Dərslik komplektinə daxildir:  Dərslik  Müəllim üçün metodik vəsait

 
 
 
BİOLOGİYA DƏRSLƏRİNDƏ  
YENİ TƏLİM TEXNOLOGİYALARININ TƏTBİQİ 
 
Biologiya fənninin təlimində 4 iş forması nəzərdə tutulmuşdur: kollektiv, qruplarla 
iş, cütlərlə  iş  və  fərdi iş. Hər bir təlim forması  dərsin məqsədindən asılı olaraq 
seçilir və şagirdlərin fəaliyyətləri bu forma üzərində qurulur. 
Kollektivdə  işləmək, kollektiv fəaliyyətə alışmaq bacarığının bünövrəsi qoyulur, 
şagirdlərdə ünsiyyət yaratma bacarığının  təşəkkülü və inkişafı təmin edilir. 
Qruplarla iş. Şagirdlər müəyyən problemi həll etmək üçün qrupda birləşirlər. Bu 
prosesdə onların  müzakirə etmək, fikir mübadiləsi aparmaq, mühakimə yürütmək 
və birgə fəaliyyət bacarıqları inkişaf edir. 
Cütlərlə  iş.  Şagirdlər təlim tapşırıqlarını birgə  yerinə yetirirlər. Bu dərs forması  
şagirdlərə daha yaxından  əməkdaşlıq etməyə  və ünsiyyət qurmağa, məsuliyyəti 
bölüşməyə optimal imkan yaradır.  
Fərdi iş. Şagirdin fəaliyyətini izləmək, potensial imkanlarını müəyyənləşdirmək və 
inkişaf etdirmək  məqsədi daşıyır.    Bu  təlim forması  şagirdin sərbəst düşünməsi 
üçün real imkanlar yaradır. 
 
Biologiya dərslərində fəal təlim üsulları 
Müasir dövrdə  ən demokratik metod hesab edilən  fəal təlim üsulları ilə  işləmək 
üçün müəllimin  şəxsi keyfiyyətləri təşkilatçılıq qabiliyyətləri, bioloji bilik (bu 
zaman həm də digər fənlərə dair biliklər də  nəzərdə tutulur) səviyyəsi və s. əsas 
şərtlərdir. Çünki fəal dərs qarşılıqlı əlaqədə olan müxtəlif amillər sisteminin birliyi-
dir. Fəal təlim üsullarının  uğurlu alınmasının başlıca amillərindən biri –dərsin 
məzmununa və dərsin mərhələsinə uyğun üsulun seçilməsidir. 
Fəal təlim üsullarının aşağıda təqdim olunan nümunələrini dərs prosesinə  tətbiq 
etmək üçün müəllimdən ustalıq, vəziyyətdən asılı olaraq yeni çalarlar əlavə etmək  
və ya ixtisar etmək, mövzuya uyğunlaşdırmaq və s. tələb olunur. 
Müzakirələr  (diskussiyalar)  şagirdlərdə  məlumat və ideyaların təşkil olunması, 
fərqli və oxşar cəhətlərin müqayisə edilməsi, anlayış və ideyaların aydınlaşdırılma-
sı, yoxlanılması, problemlərin həlli yollarına dair alternativ fikirlərin  əsaslandırıl-
ması, proqnozların verilməsi, informasiyanın həyati əhəmiyyətinin üzə  çıxarılma-

 
15
sı, təklif və tətbiq edilməsi imkanlarının araşdırılması və s. məqsədi ilə həyata ke-
çirilən mübadilə-müzakirə metodunun tərkib hissəsidir.  
Beyin həmləsi.  Şagirdlərin fəallığını artırmaq üçün tətbiq olunan ən optimal 
metodlardan biridir. Şagirdlərin hər hansı konkret problemin həlli və ya suala 
cavab tapmaq üçün yaradıcı təfəkkürünü üzə çıxarmağa təkan verir, onların müxtə-
lif vəziyyətlərdən çıxış yolu tapmaq, qərar qəbul etmək səviyyəsini və eləcə də fi-
kirlərini konkret ifadələrlə  söyləmək  bacarığını üzə çıxarır. 
ZİQZAQ üsulu qısa vaxt ərzində mövzunu əhatəli keçməyə imkan verir. Bu üsulu 
tətbiq etmək üçün şagirdlər “doğma” qruplara bölünür. Şagirdlərin diqqətinə çatdı-
rılır ki, mətn dörd hissəyə bölünmüşdür. Hər bir qrupdakı 1 nömrəli iştirakçı birinci 
hissə, 2 nömrəli iştirakçı ikinci hissə (3 və 4 nömrəli iştirakçılar da bu qayda ilə) 
üçün cavabdeh olacaqlar. Sonra eyni nömrəli oyunçular bir yerə toplaşırlar.  İzah 
olunur ki, 1, 2, 3, 4 nömrəli şagirdlərdən ibarət olan qruplar indi “ekspert qruplar” 
adlanır.  
Onların vəzifəsi mətnin onlara düşən hissəsinin məzmununu diqqətlə öyrənməkdən 
ibarətdir. Onlar həmin hissəni oxumalı, tərəfdaşlar kimi onun məzmununu müza-
kirə etməli və materialı lazımınca qavradıqlarına  əmin olmalıdırlar. Sonra onlar 
“doğma” qruplarına qayıdan zaman mətnin tədqiq etdikləri hissəsini həmin qrupun 
üzvlərinə hansı qaydada təqdim edəcəklərini qərarlaşdırmalıdırlar. “Ekspert” qrup-
larının işi başa çatdıqdan sonra onlar öz “doğma” qruplarına qayıdaraq öyrəndiklə-
rini, materialın məzmununu həmkarlarına izah edirlər. Nəticədə bütün qrup üzvləri 
mətnin məzmununu tam mənimsəyir.  
Növbəli suallar üsulu şagirdlərim materialı diqqətlə oxuyub tərəf-müqabilləri ilə bir-
likdə çalışmasına kömək edir. Şagirdlər müəyyən edilmiş  mətni hissələr  şəklində 
növbə ilə oxuyur. Birinci şagird bir hissəni bir başlıqdan digərinə kimi yüksək səslə 
oxuyur. Digər tərəf-müqabili mətn haqqında suallar verir. Birinci şagird sualları ca-
vablandırmağa çalışsın. Sonra rollar dəyişilir. Əvvəl sual vermiş olan tərəf-müqabili 
növbəti abzası oxuyur. Digəri isə yuxarıda göstərildiyi kimi suallara cavab verir. 
Oxu və sualvermə  üsulu cütlüklər  şəklində  tətbiq edilən sual vermək üsuludur. 
Şagirdlər müəyyən edilmiş  mətni hissələr  şəklində növbə ilə oxuyur. Sonra bu 
hissənin kənarına yazılacaq acar sözləri-terminləri birlikdə təyin edirlər. Mətn birgə 
oxunur. Birinci şagird hissəni oxuyub qurtardığı zaman ikinci şagird səhifə 
kənarındakı sözlərdən terminlərdən istifadə edərək suallar hazırlayır. Suallar 
şagirdlərin bu mətnlə bağlı test suallarına bənzəməlidir. Şagird sualları kiçik kağız 
parçalarına yazır. Birinci şagird sualı yüksək səslə cavablandırır.  İkinci  şagird 
cavabı  təsdiq edərsə, cavabı sual kartının arxasına yazırlar. Sonra rollar dəyişilir. 
Bu iş növbə ilə mətnin sonuna qədər davam edir. Dərsdən sonra da şagirdlər sual 
və cavabların olduğu kartlardan istifadə etməklə bir-birini bu mövzu ilə bağlı 
yoxlamaqda davam edə bilərlər.  
Konseptual cədvəl  üç və ya daha çox məsələ, yaxud cəhətin müqayisəsini nəzərdə 
tutur. Cədvəlin tərtibi: şaquli qrafada müqayisə ediləcək obyektlər, üfüqi qrafalarda 
isə onların müqayisə olunacaq xüsusiyyətləri və özəllikləri yerləşir.  
BİBÖ  (bilirəm, istəyirəm biləm, öyrəndim). BİBÖ-nün  tətbiq edilməsi  aşağıdakı 
mərhələləri həyata keçirməyi tələb edir:  
– qruplar və ya cütlərin yazdığı  məlumatlar sadalanır və müəllim onları  cədvəlin 
sol qrafasında yazır (təkrar olanları çıxmaq şərti ilə);  

 
16
– cütlər və ya qruplar mövzuya dair nələri bilmək istədiklərini müzakirə edir və 
siyahılaşdırır; 
– mövzuya aid mətn (dərslikdə və ya əvvəlcədən hazırlanmış) hissə-hissə oxunur, 
birgə müzakirə edilir, qoyulmuş sualların cavablarına xüsusi diqqət yetirilir;  
–  şagirdlərin mövzu ilə bağlı suallara cavabları  və eləcə  də digər yeni biliklər 
cədvəlin üçüncü qrafasında  əvvəlki qayda ilə siyahılaşdırılır və müəllim 
tərəfindən lövhədə  qeyd olunur.  
Bilirəm  
İstəyirəm biləm  
 Öyrəndim 
 
Şaxələndirmə (klaster). Şaxələndirmə tətbiq etmək üçün ilk növbədə aşağıdakılar 
tələb olunur:  
– şaxələndirmə üçün uyğun gələn münasib mövzu seçilməlidir; 
– şagirdlərə şaxələndirmə prosesi aydın şəkildə təsvir edilməlidir;  
– mövzunu açmaq üçün onun daxilində ikincidərəcəli mövzuların qrup daxilində 
fərdlərə paylanması təmin edilməlidir; 
– iştirakçıların qrup daxilində hazırladığı şaxələndirmələrin qrupda birləşdirilməsi-
nə nəzarət edilməlidir. 
İNSERT.  Fəal təlim metodlarından biri kimi biologiya fənninin tədrisində  
«Səmərəli mütaliə və yazı üçün interaktiv qeydetmə sistemi»ndən (İNSERT) geniş 
istifadə etmək imkanları vardır. 
Bu metod dərslikdəki mətnin aktiv fəaliyyətlə, yəni  şagirdin öz münasibətini 
bildirərək oxunmasıdır.  Şagird mövzudakı fikirlərə münasibətlərini qəbul edilmiş  
işarələrlə («» - bu məlumat mənə tanış idi, « – »-bu məlumat mənim  əvvəllər 
bildiyimi inkar edir, «+» -bu məlumat mənim üçün yenidir, «?» -bu məsələyə dair 
əlavə  məlumat almaq istərdim) bildirir. Dərslik mətni oxunduqdan sonra 
ümumiləşdirmələr aparılır və qeyd olunur. 
İlk növbədə  məlum biliklər təsdiq edilir, yeni bilik və informasiyaları öyrənmək 
üçün gələcək fəaliyyət planlaşdırılır.  
Venn diaqramı.  Hər hansı  iki mövzunun (informasiyanın, məlumatın, anlayışın, 
obyektin və s.) müqayisəli səciyyəsini  əks etdirən «Venn diaqramı»-nın tətbiq 
olunması tədris baxımından çox maraqlıdır. İki mövzunun oxşar və fərqli cəhətləri-
nin üzə  çıxarılmasına həsr olunan bu metod şagirdləri alternativ düşüncəyə  cəlb 
edir, – onlarda qoyulmuş məsələnin daha çoxcəhətli müzakirəsini tələb edir.  
Biologiya fənni üzrə  təlimin təşkili formaları ilə  tədris prosesi üçün seçilmiş 
üsulların sayını artırmaq olar. Nəzərə almaq lazımdır ki, müəllimlər hər hansı fəal 
təlim üsulunu dərs prosesinə tətbiq edərkən yaradıcı şəkildə onu zənginləşdirmək 
və ya sinfin səviyyəsindən asılı olaraq sadələşdirmək və eləcə də mövzu seçimində 
tam sərbəst olmaq hüququna malikdirlər. 
 
Layihələrin hazırlanması 
Layihələr məktəblilərin müəyyən mövzu üzrə müstəqil tədqiqat aparmalarını 
nəzərdə tutur. Layihə üzərində  işin vaxtı  dəqiqləşdirilir,  şagirdlərə tövsiyələr,  
məsləhətlər verilir. Problem konkret qoyulur. Müəllim və şagirdlər birlikdə layihə 
      «» 
         « – » 
            «+» 
«?» 

 
17
üzərində işin icra müddətini, istifadə olunacaq vasitələri (ədəbiyyat, mənbə, təsvir 
vasitələri və s.), bunları  əldə etmək yollarını, iş formalarını müəyyən edirlər.  İş 
prosesində müəllim şagirdlərə istiqamət verə bilər. İşin icrasına isə şagirdlər cavab-
dehdir. Tədqiqatın nəticəsi təqdimat, illüstrasiya, fotoşəkillər, videomaterial, al-
bom, toplu, səhnələşdirmə formasında ifadə oluna bilər. 
Layihə şagirdlərin mövzunun, fəslin öyrənilməsinə yönəlmiş, müəllimin tövsiyəsi 
ilə hazırlanan və həyata keçirilən yaradıcı müstəqil işidir.  
Layihə üzrə iş aşağıdakı mərhələlərdə həyata keçirilir:  
1. Hazırlıq. 2. Planlaşdırma. 3. Fəaliyyət. 4. Təqdimat. 
 
DİFERENSİAL TƏLİM İMKANLARI 
Diferensial təlim əhəmiyyətli hesab olunan, məzmunu müxtəlif öyrənmə və düşüncə 
tərzinə malik olan şagirdlərə öyrətmək və  mənimsəməni təmin etmək üçün tətbiq 
olunan təlim üsullarıdır. Diferensial təlimi proses kimi başa düşmək lazımdır. Yəni 
müəllimlər şagirdlərə maksimum səmərəli şərait yaratmaq üçün təlimin diferensial-
laşması üzərində çalışmalıdır.  
Bildiyiniz kimi, təlim bir-biri ilə  sıx  əlaqədə olan 4 əsas aspektdən ibarətdir:         
1) fənlərin məzmunu və gözlənilən nəticələr (standartlar); 2) şagirdlərin ilkin bilik 
və bacarıqları, inkişaf və hazırlıq səviyyələri, onların xüsusi ehtiyacları; 3) təlim 
üsulları, tapşırıqlar, əlavə materiallar, əyani vəsaitlər və öyrənməni möhkəmləndir-
mək üçün ev tapşırıqları və çalışmalar; 4) tətbiq olunan qiymətləndirmənin üsul və 
növləri. Təlimin diferensiallaşması haqqında düşünərkən təlim prosesinin bütün as-
pektlərinin diferensiallaşması nəzərə alınmalıdır. Biologiya dərslərində təlimin di-
ferensiallaşması zamanı müəllim bu üsullardan istifadə edə bilər: 1) yeni mövzunu 
təqdim edərkən həm  şifahi üsuldan, həm də  əyani vasitələrdən istifadə edə bilər 
(eyni zamanda danışır və göstərir); 2) kiçik qrup halında şagirdlərlə ayrıca görüşür 
və onlara təkrar izahat verir (bu üsulun tətbiqinə sinfin güclü şagirdlərini də cəlb 
etmək olar); 3) oxu üçün nəzərdə tutulan materialı bir mətn şəklində yox, bir neçə 
mətn şəklində hazırlayır ki, müxtəlif oxu qabiliyyəti olan şagirdlər oxu fəaliyyətinə 
cəlb oluna bilsinlər; 4) şagirdlərin ehtiyaclarından asılı olaraq onlara manipulyativ 
alətlər verir; 5) öyrəndiklərini və bacarıqlarını nümayiş etdirmək üçün müxtəlif 
yollar təqdim edir, məsələn, süjetli-rollu oyunlar hazırlamağa imkan yaradır, şifahi 
cavabın əvəzinə məktub yazmağı təklif edir, şagirdlər üçün qrup və ya fərdi qayda-
da işləmək üçün şərait yaradır; 6) təcrübələrin və laboratoriya işlərinin yerinə yeti-
rilməsində  şagirdin fərdi imkanları  nəzərə alınır; 7) şagirdlərin müxtəlif öyrənmə 
üslublarını nəzərə alaraq onlar üçün fərdi şəraitin yaradılmasına çalışır: tək oturma-
ğı sevən tək oturur, qrupda işləməyi xoşlayan qrupda işləyir və daim bu qrupun üz-
vü olur və s. 
Diferensial təlim texnologiyaları həm tipik, həm də xüsusi təhsilə ehtiyacları olan 
şagirdlərin nailiyyətlərinin yüksəldilməsi üçün müasir dövrün ən proqressiv və 
səmərəli yanaşmalarından biri hesab olunur. Diferensial təlimin alt komponenti 
olan  inklüziv təlimin  əsasını  hər bir şagirdə  fərdi yanaşma ideyası  təşkil edir. 
İnklüziya – sağlamlıq imkanları  məhdud olan uşaqlarda özünə inam yaratmaqla 
yanaşı, onlara digər yaşıdları ilə eyni məktəbdə təhsil almaq şəraitinin yaradılma-

 
18
sıdır. Bu baxımdan təlimi diferensiallaşdırarkən xüsusi təlimə ehtiyacı olan şagird-
lərlə iş texnologiyasının nəzərə alınması mühüm amildir.  
 
ŞAGİRD NAİLİYYƏTLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
 
Müəllim tərəfindən qiymətləndirmə meyarları  əsasında müəyyən təlim mərhələsi-
nin əvvəlində və sonunda şagirdin tədris materiallarının mənimsənilməsi üzrə irəli-
ləyiş səviyyəsi və digər nailiyyətləri barədə hesabatlar verilir. Məzmun standartları-
nın mənimsənilməsi istiqamətində,  əsasən, aşağıdakı qiymətləndirmə növlərindən 
istifadə olunur: 
1. İlkin səviyyənin qiymətləndirilməsi (diaqnostik qiymətləndirmə). Diaqnostik 
qiymətləndirmə şagirdin bilik və bacarıqlarının ilkin səviyyəsinin müəyyənləşdiril-
məsinə və bunun əsasında hər bir şagirdin potensial imkanlarını nəzərə alan təlim 
strategiyalarının seçilməsinə xidmət edir. 
Diaqnostik qiymətləndirmə əsasən dərs ilinin, bölmə və ya fəsillərin əvvəlində, şa-
gird başqa ümumi təhsil müəssisəsindən  gəldikdə, sinfi dəyişdikdə və digər zəruri 
hallarda onun bilik və bacarıqları haqqında məlumat toplamaq, fərdi yanaşmanı tə-
min etmək və təlim strategiyasını müəyyənləşdirmək məqsədilə müəllim tərəfindən 
aparılır. Bu qiymətləndirmənin nəticələri sinif və formativ qiymətləndirmə jur-
nallarında qeyd olunmur, müəllimin qeyd dəftərində öz əksini tapır.  
Diaqnostik qiymətləndirmədə aşağıdakı üsul və vasitələrdən istifadə etmək tövsiyə 
olunur: 
Üsullar 
Vasitələr 
Tapşırıqvermə Çalışmalar 
Müsahibə (şifahi 
yoxlama) 
Müəllimin qeydiyyat vərəqi (şagirdlə, müvafiq 
hallarda qrup, yaxud siniflə aparılan şifahi yoxlama 
zamanı müəllimin öyrənmək (diaqnoz qoymaq) 
istədiyi məsələnin  yazıldığı vərəq) 
Valideynlərlə və digər 
fənn müəllimləri ilə 
əməkdaşlıq 
Söhbət və müəllimin sorğu vərəqi (şagirdin evdə və 
ya məktəbdəki fəaliyyəti ilə bağlı suallar yazılmış 
vərəq) 
Vəsaitdə 6-cı sinif şagirdlərinin ilkin səviyyələrinin yoxlanmasını ümumi sorğu, 
müsahibə vasitəsilə aparmaq nəzərdə tutulur.  
2.  İrəliləyişlərin monitorinqi (formativ qiymətləndirmə).  Yeni məktəbdaxili 
qiymətləndirmənin  əsas mahiyyətini  formativ qiymətləndirmə təşkil edir. 
Yeni və  ənənəvi qiymətləndirmə arasında  əsas fərq gündəlik rəqəmli qiymətlərin 
yazılmaması və şagirdin təlim fəaliyyətinin daim izlənməsidir. Bu izləmələr şagir-
din təlim nəticələrinə nail olması və nəticədə  summativ qiymətləndirmədə nailiy-
yət qazanmasına kömək məqsədilə aparılır.  
Formativ qiymətləndirmə sayəsində şagird gündəlik təlim fəaliyyəti ərzində rəqəm-
li qiymət almaq üçün deyil,  yaxşı nəticə göstərmək üçün  çalışır. Formativ qiymət-
ləndirmə şagirdin qəbul edilmiş standartların reallaşmasına yönəlmiş irəliləmələrini 
və geriləmələrini izləmək, bu zaman qarşıya çıxan problemləri aradan qaldırmaq və 
təhsilalanı istiqamətləndirmək məqsədilə aparılır. 

 
19
Formativ qiymətləndirmədə  aşağıdakı üsul və vasitələrdən istifadə etmək tövsiyə 
olunur: 
 
Üsullar 
Vasitələr 
Müşahidə Müşahidə vərəqləri 
Şifahi sual-cavab 
Şifahi nitq bacarıqları  üzrə  qeydiyyat vərəqi 
Tapşırıqvermə Çalışmalar 
Valideynlərlə və digər fənn 
müəllimləri ilə əməkdaşlıq 
Söhbət, sorğu vərəqi (şagirdin evdə və ya məktəbdəki 
fəaliyyəti ilə bağlı suallar yazılmış vərəq) 
Oxu 
Dinləmə üzrə qeydiyyat vərəqi 
Oxu üzrə  qeydiyyat vərəqi 
Yazı Yazı bacarıqlarının  inkişafı üzrə  qeydiyyat vərəqi 
Layihə 
Şagirdlərin təqdimatı və müəllim tərəfindən müəyyən 
olunmuş meyar cədvəli 
Rubrik Nailiyyət səviyyələri üzrə qiymətləndirmə şkalası 
Şifahi və yazılı təqdimat Meyar 
cədvəli 
Test Test 
tapşırıqları 
Özünüqiymətləndirmə Özünüqiymətləndirmə vərəqləri 
 
Müəllim üçün metodik vəsaitdə  hər bir mövzunun sonunda qiymətləndirmə me-
yarları müəyyən olunmuşdur. Bu meyarlar hər mövzuda nəzərdə tutulan təlim 
məqsədlərinə  nə  dərəcədə nail olunduğunu qiymətləndirmək məqsədilə müəyyən 
edilir. Bu meyarlar kurikulum sənədinin tərkib hissəsi olan qiymətləndirmə stan-
dartlarına əsasən hazırlanmışdır. Praktik dərslərdə müəllim qiymətləndirməni apar-
maq üçün fəaliyyət tapşırığının nəticəsi olan iş vərəqlərini, yaxud fləş-yaddaşa ya-
zılmış faylı yoxlayır, dərsin digər mərhələlərində də bu meyarlara uyğun olaraq şa-
girdlərin fəaliyyətini izləyir və qeydlərini cədvəldə yazır.  
Müəllim hər mövzu üzrə tövsiyə olunan meyarlar üzrə aşağıdakı üsul və formalar-
dan istifadə etməklə qiymətləndirmə apara bilər.  
 
Müşahidəyə görə qiymətləndirmə. Müəllimin ibtidai siniflərdə formativ qiymətlən-
dirməni öz müşahidəsinə  əsasən aparması daha məqsədəuyğundur. Müşahidəyə 
görə bütün sinif üzrə formativ qiymətləndirmə aparmaq üçün belə  cədvəldən 
istifadə etmək olar: 
 
№ 
Şagirdin soyadı və adı 
M. 1 
M. 2 
M. 3 
Cəmi Nəticə Müəllimin qeydi 
1.  Əliyeva Zöhrə 2 
3 
3 
8 
Yaxşı 
 
2. Ağazadə Orxan 
2 
2 
2 
6 
Orta 
 
 
Burada 1, 2, 3 qiymətləri meyarlar üzrə uyğun olaraq zəif, orta və yaxşı nəticələri 
göstərir. Ümumi qiyməti çıxarmaq üçün isə intervaldan istifadə etmək daha məqsə-
dəuyğundur; məsələn: 3–5 arası “Zəif”, 6–7 arası “Orta”,  8–9 arası isə “Yaxşı”. 
Fərdi özünüqiymətləndirmə.  Şagirdlər hər tədris vahidinin sonunda dərslikdə 
verilmiş “Ümumiləşdirici tapşırıqlar” səhifəsindəki tapşırıqları yerinə yetirir. Bu, 
müəllimin  şagirdlərə düzgün istiqamət göstərməsi üçün bir vasitədir. Formativ 

 
20
qiymətləndirmə  məqsədilə müəllim müəyyən meyarlar əsasında müxtəlif özünü-
qiymətləndirmə formalarını da tərtib edə bilər. 
Qrup diskussiyaları üçün özünüqiymətləndirmə. Şagirdlər qruplar şəklində işləyər-
kən dərsin sonunda müəllim tərəfindən onlara öz işlərini qiymətləndirmək üçün 
vaxt verilir.  
 
№ 
Meyarlar Həmişə Adətən Bəzən Heç 
vaxt 
1. 
Diskussiyaya başlamazdan əvvəl biz tapşırığı 
dəqiqləşdiririk 
 
 
 
 
2. Biz 
verilmiş tapşırıqdan yayınmırıq  
 
 
 
3. Müzakirədə hamı iştirak edir 
 
 
 
 
4. 
Cavab verməzdən əvvəl həmsöhbətimizi 
dinləyirik 
 
 
 
 
5. 
Hansısa nəticəyə gəlməzdən əvvəl müəyyən 
mülahizələr söyləyirik 
 
 
 
 
6. Diskussiyanın sonunda vahid rəyə gəlirik  
 
   
7. 
Söylənilən bütün yaxşı fikirləri birimiz 
qeydə alır 
 
 
 
 
 
Qrup və cütlərin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi.  
Şagirdləri qiymətləndirmək üçün müəllim meyarlar üzrə qrup qiymətləndirməsini 
həyata keçirə bilər. Qiymətləndirmə ballarını ulduzlardan, müxtəlif işarələrdən, 
simvollardan (smayliklərdən) istifadə etməklə göstərmək olar. Nəticədə isə  hər 
qrupun topladığı ulduz, simvol (smayliklər) sayılır.  
 
 
Qrupun 
№-si 
Əməkdaşlıq Dinləmə
Nizam-
intizam
Çıxış edən 
qrupun təqdi-
matına edilən 
əlavə və 
düzəlişlər 
İşin düzgün 
yerinə 
yetirilməsi və   
tamamlanması 
Ümumi 
nəticə 
     I 
 
 
 
 
 
 
     II 
 
 
 
 
 
 
    III 
 
 
 
 
 
 
    IV 
 
 
 
 
 
 
 
Şagirdləri cütlərə ayırdıqdan sonra onların işini qiymətləndirmək üçün cədvəl təq-
dim edilir (vaxt məhdudiyyəti olduqda müəllim bir neçə cütlüyü dinləyir, qalanla-
rın isə iş vərəqlərini yığıb sonra qiymətləndirir).   
 
Meyarlar 
 
Cütlər üzrə  
işləyən 
şagirdlərin adı
ƏməkdaşlıqDinləmə Nizam-
intizam
Tapşırığın 
düzgünlüyü
Tapşırığın 
çətinliyi
İşin 
tamlığı 
Ümumi 
nəticə 
Anar və Lalə   
 
 
 
 
 
 
Alpay və Nigar  
 
 
 
 
 
 
 

 
21
3. Yekun (summativ) qiymətləndirmə. Summativ qiymətləndirmə kiçik və böyük 
summativ qiymətləndirmədən ibarətdir.  
Kiçik və böyük summativ qiymətləndirmə təlim prosesində müəyyən mərhələlərə 
(bəhs və ya fəslin, yarımilin sonunda) yekun vurmaqla, müvafiq məzmun 
standartlarına uyğun qiymətləndirmə standartları  əsasında hazırlanmış vasitələrlə 
şagirdin nailiyyət səviyyəsini ölçmək məqsədilə aparılır. Summativ qiymətləndir-
mənin nəticələri keçirildiyi tarixdə sinif jurnalında qeyd olunur. 
Summativ qiymətləndirmədə aşağıdakı üsul və vasitələrdən istifadə etmək tövsiyə 
olunur: 
Üsullar 
Vasitələr 
Yoxlama yazı işləri Yoxlama 
yazı işləri üzrə  qeydiyyat vərəqi 
Layihə 
Şagirdlərin təqdimatı və müəllim tərəfindən müəyyən 
edilmiş meyar cədvəli 
Şifahi sorğu 
Şifahi sorğu üzrə  qeydiyyat vərəqi 
Test 
Test  tapşırıqları 
Tapşırıqvermə Tapşırıq, çalışma və laboratoriya işləri 
Yaradıcılıq və əl 
işləri 
Fənlərə müvafiq olaraq  rəsmlər, hazırlanan məmulatlar 
və digər əl işləri 
 
Metodik vəsaitdə orta məktəblərdə qiymətləndirmə qaydalarına əsasən hər tədris va-
hidinin sonunda kiçik, hər yarımilin sonunda isə böyük summativ qiymətləndirmə 
vasitələrinin nümunələri verilmişdir. Təqdim olunan nümunələr tədris vahidləri və 
yarımillər  ərzində reallaşdırılması  nəzərdə tutulan bacarıqların qiymətləndirilməsi 
üçün nəzərdə tutulur. Müəllim bu nümunələr əsasında öz variantlarını da hazırlaya 
bilər. Şagirdlərin summativ qiymətləndirməyə hazırlaşması üçün dərslikdə hər fəslin 
sonunda “Ümumiləşdirici tapşırıqlar” adı ilə müxtəlif sual və tapşırıqlar verilmişdir. 
Bu tapşırıqlar summativ qiymətləndirmədən əvvəlki dərsdə yerinə yetirilə bilər.  
 
Şagird portfoliosu 
Toplum halında qiymətləndirmə şagirdlərin bilik və bacarıqlarını ən obyektiv şəkil-
də qiymətləndirməyə imkan verir. Lakin bu üsul digər qiymətləndirmə formalarına 
nisbətən mürəkkəb olduğu üçün daha çox səy tələb edir. Bunun üçün hər şagirdə 
bir qovluq ayrılır. Qiymətləndiriləcək işlər müəllim və ya şagirdin özü tərəfindən 
bu qovluğun içinə yığılır. Bu materiallar dərsin mövzuları üzrə çalışma və tapşırıq-
lardan, müxtəlif testlərdən, layihələrdən, tədqiqat işlərindən, ev tapşırıqlarından, 
özünüqiymətləndirmə formalarından, dərsdənkənar praktik tapşırıqlardan və s.-dən 
ibarət ola bilər.  

 
22