Dərslik komplektinə daxildir:  Dərslik  Müəllim üçün metodik vəsait

 
 
 
Dərs 35 / Mövzu 31:
 BİTKİLƏRİN HAVADAN QİDALANMASI. 
FOTOSİNTEZ 
 
 
 
 
 Dərsə başlayarkən  əvvəlki bilikləri yada salmaq üçün müəllim  şagirdlərə belə 
bir sxemi doldurmağı  təklif edə bilər. Bu sxemi lövhədə  çəkib “?” işarələrinin 
yerinə müvafiq sözləri yazmağı tapşırmaq olar.  
Alt
 
STANDARTLAR
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır. 
2.1.3. Bioloji proseslərə dair sadə təcrübələr və  hesablamalar 
aparır. 
4.1.1. Canlıların ətraf mühitlə və bir-birilə əlaqəsini izah edir.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Fotosintez prosesinə təsir edən amilləri sadalayır. 
  Fotosintez prosesinin xüsusiyyətlərini təsvir edir. 
  Fotosintezin gedişinə dair təcrübə aparır.
 
 
 

 
88
 
 
Müxtəlif suallarla aşağı siniflərdən “Həyat bilgisi” fənnindən fotosintez haqqında 
bilikləri yada salmaq olar. Məsələn, “Hansı maddələrdən,  harada və hansı şəraitdə 
bitki orqanizmində üzvi maddələr alınır?” (Yarpaq lətində hava qidalanması – 
fotosintez gedir; yarpaqda üzvi maddələr  əmələ  gəlir; yarpaq lətini  əsasən 
fotosintezedici toxuma təşkil edir; yarpaq fotosintezdə iştirak edən əsas orqandır və 
s.)  Sxemdə açıqlanmamış (tapılmamış) məqamlara dərsin sonunda qayıtmaq 
tövsiyə olunur. 
 
Praktik işin nəticələrini mərhələlər üzrə müzakirə etmək olar. Müzakirə üçün 
tövsiyə olunan suallar
: 
– Yarpaqlarda hansı maddə  əmələ  gəlir? Hansı maddəyə yod əlavə etdikdə göy 
rəng verir? (nişasta). Hansı şəraitdə yarpaqlarda nişasta əmələ gəlir? (işıq). Nişas-
tanın əmələ gəlməsi üçün hansı maddələr olmalıdır? (karbon qazı və su). Karbon 
qazı yarpağa haradan daxil olur? (ağızcıqlardan). 3 gün qaranlıqda saxlanılan 
bitkinin yarpaqlarında nişasta əmələ gəlirmi?  (qaranlıqda nişasta əmələ gəlmir). 
 Nəzəri materialın müəllim tərəfindən sxem, şəkillər, elektron təqdimat və 
videomateriallar vasitəsilə izah edilməsi tövsiyə olunur. Dərsin məqsədlərini 
nəzərə alaraq müəllim növbəti məsələlərə xüsusi diqqət yetirməlidir:  
  bitkilərin hava qidalanmasını fotosintez təmin edir; 
  avtotrof olan yaşıl bitkilərin vacib xüsusiyyəti fotosintez etmək 
qabiliyyətidir; 
  fotosintezin getməsi üçün zəruri  şərtlərin (işıq, karbon qazı, su) olması 
vacibdir; 
  fotosintez nəticəsində bitkilərdə üzvi maddələr əmələ gəlir; 
  atmosferdəki oksigen fotosintezin əlavə məhsulu olub Yer üzərində həyatın 
varlığını təmin edir. 
Müzakirələrdən sonra müəllim sxemə qayıdıb onu tamamlamağı təklif edir. 
 
Bitkilərin 
qidalanması 
Yeraltı 
Orqan:  ? 
Hüceyrələr: ? 
Maddələr: ?
? 
Orqan:  ? 
Hüceyrələr: ? 
Maddələr: ?
Torpaqda
Havada 

 
89
 
 
 Sxemin doldurulması zamanı yuxarıdakı suallardan istifadə etmək mümkündür. 
 Təqdim olunmuş tapşırıqlar dərsdə mənimsənilən biliklərin ümumiləşdirilməsi 
və dərsin məqsədində qeyd olunmuş bacarıqların formalaşması üçün imkan yaradır. 
 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Sadalama 
Təsviretmə 
Təcrübə aparma 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Fotosintez prosesi üçün lazım 
olan amilləri sadalayarkən 
səhvlərə yol verir.  
Fotosintez prosesi üçün lazım 
olan amilləri əsasən düzgün 
sadalayır. 
Fotosintez prosesi üçün lazım 
olan amilləri düzgün 
sadalayır. 
Fotosintez prosesinin 
xüsusiyyətlərini izahlı təsvir 
etməkdə çətinlik çəkir.  
Fotosintez prosesinin 
xüsusiyyətlərini əsasən 
düzgün izahlı təsvir edir. 
Fotosintez prosesinin 
xüsusiyyətlərini düzgün 
izahlı təsvir edir. 
Fotosintezin gedişinə dair 
müəllimin köməyi ilə 
təcrübə aparır.
 
Fotosintezin gedişinə dair 
müəllimin çox az müdaxiləsi 
ilə təcrübə aparır.
 
Fotosintezin gedişinə dair 
müstəqil olaraq təcrübə 
aparır.
 
 
 
Torpaqda 
Havada 
Daxil olur
Daxil olur
Bitkilərin qidalanması
Yeraltı 
Orqan:  Kök 
Hüceyrələr: Əmici tellər 
Maddələr: Su+ mineral maddələr 
Xloroplastlar 
Üzvi maddələr + oksigen 
Fotosintez 
Orqan:  Yarpaq 
Hüceyrələr: Ağızcıqlar 
Maddələr: Karbon qazı  

 
90
Dərs 36 / Mövzu 32:
 HEYVANLARIN QİDALANMASI 
 
 
 
 
 Dərsin  əvvəlində verilmiş  mətn və suallar ətrafında müzakirə  təşkil etmək 
məqsədəuyğundur. Bu zaman BİBÖ üsulundan istifadə etməklə şagirdlərin əvvəlki 
biliklərini aşkarlamaq və öyrənmək istədikləri sualları müəyyənləşdirmək olar. 
Dərsin sonunda isə bu sualların nə dərəcədə cavablandırıldığı qeyd oluna bilər.  
Praktik tapşırığı yerinə yetirərkən şagirdlər əvvəlki biliklərindən faydalanmalı-
dırlar. Bunun üçün aşağı siniflərdən “Həyat bilgisi” və digər fənlərdən heyvanlar 
haqqında  bilikləri yada salmaq faydalı olar. Şəkildə  təsvir edilən heyvanlarda 
qidalanmanı müəyyənləşdirərkən  şagirdlərin diqqətini hər bir heyvana xas olan 
qidalanma növünə cəlb etmək məqsədəuyğundur.  
 
Mətnin öyrənilməsini “Niyə bitkiləri istehsalçı adlandırırlar? Onlar nə istehsal 
edir? Bundan kim (nə) istifadə edir?” sualından başlamaq faydalı olardı.  
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq “Fasiləli oxu”, “İNSERT”, “Kiçik qruplarda 
müzakirələr” və digər üsullarla aparıla bilər.  
İş kiçik qruplarda aparılarsa, hər qrupa müxtəlif tapşırıqlar verilə bilər. Məsələn,  
 
“Otyeyənlər”, “Yırtıcılar” qrupları üçün: 
1. Dərslikdəki mətni oxuyun.  “Otyeyənlər” (“Yırtıcılar”) anlayışını formalaşdırın.  
2. Onlarda həzm sisteminin xüsusiyyətlərini göstərin. Qida əldə edilməsi üçün 
hansı uyğunlaşmalar var?   
3. Heyvanlar aləmindən misallar göstərin
. 
 
“Parazitlər” qrupu üçün:  
1. Dərslikdəki mətni oxuyun. “Parazit” anlayışını formalaşdırın. 
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır. 
4.1.1. Canlıların ətraf mühitlə və bir-birilə əlaqəsini izah edir.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Heterotrof  orqanizmlərin quruluşunu təsvir edir. 
 
Heyvanlarda həzm prosesinin xüsusiyyətlərini təsvir edir.
 
 
Canlıların arasındakı qida əlaqələrini izah edir.
 
 
 

 
91
2. Parazitizmə uyğunlaşmaları göstərin. 
3. Parazit heyvanlara misallar göstərin. 
 
  “Leşyeyənlər” qrupu üçün: 
1. Dərslikdəki mətni oxuyun. “Leşyeyənlər” anlayışını formalaşdırın. 
2. Leşyeyən heyvanlar təbiətdə hansı rol oynayır? 
3. Heyvanlar aləmindən misallar göstərin. 
 
“Hərşeyyeyənlər” qrupu üçün: 
1. Dərslikdəki mətni oxuyun.  “Hərşeyyeyənlər” anlayışını formalaşdırın. 
2. Heyvanlar aləmindən misallar göstərin. 
 
Formadan və üsuldan asılı olmayaraq müəllimin aşağıdakı məsələlərə xüsusi diqqət 
yetirməsi tövsiyə olunur:  
  heterotrof qidalanma üsulu; 
  həzm sisteminin quruluşu; 
  heyvanların qidalanmasının xüsusiyyətləri; 
  qida əldə etmək üsullarına görə heyvan qrupları. 
Dərsin formasından asılı olmayaraq BİBÖ cədvəlinin 3-cü sütunu doldurulur. 
 Anlayışlar və onların mənaları arasında uyğunluğu müəyyənləşdirmək dərsdə 
alınan bilikləri əks etdirir, avtotrof və heterotrof  qidalanma üsullarını, heyvanların 
qidalanma xüsusiyyətlərini müqayisə etmək vərdişlərini formalaşdırır.   
Təqdim olunmuş tapşırıqlar müəllimin seçimindən asılı olaraq həm izahat zamanı, 
həm də qruplar üçün tapşırıq kimi istifadə oluna bilər.  
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
İzahetmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Heterotrof  orqanizmlərin 
quruluşunu təsvir edərkən 
səhvlərə yol verir.  
Heterotrof  orqanizmlərin 
quruluşunu əsasən düzgün 
təsvir edir. 
Heterotrof  orqanizmlərin 
quruluşunu düzgün təsvir 
edir. 
Heyvanlarda həzm prosesi-
nin xüsusiyyətlərini müəlli-
min köməyilə təsvir edir. 
Heyvanlarda həzm prosesi-
nin xüsusiyyətlərini təsvir 
edərkən kiçik səhvlərə yol 
verir. 
Heyvanlarda həzm prosesi-
nin xüsusiyyətlərini ətraflı 
təsvir edir. 
 
Canlıların arasındakı qida 
əlaqələrini izah edərkən tez-
tez səhvlərə yol verir.  
Canlıların arasındakı qida 
əlaqələrini əsasən düzgün 
izah edir.  
Canlıların arasındakı qida 
əlaqələrini nümunələrə 
əsasən dolğun izah edir.  
 
 

 
92
Dərs 37 / Mövzu 33:
 BAKTERİYA VƏ GÖBƏLƏKLƏRİN 
QİDALANMASI 
 
 
 
 
 Mətnlə tanış olduqda şagirdlərin aşağı siniflərdən “Həyat bilgisi” və 
“Biologiya”dan  8 və 9-cu dərslərdən bakteriya haqqında bilikləri yada salmaq olar. 
Bunun üçün müəllim uyğun suallar verə bilər. Məsələn,  
–  Bakteriyalara harada rast gəlinir?  
–  Bakteriya hüceyrələri bitki hüceyrələrindən nə ilə fərqlənir? Nədə oxşardırlar? 
–  Bakteriyalar necə çoxalır? 
–  Onların müsbət və mənfi rolu nədədir? 
–  Bakteriyalar necə qidalanırlar? 
 Praktik tapşırığı yerinə yetirərkən şagirdlər həyati və əvvəlki biliklərindən fay-
dalanmalıdırlar. Nəticələrin müzakirəsi aşağıdakı suallar ətrafında gedə bilər: “Sü-
dün çürüməsinin  səbəbi nədir?  Hansı şəraitdə süd (digər qida məhsulları) daha tez 
korlanır? Niyə? Çürümə bakteriyaları təbiətdə müsbət rol oynaya bilərmi? Necə?” 
 Bu işi yerinə yetirən zaman şagirdlər məhlulun həcminin artmasının səbəbini 
izah etməlidirlər. Tumurcuqlanma haqqında  şagirdlərin kifayət qədər bilikləri 
olmadığından müəllim onları maya göbələklərinin tumurcuqlanması haqqında ilkin 
məlumatla tanış edə bilər. Praktik işin nəticələrini müzakirə edən zaman şagirdlərin  
diqqətini çoxlu miqdarda enerji tələb edən canlı orqanizmlərin çoxalma sürətinə 
yönəltmək məsləhətdir: “Maya göbələkləri bu enerjini haradan alır?” (qida 
maddələrindən – məsələn, şəkərdən) 
, 
 Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq bir neçə üsulla aparıla bilər (“Fasiləli 
Alt
 
STANDARTLAR
2.1.1. Bioloji proseslərin  
xüsusiyyətlərini sadalayır 
2.1.3. Bioloji proseslərə dair sadə  təcrübələr və  hesablamalar 
aparır 
4.1.1. Canlıların ətraf mühitlə və bir-birilə əlaqəsini izah edir
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Bakteriya və göbələklərin qidalanma xüsusiyyətlərini 
sadalayır. 
 
Bakteriya və göbələklərin təbiətdə və insan həyatında rolunu 
izah edir.
 

Bakteriyaların qidalanmasına dair təcrübə aparır.
 

 
93
oxu”, “İNSERT”, “Kiçik qruplarda müzakirələr” və s.). Məlumatın öyrənilməsi və 
müzakirəsini aşağıdakı suallar əsasında təşkil etmək olar:  
  Hansı orqanizmləri saprofit adlandırırlar? Hansı orqanizmləri parazit 
adlandırırlar? 
  Bakteriyalar və göbələklər üçün hansı qidalanma üsulu xarakterikdir?  
  Hansı bakteriyalar saprofitdir?  
  Hansı bakteriyaları parazit adlandırırlar? 
  Çürümə bakteriyalarının xeyri və zərəri nədədir? 
  Göbələklərin xeyri və zərəri nədədir? 
  İnsanlar təsərrüfat fəaliyyətində hansı bakteriyalardan və göbələklərdən 
istifadə edirlər?  
Dərsin sonunda ümumiləşdirici sxem tərtib oluna bilər: 
 
 
 
 
 Təqdim olunmuş cədvəl izahat zamanı tədricən də doldurula bilər.
 
 Göbələklərə aid daha ətraflı məlumatın verilməsi yuxarı siniflərdə nəzərdə tu-
tulduğuna görə təqdim olunmuş tapşırıqlar onların xüsusiyyətləri haqqında ilkin tə-
səvvür yaradır. Tapşırıqların yerinə yetirilməsi zamanı şagirdlər əvvəlki biliklərin-
dən faydalana bilərlər. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Sadalama 
İzahetmə 
Təcrübə aparma 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Bakteriya və göbələklərin 
qidalanma xüsusiyyətlərini 
sadalayarkən səhvlər edir.  
Bakteriya və göbələklərin 
qidalanma xüsusiyyətlərini 
əsasən düzgün sadalayır. 
Bakteriya və göbələklərin 
qidalanma xüsusiyyətlərini 
düzgün sadalayır. 
Bakteriya və göbələklərin 
təbiətdə və insan həyatında 
rolunu müəllimin köməyi ilə 
izah edir.
 
Bakteriya və göbələklərin 
təbiətdə və insan həyatında 
rolunu qismən izah edir.
 
 
Bakteriya və göbələklərin 
təbiətdə və insan həyatında 
rolunu ətraflı izah edir.
 
 
Bakteriyaların qidalanması-
na dair müəllimin köməyi ilə 
təcrübə aparır.
 
Bakteriyaların qidalanması-
na dair təcrübə apararkən 
müəllimin köməyindən az 
istifadə edir. 
 
Bakteriyaların qidalanması-
na dair müstəqil olaraq təc-
rübə aparır.
 
 
Parazitlər 
Canlı orqanizmdə yaşayır 
və xəstəlik törədirlər.  
Saprofitlər 
Ölmüş orqanizmlərin üzvi 
maddələri ilə qidalanırlar. 
Avtotroflar 
Qeyri üzvi maddələrdən üzvi 
maddələr hazırlayırlar 
Heterotroflar 
Hazır üzvi maddələrlə 
qidalanırlar 
Bakteriyaların qidalanma formaları 

 
94
Dərs 38 / Mövzu 34:
 BİTKİLƏRDƏ TƏNƏFFÜS 
 
 
 
 
 
 Dərsin  əvvəlində  şagirdlərə canlı orqanizmlərin xüsusiyyətlərini sadalamaq 
təklif oluna bilər. Sonra müəllim sual verir: “Bitkilər necə qidalanır? (torpaq və 
hava qidalanması). Şagirdlərin fotosintez haqqında əvvəlki biliklərini aşkar etmək 
məqsədi ilə müəllim aşağıdakı sxemi tamamlamağı təklif edə bilər. Şagirdlər sxemi 
tamamlayaraq fotosintez prosesinin mahiyyətini izah edirlər. 
 
 
 
Sonra mövzunun əvvəlindəki mətn təhlil edilir, hadisənin səbəbləri müzakirə 
olunur.  Şagirdlər “Həyat bilgisi” dərslərindən aldıqları biliklər  əsasında belə 
nəticəyə  gəlirlər ki, bitkilər də digər canlı orqanizmlər kimi tənəffüs edir və bu 
zaman karbon qazını xaric edir.  
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir. 
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır. 
2.1.3. Bioloji proseslərə dair sadə  təcrübələr və  hesablamalar 
aparır. 
4.1.1. Canlıların ətraf mühitlə və bir-birilə əlaqəsini izah edir.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Tənəffüs prosesinin xüsusiyyətlərini sadalayır. 
  Bitkilərdə  tənəffüs prosesində  iştirak edən strukturları  təsvir 
edir. 
  Tənəffüs və fotosintez proseslərini müqayisə edir. 
  Bitkilərdə tənəffüs prosesinə dair təcrübə aparır. 
 
 
FOTOSİNTEZ
         Harada?                Necə?             Nə üçün (əhəmiyyəti)?
 
__________ 
__________ 
__________ 
__________ 
__________ 
__________ 
__________ 
__________ 
__________ 

 
95
,
 Praktik tapşırığı yerinə yetirərkən şagirdlər yarpağın funksiyası və quruluşu 
haqqında bilikləri yada salmalıdırlar. Bu, hadisəni bitkidə qazlar mübadiləsinin 
pozulması ilə izah etməlidirlər.  
 
Paraqrafın nəzəri materialı ilə tanışlıq müəllimin seçdiyi forma və üsulla 
aparıla bilər (müəllimin izahatı, müstəqil təhlil). Məlumatın öyrənilməsinin və 
müzakirəsinin aşağıdakı suallar əsasında təşkil olunması məqsədəuyğundur.  
  Bitkilər tənəffüs üçün hansı qazı udur?  
  Oksigen bitkilərə necə daxil olur?  
  Tənəffüs nəticəsində bitkilər hansı qazı xaric edir?  
  Niyə tənəffüs üçün oksigen lazımdır?  
  Bitkilər günün hansı vaxtında tənəffüs edir?  
  Bitkinin hansı orqanları tənəffüs edir?  
  Tənəffüs torpağın növündən necə asılı ola bilər?  
Nəzəri material öyrənildikdən sonra şagirdlərə növbəti suala cavab vermək təklif 
olunur: “Niyə yatdığınız otaqda çoxlu bitki saxlamaq məsləhət deyil?” Bu situasiya 
dərsin  əvvəlində müzakirə olunduğundan bir daha şagirdlərin diqqətinə çatdırıla 
bilər. Şagirdlər nəticə çıxarırlar. 
Müəllim şagirdləri növbəti ümumiləşdirici nəticəyə gəlmək üçün istiqamətləndirici 
suallar verir.  
Qaranlıqda bitkilərdə, adətən, oksigenin udulması ilə müşayiət olunan tənəffüs 
prosesi getdiyinə görə (adətən, insan günün qaranlıq vaxtında yatır) onlar oksigeni 
udur, karbon qazını isə xaric edir. Bu,  havada oksigenin azalmasına səbəb  olur. 
 Tapşırığı yerinə yetirmək üçün fotosintez və  tənəffüs haqqında məlumatları 
ümumiləşdirmək  tövsiyə olunur.  
Xlorofilə malik olan bütün bitkilər işıqda karbon qazını udur və oksigeni xaric 
edərək fotosintez prosesini həyata keçirir. Bitkilər də bütün canlı orqanizmlər kimi 
oksigen udub karbon qazı xaric edərək tənəffüs edir. Atmosferdə oksigen və karbon 
qazı müəyyən nisbətdə olur.  
 “Öyrəndiklərinizi tətbiq edin” bölümündə verilmiş sualı belə  də  səsləndirmək 
olar: 
 “Bir-birinə  əks olan bu iki proses bitki orqanizmində necə gedir?” Doldurulmuş 
cədvəl fotosintez və tənəffüs proseslərinin xüsusiyyətləri, müqayisəsi və əhəmiyyə-
tini əks etdirir.
 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Sadalama 
Təsviretmə 
Müqayisəetmə 
Təcrübə aparma 

 
96
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Tənəffüs prosesinin xüsusiy-
yətlərini sadalayarkən səhv-
lərə yol verir. 
 
Tənəffüs prosesinin 
xüsusiyyətlərini əsasən 
düzgün sadalayır.
 
Tənəffüs prosesinin 
xüsusiyyətlərini düzgün 
sadalayır. 
Bitkilərdə tənəffüs prosesini 
təsvir edərkən tez-tez 
səhvlərə yol verir. 
 
Bitkilərdə tənəffüs prosesini 
əsasən düzgün təsvir edir.
 
Bitkilərdə tənəffüs prosesini 
fotosintez prosesi ilə 
müqayisəli təsvir edir. 
Tənəffüs və fotosintez 
proseslərini müqayisə 
edərkən səhvlərə yol verir və 
əlaqəsini əsaslandırmaqda 
çətinlik çəkir. 
 
Tənəffüs və fotosintez 
proseslərini müqayisə edər-
kən kiçik səhvlərə yol verir, 
əlaqəsini əsaslandırarkən 
müəllimin köməyindən az is-
tifadə edir. 
 
Tənəffüs və fotosintez 
proseslərini müqayisə edir, 
əlaqəsini düzgün 
əsaslandırır.
 
Bitkilərdə tənəffüs prosesinə 
dair təcrübəni müəllimin 
köməyi ilə aparır.
 
Bitkilərdə tənəffüs prosesinə 
dair təcrübə apararkən 
yardım üçün müəllimə çox 
az müraciət edir. 
 
Bitkilərdə tənəffüs prosesinə 
dair müstəqil təcrübə aparır.
 
 
 

 
97
Dərs 39 / Mövzu 35:
 HEYVANLARDA TƏNƏFFÜS 
 
 
 
 
 Dərsin  əvvəlində müəllim keçən dərsin materialına  əsaslanaraq  şagirdlərlə 
növbəti sualları müzakirə edə bilər:
 
1.  Tənəffüs nədir? 
2.  Niyə oksigenin bədənə daim daxil olması orqanizmlər üçün vacibdir? 
3.  Bitkilərin tənəffüsü üçün hansı uyğunlaşmalar var? 
4.  Ağızcıqlar harada yerləşir?  
5.  Havanın yarpaqlara daxil olmasını ağızcıqlar necə tənzimləyir? 
6.  Mərciməklər harada yerləşmişdir? 
7.  Fotosintez tənəffüs prosesindən nə ilə fərqlənir? 
Faktla tanışlıqdan sonra müəllim şagirdlərə praktik tapşırığa keçməyi təklif edir. 
 
Nəzəri materiala keçməzdən əvvəl müəllim şagirdlərin biliklərini aşkar etmək 
üçün suallar verə bilər: 
  Heyvanların tənəffüsü haqqında nə bilirsiniz? 
  Heyvanların tənəffüsü haqqında nəyi öyrənmək istərdiniz? (cavabları 
BİBÖ cədvəlində də qeyd etmək mümkündür).  
 Dərslikdəki məlumat şagirdlər tərəfindən müstəqil və ya cütlərdə öyrənilə bilər. 
Bu zaman əyaniliyi təmin etmək üçün müvafiq şəkil, sxem və modellərin nümayişi 
mümkündür. Nəzəri məlumatı suallar üzrə öyrənmək üçün müəllim  şagirdlərə 
sualların siyahısını təklif edə bilər: 
  Birhüceyrəli heyvanlar necə tənəffüs edir? 
  Həşəratlar necə tənəffüs edir? 
Alt
 
STANDARTLAR
1.1.2. Canlıların quruluşunu təsvir edir 
2.1.1. Bioloji proseslərin  
xüsusiyyətlərini sadalayır 
4.1.1. Canlıların ətraf mühitlə və bir-birilə əlaqəsini izah edir
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Müxtəlif heyvanlarda tənəffüs orqanlarının quruluşunu 
təsvir edir. 
  Heyvanlarda tənəffüs prosesinin xüsusiyyətlərini təsvir edir. 
 
Heyvanların tənəffüs orqanlarını yaşadıqları mühitlə  əlaqə-
ləndirir
.
 
 
 

 
98
  Onurğalı heyvanlar necə tənəffüs edir? 
  Ağciyərlərin quruluşu necədir? 
  Hansı heyvanlar dəri ilə tənəffüs edir? 
Məlumatın öyrənilməsi və müzakirəsi zamanı aşağıdakı mühüm məsələlərin qeyd 
olunması məqsədəuyğundur:
  
  heyvanların tənəffüs tipləri; 
  tənəffüs orqanlarının quruluş prinsipi (traxeyalar, qəlsəmələr, ağciyərlər); 
  belə tənəffüs orqanları olan heyvanlar; 
  oksigenin çatdırılmasında və karbon qazının xaric olunmasında qanın rolu. 
Müstəqil işin nəticələrini şagirdlər aşağıdakı cədvəl şəklində təqdim edə bilərlər: 
 
Tənəffüs  
Heyvanlar 
Hüceyrələrlə 
 
Traxeyalarla  
 
Qəlsəmələrlə 
 
Ağciyərlərlə 
 
Dəri ilə 
 
 
Nəticələrin təqdimatı zamanı “Heyvanların tənəffüs orqanlarının quruluşu onların 
yaşadığı mühitlə  əlaqədardırmı? Bitkilərin və heyvanların tənəffüs prosesinin 
oxşarlığı  nədədir? Niyə  tənəffüs canlının vacib xüsusiyyətlərindən biridir?” kimi 
sualların müzakirəsi tövsiyə olunur. 
 Verilmiş şəkillər müstəqil tədqiqat zamanı da istifadə oluna bilər. 
 1-ci tapşırıq dərsin məqsədində qeyd olunmuş bacarıqların və  vərdişlərin 
müvəffəqiyyətlə formalaşmasına xidmət edir.   
2-ci tapşırıq dərsdəki məlumatların  əsasında səbəb-nəticə  əlaqələrini müəyyən 
etməyə imkan yaradır. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Əlaqələndirmə