Dərslik komplektinə daxildir:  Dərslik  Müəllim üçün metodik vəsait

Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Heyvanların orqanlar sistem-
lərinin az bir qismini  sadala-
yır, quruluşunu təsvir edə 
bilmir. 
Heyvanların orqanlar sistem-
lərini sadalayır, quruluşunu 
təsvir edərkən kiçik səhvlərə 
yol verir.  
Heyvanların orqanlar sistem-
lərini, quruluşunu ətraflı 
təsvir edir. 
 
Heyvanların orqanlar sistem-
lərinin funksiyalarını sadala-
maqda çətinlik çəkir. 
 
Heyvanların orqanlar sistem-
lərinin funksiyalarını əsasən 
düzgün sadalayır.
 
Heyvanların orqanlar sistem-
lərinin funksiyalarını düzgün 
sadalayır.
 
 
 

 
53
II FƏSİL ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ  
 
1. Uyğunluğu müəyyən edin.  
 
 
2. Düzgün fikirləri “+”, səhv fikirləri isə “–” ilə işarələyin.  
□  Bakteriyalar bizim planetin ən qədim sakinləridir. 
□  Bakteriyaların hüceyrə divarı heyvan hüceyrəsinin qılafı ilə oxşardır. 
□  Parazit bakteriyalar digər canlı orqanizmin bədənində yaşayırlar. 
□  Əlverişsiz şəraitdə bakteriyalar spor əmələ gətirir. 
□  Bütün bakteriya hüceyrələrinin nüvəsi var, yəni onlar eukariotlardır. 
 
3. Hüceyrənin bölünməsi zamanı  baş verən proseslərin ardıcıllığını  müəyyən edin: 
A) İkiləşmiş xromosomların hüceyrənin qütblərinə çəkilməsi 
B) Qız hüceyrələrin əmələ gəlməsi 
C) Sitoplazmanın bölünməsi 
D) Nüvənin formalaşması 
E) Xromosom sayının iki dəfə artması 
 
4. Nöqtələrin yerinə açar sözlərdən uyğun olanı yazın.  
1. Fotosintez nəticəsində əmələ gələn üzvi maddələr kökə ... vasitəsilə çatdırılır. 
2. Su və suda həll olmuş mineral maddələr kökdən gövdəyə və digər orqanlara 
... vasitəsilə ötürülür. 
3. Yarpağın üstünü örtən dəricik ...  toxumasından  təşkil olunub. 
4. Yarpağın lətini əsasən ... toxuma təşkil edir. 
     Açar sözlər: əsas toxuma, borular, ələyəbənzər borucuqlar, örtük.  
 
5. Düzgün variantın altından xətt çəkin: 
1. Birhüceyrəli heyvan infuzor-tərlik  kirpikciklərin/qamçıların köməyi ilə 
hərəkət edir. 
2. Volvoks çoxhüceyrəli/koloniya halında yaşayan orqanizmdir. 
3. Amyöbün hərəkəti  yalançı ayaqlar/kirpikciklər vasitəsilə baş verir. 
4. Birhüceyrəli heyvanlar oksigeni bütün bədən səthi ilə/ ifrazat vakuolu  ilə 
alırlar. 
 
6. Əgər okulyarın üzərindəki ədəd 20, obyektivin üzərindəki ədəd 25-dirsə, 
mikroskop əşyanın görüntüsünü neçə dəfə böyütmüş olar?  
 
A) 45 
  B) 50   
C) 500    
D) 5000  
1  
2  
3  
4  
5  
Hüceyrə divarı 
Sitoplazma 
Nüvə  
Vakuol  
Xloroplast  
Tərkibində xlorofil olan yaşıl plastid 
Möhkəmdir, hüceyrəyə müəyyən forma verir, 
möhtəviyyatını qoruyur 
İçərisində hüceyrə şirəsi olan sitoplazmada yerləşən boşluq
 
İçərisində hüceyrənin digər hissəcikləri yerləşən, rəngsiz, 
özlü maddə
Tərkibində hüceyrə haqqında məlumat saxlanılır 

 
54
7. Toxumaları quruluş xüsusiyyətlərinə və funksiyalarına müvafiq uyğunlaşdırın. 
 
 
 
8. Cümlələrdəki səhvləri düzəldin: 
 
Dayaq-hərəkət sistemini skelet və qan təşkil edir. Balıqlar ağciyərlər vasitəsi ilə 
tənəffüs edir. İfrazat sisteminə  mədə, sidik axarları, sidik kisəsi və sidik kanalı 
aiddir. Onurğalı heyvanların sinir sistemi yalnız baş beyin və sinirlərdən təşkil 
olunub.  Həzm sistemi orqanizmdə qaz mübadiləsini təmin edir.  
 
9.  Uyğunluğu müəyyən edin : 
I. Örtük toxuması              A) Digər toxumaların əmələ gəlməsində iştirak edir. 
II. Mexaniki toxuma          B) Maddələrin yaranmasında və ehtiyat halında 
toplanmasında  iştirak edir.                                   
III. Ötürücü toxuma           C) Hüceyrə qılafları oduncaqlaşmışdır. 
IV. Əsas toxuma                D) Su və qidalı maddələrin daşınmasında iştirak edir. 
V. Törədici toxuma           E) Kökün, gövdənin, yarpağın üzərini örtür. 
 
10. İfrazat sisteminin orqanları hansı bənddə göstərilmişdir? 
 
А) Mədə, bağırsaq, qəlsəmələr 
В) Böyrəklər, sidik axarları, bağırsaq 
С) Böyrəklər, sidik axarları,  sidik kisəsi  
D) Böyrəklər, qida borusu, mədə 
Е) Qida borusu, böyrəklər, bağırsaq 
 
 
 
Epiteli 
Birləşdirici 
Əzələ 
Sinir 
Toxumalar 
Quruluş xüsusiyyətləri 
Funksiyaları 
Bu toxuma liflərdən təşkil 
olunmuşdur.
Hüceyrələri bir-birindən aralı 
yerləşir, hüceyrəarası maddə-
si yaxşı inkişaf etmişdir.
Hüceyrələri bir və ya bir neçə
cərgədə olub sıx yerləşir.
Qısa və uzun çıxıntılara 
malik olan hüceyrələri var.
Hərəki
Qurumaqdan, mikrob-
lardan, mexaniki zədə-
lərdən qorumaq
 
Dayaq, müdafiə, 
nəqliyyat
 
Qıcıqların qəbulu və 
ötürülməsi
 

 
55
3. BİTKİLӘRİN VEGETATİV ORQANLARI 
 
 
Dərs 18 / Mövzu 16:
 ÇİÇƏKLİ BİTKİLƏRİN ƏSAS ORQANLARI 
 
 
 
 Mətn və suallar müzakirə olunduqdan sonra müəllim mövzuya keçməzdən 
əvvəl orqanın tərifini yada salmağı  təklif edir. Bu müzakirələr növbəti tapşırığa 
şagirdlərin hazırlanmasını təmin etmiş olur.  
 Praktik işin yerinə yetirilməsi də  şagirdlərdə orqanlar və onların yerinə 
yetirdiyi funksiyalar haqqında ilkin biliklərə  əsaslanır. Bu tapşırığı bütün siniflə 
birlikdə yerinə yetirmək və lövhədə yerləşdirilmiş çiçək şəkli üzərində şagirdlərin 
cavabını qeyd etmək tövsiyə olunur.
 
 
 
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq “Fasiləli oxu” üsulu ilə aparıla bilər:
 
Mətn abzaslarla oxunur və hər birinin məzmunu müzakirə olunur. Fasilələr zamanı 
müəllim şagirdlərin təfəkkürünün oyanmasına yönəlmiş və qabaqcadan hazırlanmış 
müvafiq suallar verir. Suallar həm sistemin quruluşunu, həm onun funksiyalarını 
əhatə etməlidir. Məsələn, «Bitkinin hansı orqanları vegetativ (generativ) orqanlara 
aiddir?”, “Niyə əksər bitkilər köksüz yaşaya bilmir?” Yeni məlumatla tanış olduqca 
aşağıdakı cədvəli doldurmaq olar. 
 
 
 
 
 Cədvəldə bitkinin vegetativ və generativ orqanları qeyd edilir.  
Tapşırıqların cavabları belədir:  
1. 1 – f; 2 – b; 3 – a; 4 – c; 5 – e; 6 – d.  
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Çiçəkli bitkilərin orqanlarını təsvir edir. 
  Bitkinin generativ və vegetativ orqanlarını xüsusiyyətlərinə 
görə fərqləndirir. 
  Bitki orqanları arasında olan əlaqələri təsvir edir. 
 
 
 
Bitki orqanları Quruluşu Funksiyası 
Vegetativ orqanlar   
 
Generativ orqanlar   
 

 
56
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Çiçəkli bitkilərin orqanlarını 
sadalayır, təsvir etməkdə 
çətinlik çəkir. 
Çiçəkli bitkilərin orqanlarını 
sadalayır, əsasən düzgün 
təsvir edir. 
Çiçəkli bitkilərin orqanlarını 
sadalayır, dolğun təsvir edir. 
Bitki orqanlarını fərqləndirir, 
onların arasında olan 
əlaqələri təsvir edə bilmir. 
Bitki orqanlarını fərqləndirir, 
onların arasında olan əlaqə-
ləri müəllimin köməyi ilə 
təsvir edir.  
Bitki orqanlarını fərqləndirir, 
onların arasında olan əlaqə-
ləri nümunələrlə göstərir.  
 
 
 
Dərs 19 / Mövzu 17:
 ZOĞ VƏ TUMURCUĞUN QURULUŞU.      
        TUMURCUĞUN İNKİŞAFI 
 
 
 
 Mətndən sonra verilən sualların məqsədi şagirdlərin bitkinin hansı orqanlarını 
tanıdıqlarını, onların quruluş və funksiyası haqqında hansı biliklərə malik olduqla-
rını müəyyən etməkdir.  
Praktik işi  şagirdlər hər hansı bitki zoğu üzərində aparırlar. Bunun üçün 
müəllim qabaqcadan şagirdlərə dərsə hər hansı bir zoğun gətirilməsini tapşıra bilər. 
Şagirdlər müşahidələri ilə bölüşdükdən sonra müəllim zoğun müəyyən hissəsini 
göstərərək onun adını soruşa bilər.  Şagirdlər zoğun  şəklini dəftərlərində  çəkərək, 
müvafiq qeydlər edirlər. 
 
Mətni  şagirdlər müstəqil olaraq oxuyub təhlil edə bilərlər. Müəllim müxtəlif 
suallar verməklə şagirdlərin oxuduqları mətni mənimsəməyə kömək edə bilər. Mə-
sələn, “Zoğun üzərində necə tumurcuqlar ola bilər?”, “İlin soyuq fəsillərində tu-
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Zoğun və tumurcuğun quruluşunu təsvir edir. 
  Tumurcuğun inkişaf prosesini təsvir edir.
 
 
 

 
57
murcuğu qoruyan nədir?”, “Böyümə konusu nədir?”, “Tumurcuqlar zoğ üzərində 
necə yerləşir?”, “Tumurcuqların quruluşu necədir?”  və s. suallar verilə bilər. 
 
Şəkil və  nəzəri məlumatdan istifadə etməklə yanaşı,  şagirdlər tumurcuğun 
inkişaf mərhələlərinin ardıcıllığını dəftərlərində qeyd edirlər: 
tumurcuqlar  şişir – tumurcuğun daxilində  yarpaq və buğumaraları böyüyür –  
tumurcuq pulcuqları aralanır və cavan zoğun yarpaqları görünür – tumurcuğun 
açılmasından sonra tumurcuq pulcuqları tökülür – yeni zoğ (çiçək) inkişaf etməyə 
başlayır. 
 “Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə verilmiş tapşırıqları yerinə yetirərkən 
şagirdlər tumurcuğun quruluşunu bir daha yada salırlar. 2-ci tapşırıq  şagirdlərdə 
həm vegetativ və generativ tumurcuqlar haqqında bilikləri yoxlamağa, həm də 
onları fərqləndirməyə imkan verir.
  
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Zoğun və tumurcuğun quru-
luşunu tam təsvir etməkdə 
çətinlik çəkir.  
Zoğun və tumurcuğun quru-
luşunu təsvir edərkən kiçik 
səhvlərə yol verir.  
Zoğun və tumurcuğun quru-
luşunu düzgün izahlı təsvir 
edir.  
Tumurcuğun inkişaf prose-
sini çətinliklə təsvir edir. 
Tumurcuğun inkişaf prose-
sini müəllimin köməyi ilə 
təsvir edir.
 
Tumurcuğun inkişaf prose-
sini düzgün təsvir edir.
 
 
 
 
Dərs 20 / Mövzu 18:
 GÖVDƏNİN DAXİLİ QURULUŞU 
 
 
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır. 
2.1.3. Bioloji proseslərə dair sadə  təcrübələr və hesablamalar 
aparır. 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Gövdənin daxili quruluşunu təsvir edir. 
  Gövdənin daxili quruluşunu təşkil edən toxumaların yerinə 
yetirdiyi funksiyaları təsvir edir. 
  İllik həlqələrinə görə ağacın yaşını hesablayır. 
 
 

 
58
 
 
 Tarixi faktla tanış olduqdan sonra müəllim keçilmiş  dərslərdə qazanılan 
biliklərə əsaslanaraq  sinfə müxtəlif suallarla müraciət edə bilər. Məsələn, “Gövdə 
hansı funksiyanı yerinə yetirir?”, “Bu funksiyaları yerinə yetirmək üçün gövdənin 
tərkibində hansı toxumalar olmalıdır?” və s. Şagirdlərin cavabları müzakirə olunur. 
Bu paraqrafda təqdim olunan praktik işlərin hamısı  təbii obyektlərin 
müşahidəsinə  əsaslanıb. Gövdənin quruluşunun mərhələli öyrənilməsi zamanı 
nəticələrin qeyd olunması nəzəri materialın qavranmasını daha məhsuldar edir.
 
 
Praktik işin müzakirəsindən sonra plakat, elektron təqdimat, videomaterial və 
digər  əyani vasitələrdən istifadə edərək müəllim nəzəri materialı izah edir. 
Materialı öyrəndikcə “Gövdənin daxili quruluşu” adlı  cədvəl tədricən doldurulur. 
Gövdənin qatlarını və quruluş prinsipini öyrəndikcə cədvələ müvafiq qeydlər edilir. 
Bu mexanizm şagirdlərdə müqayisə vərdişlərinin daha da inkişaf etməsinə kömək 
edir. Məsələn, 
 
Gövdənin qatları və 
strukturları 
Toxuma Hüceyrələrin xüsusiyyətləri Funksiya 
Dəricik  
Örtük  
Bir qatda yerləşmiş canlı hüceyrələr Müdafiə 
 
 
Praktik işi yerinə yetirdikdən sonra şagirdlər gördüklərini qeyd edir, nəticə 
çıxarır və dəftərə yazırlar
.
  
“Öyrəndiklərinizi tətbiq edin” hissəsində qurduqları  cədvələ  və  dərslikdəki  şəklə 
istinad edən şagirdlər gövdənin qatlarının adını dəftərdə yazırlar.  
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” hissəsindəki tapşırıqların cavabları belədir: 
 1. 1 – A; 2 – D; 3 – C; 4 – B; 5 – E. 
2. Səhv fikirləri doğruya çevirin: 
1. Gövdənin ən enli hissəsi oduncaqdır. 
3. Mantar ağacın qabığına aiddir. 
5. Gövdəni xarici təsirlərdən qoruyan qabıqdır. 
 

 
59
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Hesablama  
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Gövdənin daxili quruluşunu 
təsvir edərkən səhvlərə yol 
verir.  
Gövdənin daxili quruluşunu 
şəkil əsasında təsvir edir. 
Gövdənin daxili quruluşunu 
düzgün təsvir edir. 
Gövdənin daxili quruluşunu 
təşkil edən toxumaların 
yerinə yetirdiyi funksiyaları 
təsvir etməkdə çətinlik çəkir.  
Gövdənin daxili quruluşunu 
təşkil edən toxumaların yeri-
nə yetirdiyi funksiyaları mü-
əllimin köməyi ilə təsvir edir. 
Gövdənin daxili quruluşunu 
təşkil edən toxumaların 
yerinə yetirdiyi funksiyaları 
tam olaraq təsvir edir. 
İllik həlqələrinə görə ağacın 
yaşını hesablayarkən səhvlə-
rə yol verir.  
İllik həlqələrinə görə ağacın 
yaşını əsasən düzgün hesab-
layır. 
İllik həlqələrinə görə ağacın 
yaşını düzgün hesablayır. 
 
 
Dərs 21 / Mövzu 19:
 YARPAĞIN XARİCİ QURULUŞU. 
YARPAQLARIN DÜZÜLÜŞÜ 
 
 
 
 
 Mətnlə tanış olduqdan sonra şagirdlərin həyati biliklərini nəzərə alan müəllim 
məktəblilərin bunu necə müəyyən etdiklərini soruşa bilər. Müəllim  şagirdləri 
suallar vasitəsilə tinglərin gövdəsinə, yarpaq və ya çiçəklərinə görə müəyyən 
etməyin mümkün olduğu fikrinə istiqamətləndirə bilər. 
, 
, 
 Paraqrafda nəzəri məlumatları öyrənən zaman praktik tapşırıqların ye-
rinə yetirilməsi herbari nümunələri və ya otaq bitkilərinin yarpaqlarının üzərində 
aparılır. Müəllimə obyekt kimi elə yarpaqları seçmək tövsiyə edilir ki, onlar forma-
sına, damarlanmasına və başqa əlamətlərinə görə müxtəlif olsun.  
Şagirdlər nəzəri materialı cütlərdə  işləyərək müstəqil öyrənirlər. Praktik işin 
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır. 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Yarpağın xarici quruluşunu təsvir edir. 
  Yarpaqların  zoğ üzərində düzülüşünü və damarlanmasını təs-
vir edir. 
 
 

 
60
mərhələli yerinə yetirilməsi  2–3 təbii yarpaq və  dərslikdəki  şəkillər üzərində 
aparılır. Dərsin  əvvəlindən müəllim bu işi müəyyən plan üzrə aparmağı  məsləhət 
görür. Bunun üçün aşağıdakı sualları cavablandırmaqla cədvəl tədricən doldurula 
bilər. 
1.  Bu yarpağın yarpaq ayasının forması necədir? 
2.  Yarpağın kənarının forması necədir? 
3.  Yarpaq zoğa nə cür birləşir? (saplaq ilə, yoxsa oturaq) 
4.  Yarpağın neçə ayası var? Sadə, yoxsa mürəkkəb yarpaqdır? 
5.  Yarpağın damarlanması necədir? 
6.  Bitkidə yarpağın düzülüşü necədir? (əgər  şagirdlər bitkinin zoğunu 
müşahidə edə bilirlərsə) 
Şagirdlərin müşahidələrinin nəticəsi aşağıdakı  cədvəl formasında təqdim oluna  
bilər:
  
 
Bitki Yarpaq 
ayalarının 
forması 
Saplağın olub-
olmaması 
 
Yarpaq 
ayalarının 
sayı 
Damarlanma  
tipi 
Yarpaq düzülüşü 
 
 
 
 
 
 
 
 
Müəllim dərslikdə verilmiş tapşırıqdan əlavə, müxtəlif tapşırıqlar da verə bilər. 
Bu tapşırığı yerinə yetirdikdə şagird dərsdə öyrəndiyi bilikləri tətbiq edərək müxtə-
lif əlamətlərinə görə yarpaqları müqayisə edir və sxemləri doldurur. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Yarpağın xarici quruluşunu 
təsvir edərkən səhvlərə yol 
verir.  
Yarpağın xarici quruluşunu 
əsasən düzgün təsvir edir. 
 
Yarpağın xarici quruluşunu 
nümunələrlə təsvir edir. 
 
Yarpaqların zoğ üzərində dü-
zülüşünü və damarlanmasını 
təsvir edərkən səhvlərə yol 
verir.  
Yarpaqların zoğ üzərində dü-
zülüşünü və damarlanmasını 
müəllimin köməyi ilə təsvir 
edir. 
Yarpaqların zoğ üzərində dü-
zülüşünü və damarlanmasını 
nümunələrlə təsvir edir. 
 
 

 
61
Dərs 22 / Mövzu 20:
 YARPAĞIN HÜCEYRƏVİ QURULUŞU 
 
 
 
 
 
 
Motivasiya suallarının müzakirəsindən sonra müəllim  lövhədə BİBÖ cədvəlini 
çəkir: 
Bilirəm 
İstəyirəm biləm Öyrəndim 
 
 
 
 
1-ci sütun yazıldıqdan sonra şagirdlər motivasiya suallarını oxuyaraq 2-ci sütunu 
doldururlar. Əlavə suallar olarsa, onları da eyni şəkildə həmin sütuna əlavə etmək 
mümkündür. Bu mərhələ praktik işin yerinə yetirilməsinə zəmin yaradır. 
 
Müəllimin seçimindən asılı olaraq praktik iş hazır preparatlarla və ya müvafiq 
tablo  əsasında aparıla bilər.  İşin gedişi və müzakirəsi dərslikdəki alqoritm üzrə 
aparılır. 
 
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq “Fasiləli oxu” üsulu ilə aparıla bilər. 
Mətn abzaslarla oxunur və  hər birinin məzmunu müzakirə olunur. İzahat zamanı 
müəllimin  əyani vəsaitlərdən istifadə etməsi məqsədəuyğundur. Fasilələr zamanı 
müəllim şagirdlərin təfəkkürünün oyanmasına yönəlmiş və qabaqcadan hazırlanmış 
müvafiq suallar verir. Məsələn, “Şəffaf dəricik nəyi təmin edir?”, “Əksər bitkilərin 
yarpağının alt səthinin dəriciyi nə ilə  fərqlənir?”, “Ağızcıqların nə  əhəmiyyəti 
var?”, “Dəricik altında yerləşən hüceyrələrin rəngi, forması, yerləşməsi necədir?”, 
“Sütunvari və süngərvari toxumaların hüceyrələri haqqında nə demək olar?”
 
 və s. 
Şagirdlərə xatırlatmaq lazımdır ki, suallarına cavab axtarsınlar və yeni, onlara 
məlum olmayan məlumatları qeyd etsinlər. 
Müşahidələrinə əsaslanaraq şagirdlər sualları cavablandırırlar, müzakirələrdən son-
ra müəllim şagirdlərlə birlikdə BİBÖ cədvəlinin “Öyrəndim” sütununu tamamlayır.  
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin  xüsusiyyətlərini sadalayır. 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Yarpağın daxili quruluşunu təsvir edir. 
  Yarpağı  təşkil edən toxumaların yerinə yetirdiyi funksiyaları 
təsvir edir. 
 
 

 
62
 
Bu mərhələdə  şagirdlər biliklərini tətbiq edərək yarpağın daxili quruluşu ilə 
tərkibinə daxil olan toxumalar arasında qarşılıqlı  əlaqələri təyin edir və  cədvəli 
doldururlar. Yarpaq toxumalarının funksiyaları isə şifahi müzakirə olunur.  
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” hissəsində verilmiş tapşırıqların düzgün cavabları belədir:  
1. Səhv fikirləri düzəldin. 
– Dəricik örtük toxumaya aiddir. 
– Ağızcıqlar yarpaq dəriciyində yerləşir. 
– Yarpaq damarları borucuqlardan, ələyəbənzər borulardan və mexaniki liflərdən 
ibarətdir. 
–  Borucuqlarla  su və mineral duzlar ötürülür. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Yarpağın daxili quruluşunu 
çətinliklə təsvir edir. 
Yarpağın daxili quruluşunu 
təsvir edərkən kiçik səhvlərə 
yol verir. 
Yarpağın daxili quruluşunu 
düzgün izahlı təsvir edir.  
 
Yarpağı təşkil edən toxuma-
ların yerinə yetirdiyi funksi-
yaları çətinliklə təsvir edir. 
Yarpağı təşkil edən toxuma-
ların yerinə yetirdiyi funksi-
yaların əsas qismini təsvir 
edir. 
Yarpağı təşkil edən toxuma-
ların yerinə yetirdiyi funk-
siyaları dolğun təsvir edir.
 
 
 
 
Dərs 23 / Mövzu 21:
 KÖKÜN QURULUŞU. KÖKÜN NÖVLƏRİ VƏ 
SİSTEMLƏRİ 
 
 
 
 
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Kökün quruluşunu təsvir edir. 
  Kök zonalarının yerinə yetirdiyi funksiyaları təsvir edir. 
 Kök növlərini və kök sistemlərini sadalayır.

 
63
 Müəllim şagirdlərlə birlikdə dərslikdəki mətnlə tanış olur. Sonra sualları nəzərə 
alaraq müəllim  şagirdlərə  təqdim edilən sxemi doldurmağı tapşırır. Bu iş bütün 
siniflə yerinə yetirilə bilər. 
 
 
Şagirdlər  sxemlə  işləyərkən “Kökün növləri” və “Kökün quruluşu” haqqında 
kifayət qədər məlumatları olmadıqlarından sxemi tam doldura bilməyəcəklər. Bu  
nəticə “Fəaliyyət” mərhələsinə keçidi təmin edir. 
, 
 Paraqrafdakı  hər iki praktik iş mövcud olan təbii obyektlərin müşahidəsi 
üzərində qurulub. Kökün quruluşunun mərhələli öyrənilməsi və  nəticələrin qeyd 
olunması  nəzəri materialın məhsuldar qavranmasını  təmin edir. İşin gedişi və 
müzakirəsi dərslikdəki alqoritm üzrə aparılır.  
 Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq bir neçə üsulla aparıla bilər: 
1) Praktik işin nəticələrinin müzakirəsindən sonra müəllim plakatlar, sxemlər, 
elektron təqdimatlar, videomaterial və digər  əyani vəsaitlərdən istifadə edərək 
nəzəri materialı izah edə bilər. İzahatın gedişində cədvələ qeydlər olunur. Məsələn: 
 
Kökün 
zonaları 
Toxumalar
Hüceyrələrin quruluş 
xüsusiyyətləri 
Funksiyaları 
1. Bölünmə 
zonası 
Törədici Nazik 
qılaflı kiçik 
hüceyrələr 
Məhv olmuş hüceyrələrin 
yenilənməsi 
 
2) Mətnlə tanışlıq kiçik qruplarda da aparıla bilər. Hər bir qrupa 
 hissəsinədək 
abzaslara bölünmüş mətn və cədvəlin müvafiq hissəsi verilir. Mətn və ya şəkillər 
müəllim tərəfindən də hazırlana bilər. 
Hazır cədvəl nəzərdən keçirilir, nəticələr müzakirə olunur. Cədvəl sonrakı tapşırıq-
ların müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsini təmin edir.  
 
Şagirdlər müşahidələr  əsasında  əsas, yan və  əlavə kökləri aşkarlayaraq, 
müqayisə edirlər. Bu iş dərsin sonuncu nəzəri hissəyə keçidi təmin edir. 
Tətbiq zamanı kökün xarici quruluşuna aid olan anlayışlar arasında əlaqə yaratmaq 
tapşırılır.  
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” hissəsindəki sualların cavablarını şagirdlər dəftərlərin-
də yazırlar. 
Növləri