Dərslik komplektinə daxildir:  Dərslik  Müəllim üçün metodik vəsait

Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Xəstəliktörədən bakteriyaların 
quruluşunu çətinliklə təsvir 
edir. 
Xəstəliktörədən bakteriyaları 
qismən təsvir edir. 
Xəstəliktörədən bakteriyaların 
quruluşunu dolğun təsvir edir. 
Bakteriyaların təbiətdə və in-
san həyatında rolunu müəlli-
min köməyi ilə izah edir.
 
Bakteriyaların təbiətdə və 
insan həyatında rolunu izah 
edərkən bəzi qeyri-dəqiqliyə 
yol verir. 
 
Bakteriyaların təbiətdə və 
insan həyatında rolunu ətraflı 
izah edir.
 
Hüceyrəsiz həyat formaları 
olan virusların canlı orqa-
nizmlərə təsirini izah etməkdə 
çətinlik çəkir.  
Hüceyrəsiz həyat formaları 
olan virusların canlı orqa-
nizmlərə təsirini kiçik 
xətalarla izah edir. 
Hüceyrəsiz həyat formaları 
olan virusların canlı orqa-
nizmlərə təsirini geniş izah 
edir. 
 
 

 
43
Dərs 11 / Mövzu 10:
 HÜCEYRƏLƏRİN BÖLÜNMƏSİ VƏ İNKİŞAFI 
 
 
 
 
 Şagirdlər dərslikdəki mətnlə tanış olur. Müəllim böyümə  və inkişafı göstərən 
digər maraqlı faktlar da göstərə bilər. Məsələn, təzə anadan olmuş uşağın 3–3,5 kq 
çəkisi olur, elə kenquru növləri var ki, onların yeni doğulmuş balasının çəkisi 
qramlarla ölçülür. Amma onlar tez bir zamanda böyüyür və inkişaf edir. Müəllim 
şagirdləri bunun səbəbləri ətrafında fikir mübadiləsinə cəlb edə bilər. İnkişafın belə 
sürətlə getməsinin hüceyrələrin bölünməsi nəticəsində baş verdiyi nəticəsinə 
gəlmək üçün yönəldici suallardan istifadə etmək məqsədəuyğundur. Müəllim 
hüceyrənin quruluşu sxemini təqdim edir və  şagirdlərlə hüceyrə orqanoidlərinin 
adlarını sxemdə yazır. Sonra hüceyrənin nüvəsində yerləşən xromosomlar və 
onların irsi məlumat saxlamaq funksiyaları haqqında qısa məlumat verilməsi əhə-
miyyətlidir. Bu məlumat “Fəaliyyət” mərhələsinə keçidi təmin edir. 
 
Tapşırıqdakı suallara cavab verərək şagirdlər nəticəyə gəlirlər ki: 
  bölünmə zamanı iki yeni hüceyrə yaranır; 
  ilkin (ana) və yaranmış (qız) hüceyrələrdə xromosomların sayı eynidir. 
 
Müəllim hüceyrənin bölünmə prosesinin gedişatını izah edərkən mitozun mər-
hələlərinin adını çəkmədən onlarda baş verən hadisələri izah edə bilər. İzahat za-
manı sxem, maket, elektron təqdimatların, videomaterialların nümayişi məqsədəuy-
ğundur. Vizual təqdimatlar məlumatın mənimsənilməsinin effektivliyini daha da 
artıra bilər.  
Paraqrafın son hissəsini şagirdlər müstəqil təhlil edir, “mitoz” prosesinin mahiyyəti 
haqqında suallar üzrə müzakirələr aparılır. 
–  Bölünməsi nəticəsində iki qız hüceyrə əmələ gətirən hüceyrə necə adlanır?  
–  Hüceyrənin nüvəsində yerləşən xromosomlar hansı funksiyanı yerinə 
yetirir? Mitoz nədir? Meyoz nəticəsində hansı hüceyrələr əmələ gəlir? 
–  Ana hüceyrə ilə müqayisədə  qız hüceyrələrində xromosomların sayı 
dəyişirmi?  (bölünmə üsulundan asılı olaraq ya dəyişmir və ya iki dəfə 
azalır) 
Alt
 
STANDARTLAR
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır.
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Hüceyrədə bölünmə prosesinin xüsusiyyətlərini sadalayır. 
  Hüceyrənin bölünməsinin əhəmiyyətini izah edir.
 
 
 

 
44
–  Canlı orqanizmlər üçün bölünmənin nə əhəmiyyəti var? 
“Öyrəndiklərinizi tətbiq edin” hissəsində bölünmə prosesinin mexanizmi haqqında 
dərsdə aldıqları biliklərdən istifadə edərək şagirdlər hüceyrənin bölünmə mərhələ-
lərini düzgün ardıcıllıqla yerləşdirməlidirlər.  
Bu dərsin nəticəsində mənimsənilən biliklər test tapşırıqları vasitəsilə yoxlanılır və 
möhkəmləndirilir. 
 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Xüsusiyyətləri sadalama 
İzahetmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Hüceyrədə bölünmə prosesi-
nin xüsusiyyətlərini müəlli-
min köməyi ilə sadalayır.  
Hüceyrədə bölünmə prosesi-
nin xüsusiyyətlərini  əsasən 
düzgün sadalayır.  
Hüceyrədə bölünmə prosesi-
nin xüsusiyyətlərini düzgün 
sadalayır.  
Hüceyrənin bölünməsinin 
əhəmiyyətini izah edərkən 
tez-tez səhvlərə yol verir.  
Hüceyrənin bölünməsinin 
əhəmiyyətini əsasən düzgün 
izah edir. 
Hüceyrənin bölünməsinin 
əhəmiyyətini ətraflı izah edir. 
 
 
 
Dərs 12 / Mövzu 11:
 BİRHÜCEYRƏLİ VƏ ÇOXHÜCEYRƏLİ 
ORQANİZMLƏR  
 
 
 
 
 Dərslikdə verilmiş tarixi faktla tanış olduqdan sonra müəllim müxtəlif suallar 
verə bilər; məsələn: “Hansı əlamətlərə görə Levenhuk mikroskopla müşahidə etdiyi 
varlıqları kiçik heyvancıqlar kimi təsvir etmişdi?”. Bu zaman şagirdləri bu 
hissəciklərin yüksək sürətlə hərəkət etdiklərinə görə onların heyvancıqlar adlandı-
rılması cavabına istiqamətləndirmək lazımdır. Sonra müəllim  “Fəaliyyət” blokun-
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
 Birhüceyrəli orqanizmlərin quruluşunu təsvir edir. 
 Çoxhüceyrəli orqanizmlərin ümumi xüsusiyyətlərini təsvir edir. 
 Kolonial və çoxhüceyrəli orqanizmləri fərqləndirir.
 
 

 
45
da nəzərdə tutulmuş laboratoriya işinə şagirdləri hazırlamaq məqsədi ilə dərslikdə-
ki sualları verə bilər.  
 
İş  şəkil  əsasında aparılır.  Əlavə olaraq proyektor vasitəsilə 
http://biologys.ru/?cat=109
  ünvanından videomaterialın nümayişini təşkil etmək 
olar. Elektron resurs rus dilində olduğundan nümayiş zamanı səsi azaldıb müəllim 
özü videomateriala uyğun şərhlər verməlidir.  
Birhüceyrəli orqanizmlərin quruluş xüsusiyyətləri, həyat fəaliyyəti barədə 
nəzəri materialın tam qavranılması üçün bu mövzu üzrə elektron resurslardan 
istifadə olunması  məqsədəuyğundur. Belə elektron resurslar animasiyalı 
təqdimatlar, videofayllar şəklində ola bilər. Məlumatın əyaniliyi üçün onun vizual 
təqdim olunması, adətən,  şagirdlərin böyük marağına səbəb olur və  zəruri 
məlumatın daha tam qavranılmasını təmin edir. Təlim nəticələri zəif olan şagirdlər 
üçün belə  təlim üsulları daha məqsədəuyğundur. Koloniya halında yaşayan 
canlıların quruluşunun izahı zamanı müqayisəli təhlil apararaq onların birhüceyrəli 
orqanizmlərdən üstünlüyünü göstərmək  lazımdır. 
  
Təlim materialının sonunda
 
“çoxhüceyrəli orqanizmlərdə hüceyrələr birləşərək  to-
xumaları, toxumalar isə orqanları əmələ gətirir. Orqanlar da öz növbəsində orqanlar 
sistemini təşkil edir” fikrini müəllim lövhədə sxem şəklində göstərə bilər: 
 
 
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə  təqdim  olunmuş tapşırıq mövzunu tam 
əhatə edir və  dərsin məqsədlərində qeyd olunmuş bacarıqların nümayişi üçün 
imkan yaradır.   
1-ci tapşırıqda birhüceyrəli orqanizmlərin hərəkəti (qamçılar, kirpiklər, yalançı 
ayaqlar), 2-ci tapşırıqda isə koloniya halında yaşayan və çoxhüceyrəli orqanizmlər 
müqayisə olunur.  
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Fərqləndirmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Birhüceyrəli orqanizmlərin 
quruluşunu çətinliklə təsvir 
edir.  
Birhüceyrəli orqanizmlərin 
quruluşunu əsasən düzgün 
təsvir edir, amma  çətinliklə 
nümunələr göstərir. 
Birhüceyrəli orqanizmlərin 
quruluşunu düzgün təsvir 
edir və uyğun nümunələr 
göstərir.  
Çoxhüceyrəli orqanizmlərin 
ümumi xüsusiyyətlərini 
təsvir etməkdə çətinlik çəkir. 
Çoxhüceyrəli orqanizmlərin 
ümumi xüsusiyyətlərini 
müəllimin sualları əsasında 
təsvir edir. 
Çoxhüceyrəli orqanizmlərin 
ümumi xüsusiyyətlərini 
dəqiq təsvir edir. 
Koloniya halında yaşayan 
birhüceyrəli və çoxhüceyrəli 
orqanizmləri fərqləndirərkən 
səhvlərə yol verir. 
 
Koloniya halında yaşayan 
birhüceyrəli və çoxhüceyrəli 
orqanizmləri əsasən düzgün 
fərqləndirir.
 
Koloniya halında yaşayan 
birhüceyrəli və çoxhüceyrəli 
orqanizmləri nümunələrlə 
düzgün fərqləndirir, 
nümunələr gətirir.
 
 
Hüceyrə 
Toxuma 
Orqan 
Orqanlar sistemi 
Orqanizm 

 
46
Dərs 13 / Mövzu 12:
 BİTKİNİN TÖRƏDİCİ, ÖRTÜK VƏ MEXANİKİ 
TOXUMALARI 
 
 
 
 
 Tarixi faktla tanış olduqdan sonra müəllim keçən dərslərdə qazanılan biliklərə 
əsaslanaraq  hüceyrələrin birləşərək nə  əmələ  gətirdiyini və hansı funksiyaları 
yerinə yetirdikləri barədə müxtəlif suallar verə bilər. Bu zaman toxumalar və 
onların müdafiə, ifrazat və digər funksiyaları haqqında müzakirə təşkil etmək olar.  
 
Praktik işi yerinə yetirən zaman şagirdlər belə nəticəyə gəlirlər ki, kartofun qa-
bığı  və  ləti öz strukturuna görə  fərqlənir. Daha möhkəm olan qabıq ləti qoruyur. 
Bişirilmiş kartofun ləti daha asan dağılır, çünki bu zaman kartof lətinin 
hüceyrələrini birləşdirən hüceyrəarası maddə yüksək temperaturdan dağılır.
  
 
 
Təqdim olunan material 6-cı sinif şagirdləri üçün yeni olduğuna görə şifahi mü-
zakirələrlə yanaşı, sxem və şəkillərdən də istifadə etmək tövsiyə olunur. Şagirdlərin 
dəftərlərində müvafiq qeydlər aparmaları yeni məlumatı daha yaxşı yadda saxlama-
ları üçün faydalı olardı. Məsələn, “toxuma” anlayışının tərifini dəftərdə yazmaq 
tapşırıla bilər. Materialın mürəkkəbliyini və  həcmini nəzərə alaraq öyrənilən yeni 
bitki toxumalarının adlarını və onların xüsusiyyətlərini böyük vərəq üzərində, ya-
xud lövhədə çəkilmiş cədvələ qeyd etmək olar. Bu mövzular öyrənilən müddət ər-
zində cədvəl şagirdlərin gözü qarşısında qalır:
 
 
 
Toxuma Harada 
yerləşir Funksiyası Hüceyrələrin xüsusiyyətləri 
 
 
 
 
 
Bitki toxumaları qrupları, daha sonra heyvan toxumaları öyrənildikcə cədvələ mü-
vafiq xüsusiyyətlər əlavə olunur. Bu mexanizm müqayisə etmək vərdişlərinin for-
malaşdırılması prosesini daha məhsuldar edəcək. 
Bioloji biliklərin vacibliyini və onların praktik əhəmiyyətini qiymətləndirmək üçün 
müəllim müxtəlif suallar verə bilər. Məsələn, “Bu və ya digər toxumanın quruluşu-
nun pozulması nəyə səbəb ola bilər?” sualının müzakirəsi müəyyən proqnozlar ver-
mək üçün əhəmiyyətlidir.  
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
 
Bitkilərdə törədici, örtük və mexaniki toxumaların quruluşunu 
təsvir edir.
 
 
 

 
47
 Dərsin  əvvəlində  tədricən doldurulması tövsiyə olunan cədvəl dərsin sonunda 
şagirdlərlə birlikdə  təhlil oluna bilər. Bu, gələcək tapşırıqların müvəffəqiyyətlə 
yerinə yetirilməsinə zəmin yaradır.  
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə tapşırıqların cavabı belədir: 
1. 1 – b, d; 2 – a, e; 3 – c, ç. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Bitkilərdə törədici, örtük və 
mexaniki toxumaların 
quruluşunu təsvir etməkdə 
çətinlik çəkir. 
 
Bitkilərdə toxumaların 
quruluşunu təsvir edərkən 
kiçik qüsurlara yol verir. 
 
Bitkilərdə törədici, örtük və 
mexaniki toxumaların 
quruluşunu dolğun təsvir 
edir.
 
 
 
Dərs 14 / Mövzu 13:
 BİTKİNİN  ÖTÜRÜCÜ, ƏSAS VƏ İFRAZAT 
TOXUMALARI 
 
 
 
 
 Mətn və uyğun suallar müzakirə oluna bilər. Dərsə başlamazdan əvvəl müəllim 
ötən dərsdə keçilmiş mövzunu möhkəmləndirmək və yeni mövzu ilə əlaqə qurmaq 
üçün şifahi və ya lövhədə qeyd etməklə qısa test tapşırıqları təklif edə bilər. Bu, şa-
girdlərin artıq bildikləri bitki toxumalarını yeni öyrənəcəkləri toxuma növlərindən 
fərqləndirmək üçün çox əhəmiyyətlidir.  
1. Yarpaq dəriciyi hansı toxuma qrupuna aiddir: 
A) Örtük   B) Törədici   C) Mexaniki    
2. İrinüvəli hüceyrələri, nazik qılafı və kiçik ölçüləri olan hüceyrələr hansı toxuma 
qrupuna aiddir: 
A) Örtük   B) Törədici   C) Mexaniki    
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
 
Bitkilərdə ötürücü, əsas və ifrazat toxumalarının quruluşunu 
təsvir edir.

 
48
3. Örtük toxuması hüceyrələrinin hansı xüsusiyyəti onun müdafiə funksiyasını tə-
min edir: 
A) Uzunsov forma və nüvənin olmaması  B) Nüvənin olması və nazik qılaf 
C) Hüceyrələrin sıx yerləşməsi, qalınlaşmış qılaf 
4. Mexaniki toxumanın hüceyrələri: 
A) 
Liflər
       B) Mərciməklər        C) Ağızcıqlar 
5. Törədici toxuma aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir: 
A) 
Bitkilərin
 tənəffüsü    B) Bitkilərin böyüməsi   C) Zədələrdən müdafiə 
 
“Fəaliyyət” blokunda verilmiş praktik tapşırığı yerinə yetirmək üçün bitki buda-
ğını 2–3 gün əvvəl rənglənmiş suya qoymaq lazımdır. Dərs zamanı  şagirdlər 
tapşırıqdakı göstərişləri həmin budaqlarla yerinə yetirməlidirlər. Zoğda eninə  və 
uzununa kəsiklər apardıqdan sonra şagirdlər gördüklərini təsvir edirlər. 
 
Müəllim  şagirdləri  əsas toxumanın növləri, quruluşu və funksiyaları ilə tanış 
edir.  İzahat zamanı  dərsliklə yanaşı, toxumanın xüsusiyyətlərini  əks etdirən digər 
resursların – videomaterial, prezentasiya, mikrofotoşəkillər və s.-nin istifadəsi 
məqsədəuyğundur. Şagirdlər müəllim ilə birlikdə ötən dərsdə istifadə etdikləri cəd-
vəli doldurur, ötürücü, əsas və ifrazat toxumalarının xüsusiyyətlərini qeyd edirlər.
   
 
Toxuma Harada 
yerləşir Funksiyası Hüceyrələrin xüsusiyyətləri 
 
 
 
 
 
 Bu tapşırığın 3 işarədən ibarət cavabını şagirdlər dəftərdə yazırlar (1 – Ç – II;    
2 – C – III; 3 – A – I; 4 – B – V, 5 – D – IV). 
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” hissəsində verilmiş tapşırıqların cavabları belədir:  
1. a) örtük    b) əsas     c) ifrazat     d) törədici    e) ötürücü 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Bitkilərdə ötürücü, əsas və if-
razat toxumalarının quruluşu-
nu müəllimin köməyi ilə 
təsvir edir.  
Bitkilərdə ötürücü, əsas və if-
razat toxumalarının quruluşu-
nu təsvir edərkən kiçik səhv-
lərə yol verir. 
Bitkilərdə ötürücü, əsas və if-
razat toxumalarının quruluşu-
nu ətraflı təsvir edir. 
 
 

 
49
Dərs 15 / Mövzu 14:
 HEYVAN TOXUMALARI 
 
 
 
 
 Mətnlə tanış olduqdan sonra müəllim bitki toxumalarını yada salmaq üçün bir 
neçə sual verə bilər. Məsələn,  “Toxuma nədir?”, “Bitkilərdə hansı toxumalara rast 
gəlinir?”, “Onlar hansı funksiyaları yerinə yetirir?” və s.  
Mətndən sonrakı suallar müzakirə oluna bilər. Müəllim şagirdləri müvafiq suallarla 
bitki və heyvan toxumalarının ilk növbədə yerinə yetirdikləri funksiyalara görə 
fərqləndikləri nəticəsinə yönəldir.
 
Bundan başqa, bitki və heyvan hüceyrələri öz 
quruluşuna görə də fərqlənir. Bu səbəbdən də bitki toxumaları heyvan toxumaların-
dan həm quruluşuna, həm yerləşməsinə, həm də funksiyalarına görə fərqlənir.  
Müzakirələrdən sonra müəllim lövhədə belə bir sxem tərtib edə bilər.  
 
 
 
Bitki və heyvan örtük toxumalarını müqayisə edərkən  şagirdlər onların oxşar 
və  fərqli cəhətlərini qeyd edirlər. Bu işi bütün siniflə Venn diaqramında yerinə 
yetirmək mümkündür.
 
 
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq bir neçə üsulla aparıla bilər:
 
1) “Fasiləli oxu”. Mətn abzaslarla oxunur və hər birinin məzmunu müzakirə olu-
nur.  Fasilələr zamanı müəllim şagirdlərə qabaqcadan hazırlanmış müxtəlif suallar 
verir? Məsələn, “Toxumada hüceyrələr bir-biri ilə necə birləşir?”, “Epiteli 
toxumasının quruluşu necədir və bu toxuma hansı funksiyaları yerinə yetirir?”, 
“Birləşdirici toxuma hansı funksiyaları yerinə yetirir?”, “Birləşdirici toxumanın 
hansı növləri var” və s.  
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir.
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Heyvan toxumalarını təsvir edir. 
  Heyvan və bitki toxumalarını fərqləndirir. 
  Toxumaların yerinə yetirdiyi funksiyaları sadalayır.
 
 
 
Heyvan toxumaları
Epiteli           Birləşdirici          Əzələ            Sinir       

 
50
2) Mətnlə tanışlıq kiçik qruplarda da aparıla bilər. Hər bir qrupa abzaslara bölün-
müş  mətn verilir (mətn,  şəkillər müəllim tərəfindən də hazırlana bilər). Materialı 
öyrəndikcə “Heyvan toxumaları” adlı yekunlaşdırıcı sxem tədricən doldurulur. 
 
Toxuma növü 
Yerləşməsi Quruluş xüsusiyyətləri Funksiyaları 
Epiteli  
 
 
Birləşdirici  
 
 
Əzələ 
 
 
 
Sinir  
 
 
 
 Əgər cədvəl yuxarıda tövsiyə olunan kimi dərs boyunca doldurulursa, dərsin 
sonunda cədvəl şagirdlərlə birlikdə təhlil edilə bilər. Bu, növbəti tapşırıqların mü-
vəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsi üçün zəmin yaradır.  
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə tapşırıqların cavabı belədir: 
 
 
– Əzələ əzələ toxumasına aiddir.   
– Sinir toxumasının əsas xüsusiyyəti oyanma və ötürülmədir. 
– Piy, sümük, qığırdaq və qan toxumaları birləşdirici toxumaya aiddir. 
– Orqanizmdə dərinin üst səthini epiteli toxuması örtür.  
2. Düzgün cavabları: 
1 – epiteli, 2 – sinir toxuması, 3 – birləşdirici toxuma, 4 – əzələ toxuması  
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Sadalama 
Təsviretmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Heyvan  toxumalarını düzgün 
sadalayır, təsvir edə bilmir. 
Heyvan  toxumalarını düzgün 
sadalayır, amma təsvir 
edərkən kiçik səhvlərə yol 
verir.  
Heyvan  toxumalarını ətraflı 
təsvir edir. 
Toxumaların yerinə yetirdiyi 
funksiyaların az bir qismini  
sadalayır.
 
Toxumaların yerinə yetirdiyi 
funksiyaların əsas qismini  
sadalayır.
 
Toxumaların yerinə yetirdiyi 
funksiyaları nümunələr 
göstərməklə sadalayır.
 
 
 
 

 
51
Dərs 17 / Mövzu 15:
 HEYVANLARIN ORQANLARI VƏ 
         ORQANLAR SİSTEMİ 
 
 
 
 
 
 Mətn və suallar müzakirə olunduqdan sonra müəllim mövzuya keçməzdən 
əvvəl canlı aləmin quruluş sxemini yada salmağı  təklif edir. Şagirdlər müəllimin 
köməyi ilə lövhədəki sxemdə buraxılmış xanaları doldurur və hər birinə qısa izahat 
verirlər.
  
 
 
“Fəaliyyət” bölümünə keçidi təmin etmək üçün şagirdlərin keçilmiş mövzulardan 
biliklərini yada salmaq üçün müəllim müəyyən suallar verir. Məsələn, “Heyvanla-
rın hansı orqanları var?”, “Bu orqanlar hansı funksiyaları yerinə yetirir?”, “Onlar 
arasında hansı əlaqələr var?” kimi sualların müzakirə olunması məqsədəuyğundur.  
 
Praktik işin yerinə yetirilməsində  şagirdlər heyvanların orqanları  və onların 
funksiyaları haqqında ilkin biliklərin olmasına əsaslanır. Bu işi bütün siniflə yerinə 
yetirmək və cavabları lövhədə qeyd etmək tövsiyə olunur. 
 
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq bir neçə üsulla aparıla bilər:
 
1) “Fasiləli oxu”. Mətn abzaslarla oxunur və hər birinin məzmunu müzakirə olu-
nur. Fasilələr zamanı müəllim şagirdlərin təfəkkürünün  oyanmasına yönəlmiş qa-
baqcadan hazırlanmış müvafiq suallar verir. Suallar həm sistemin quruluşunu, həm 
də onun funksiyalarını əhatə etməlidir. Məsələn, 
“
Müxtəlif qruplara aid olan hey-
vanların dayaq-hərəkət sisteminin quruluşu necədir və onlar hansı funksiyanı 
yerinə yetirirlər?”, “Hansı sistem orqanizmdə qazlar mübadiləsini təmin edir?”, 
“Həzm sisteminin quruluşu necədir və o, hansı funksiyanı yerinə yetirir? Hansı 
orqanlar həzm sisteminə aiddir?”, “İfrazat sistemi orqanizmdə hansı funksiyanı 
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Heyvanların orqanlar sistemlərinin quruluşunu təsvir edir. 
  Heyvanların orqanlar sistemlərinin funksiyalarını sadalayır.
 
 
 
? 
Toxuma 
       ? 
Orqanlar 
sistemi 
? 

 
52
yerinə yetirir?”, “Hansı sistem bütün orqanların uzlaşmış fəaliyyətini təmin edir?”,   
“Orqanlar sisteminin quruluşu ilə yerinə yetirdikləri funksiyaları arasında qarşılıqlı 
əlaqə özünü nədə göstərir?” və s.  
2) “İNSERT” metodu. Şagirdlər mətnin kənarında ağ kağız zolağı qoyurlar və  
oxuduqca uyğun qeydlər edirlər.  
3) Mətnlə tanışlıq kiçik qruplarda da aparıla bilər. Hər bir qrupa abzaslara 
bölünmüş mətn verilir. Mətn və şəkillər müəllim tərəfindən də hazırlana bilər.  
Materialı öyrəndikcə “Heyvanların orqanlar sistemi” adlı yekunlaşdırıcı  cədvəlin 
doldurulması yeni biliklərin sistemləşdirilməsi üçün faydalı olardı.  
 
Orqanlar sistemi 
Aid olan orqanlar 
Yerinə yetirdikləri funksiya 
 
 
 
 
 Tapşırığı  şagirdlər müstəqil yerinə yetirir və cavabları  dəftərdə qeyd edirlər. 
Sonra nəticələr yoxlanılır, lazım olduqda cədvəldə  əlavələr və düzəlişlər qeyd 
olunur.  
Düzgün cavablar belədir: A – 4, 6;  B – 9, 11; C – 2, 7; D – 3, 8; E – 1, 5, 10. 
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə verilmiş tapşırıqların cavabı belədir:   
1. a) böyrək – ifrazat sistemi, qalanları  həzm sistemi; b) ağciyərlər – tənəffüs 
sistemi, qalanları qan-damar sistemi; c) hormonlar – endokrin sistemi, qalanları 
sinir sistemi; d) traxeya – tənəffüs sistemi, qalanları ifrazat sistemi. 
2. Suda yaşayan orqanizmlərin qazlar mübadiləsini təmin edən orqandır 
(qəlsəmələr). Quru onurğalılarının tənəffüs orqanıdır (ağciyərlər). İçərisindən hava 
keçən şaxələnmiş nazik borucuqlardır (traxeyalar). 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Sadalama