəli yerinə yetirilməsini təmin edir. 
 
Bu dərsdə məlumatın həcmini nəzərə alaraq tapşırıq bütün siniflə şifahi aparıla 
bilər. Suallara cavab verərkən şagirdlər qazanılmış yeni bilikləri tətbiq edirlər. 
 
Şagirdlər aşağı siniflərdə “Həyat bilgisi” fənnindən xəstəliktörədən bakteriyalar 
haqqında elementar biliklər almışlar. Müəllim mövzunun şərhinə keçməzdən əvvəl 
bakteriyaların hansı xəstəliklərə səbəb olduğu barədə suallar verə bilər.  
Müəllim insan, heyvan və bitki orqanizmlərində bakteriyalar tərəfindən törədilən  
xəstəliklərin adları, onlara yoluxma yolları, “epidemiya” anlayışı barədə  məlumat 
verə bilər. Nəzəri materialı izah edərkən müəllimin dərslikdə verilmiş şəkilləri və 
ya proyektor vasitəsilə müəyyən mikrofotoları nümayiş etdirməsi məqsədəuyğun-
dur. Bu, bakteriya hüceyrələrinin forması barədə şagirdlərin biliklərinin yoxlanma-
sına və möhkəmləndirilməsinə imkan yaradacaqdır. Şagirdlərin diqqətini xəstəlik-
lərin yayılmasına qarşı aparılan profilaktik tədbirlərə yönəltmək vacibdir.  
Nəzəri materialın yekunlaşdırıcı hissəsi şagirdlər üçün tamamilə
 
yenidir. 6-cı sinif 
kursunda virusların quruluşu haqqında  ətraflı  məlumatın verilməsi nəzərdə tutul-
mayıb.  Şagirdlərə canlıların qeyri-hüceyrəvi quruluşa malik forması olan viruslar 
haqqında tanışlıq məqsədi daşıyan məlumatın verilməsi tövsiyə olunur. Qrip və 
QİÇS virus xəstəliklərini xüsusi qeyd etmək lazımdır.  
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” hissəsində verilmiş birinci tapşırığı yerinə yetirən 
zaman  şagirdlər dərslikdəki  şəkillərdən istifadə edə bilərlər. Cavablar belədir: 
kokklar: angina; basila: difteriya;  vibrionlar: sibir yarası, vəba.  
2-ci sualın cavabı belədir:  
a) həm oksigen, həm də rütubət kifayət qədər olduğuna görə hava ilə suyun sərhə-
dində  çürümə daha tez baş verəcək; 
b) rütubətin olmaması çürümənin sürətini azaldır və çətinləşdirir. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
İzahetmə 
Təsviretmə