Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

AKTİNİK XEYLİT
Aktinik xeylit (Cheilitis actinica) xroniki xəstəlik olaraq,dodaqların qırmızı haşiyəsi-
nin günəş şüalarına qarşı həssaslığının artması nəticəsində meydana gəlir. Xəstəlik çox 
vaxt 20-60 yaşlı kişilərdə müşahidə olunur. Aktinik xeylitin 2 növü ayırd edilir: ekssu-
dativ və quru.
Meteoroloji xeylitdən fərqli olaraq aktinik xeylitdə ultrabənövşəyi (UB) şüalara həs-
saslıq üstünlük təşkil edir.
Klinikası. İlin faslində aktinik xeylitin quru növündə alt dodağın qırmızı haşiyəsi 
al-qırmızırəngdə olaraq xırda, quru, gümüşü-ağ qabıqlarla örtülür. Zədələnmə bütün 
qırmızı haşiyəni tutur, ancaq üst dodaq və üzün dərisi az zədələnir. Tək-tək xəstələrdə 
qırmızı haşiyədə qabıqlanma və bəzən verrukoz artımlar əmələ gəlir. Aktinik xeylitin 
ekssudativ növünün klinik şəkli kəskin allergik kontakt dermatitinin klinikasına oxşayır. 
Eyni zamanda alt dodağın qırmızı haşiyəsinin azca ödemləşmiş fonunda al-qırmızı eri-
tem sahələrin əmələ gəlməsi, bəzən ödemləşmiş və hiperemiyalaşmış qırmızı haşiyədə 
xırda qovuqcuqların yaranaraq tez partlaması, eroziyaya çevrilməsi və üzərində qart-
maqların əmələ gəlməsi müşahidə olunur. Xəstələrin dodaqlarında ağrı hissi, qaşınma 
və göynətmə narahat edir.
Xəstəliyin gedişi fəsillərlə əlaqədardır. Kəskinləşmə yaz-yay aylarında öz-özünə, 
reqressiyası isə payız-qış aylarına təsadüf edir. Üzün müddət aktinik xeylit davam etdik-
də qırmızı haşiyə qabıqlanmağa meylli olaraq, üzərində çatlar və bəzi hallarda eroziya 
və xoralar əmələ gəlir. Xeyli müddət epitelləşməyən eroziyalar, çatlar və xoralar bərk-
ləşməyə meylli olaraq bəzən kəskin qabıqlanma və ya ziyilli artımların əmələ gəlməsi ilə 
müşahidə olunur. Həmin sahədən götürülən materiallarda sitoloji və histoloji müayinələr 
aparmaqla bədxassəli gedişi inkar etmək lazımdır. Aktinik xeylit obliqat xərçəngönü 

---

388
üçün fon yarada bilər.
Patohistoloji müayinədə epitelini kəskin hiperplaziyası nisbət və zəif parakeratozu 
müşahidə olunur. Derma ödemləşir, genişlənmiş damarların ətrafında diffuz iltihabi in-
filtrat və toplanmış homogenizasiya olunmuş elastik liflər ayırd olunur.
Etiologiya və patogenezi. Aktinik xeylitin əmələ gəlməsinin əsas səbəbi – UB şüala-
ra yavaşımış allergik reaksiyanın inkişafıdır. Patogenezində mədə-bağırsaq traktının və 
hepatobiliar sistemin vəziyyətinin rolu böyükdür.
Diaqnostikası. Aktinik xeylitin diaqnostikası onun klinik şəklinə və tipik anamnezinə 
əsaslanır.
Aktinik xeylitin ekssudativ növünü atopik xeylitlə differensiasiya etdikdə, axırıncıda 
zədələnmə nəinki qırmızı haşiyədə, dodaqların dərisində və ağız bucaqlrı nahiyəsində 
lokalizasiya olur, hətta xəstəliyin insolyasiya ilə əlaqəsi olur. Aktinik xeyliti allergik 
kontakt xeylitdən ayırmaq çətindir, çünki o, allergik dermatozun bir variantıdır. Belə 
hallarda düzgün diaqnoza tam toplanmış anamnez kömək edir. Aktinik xeylitin quru 
növünü, eksfoliativ xeylitin quru növü ilə differensiasiya etmək lazımdır.
Eksfoliativ xeylitin quru forması xarakterik lokalizasiyaya malikdir, tez-tez üst doda-
ğın qırmızı haşiyəsi də zədələnir. İnsolyasiyanın aktinik xeylitin və dodaqların qırmızı 
qurdeşənəyi xəstəliyinin inkişafına təsir etdiyinə görə onların diaqnostikasını çətinləşdi-
rir. Əsasən aktinik xeyliti qırmızı qurdeşənəyinin hiperkeratozsuz və atrofiyasız növü ilə 
differensiasiya etmək mürəkkəbdir. Diaqnostikaya lüminessensiya vasitəsilə Vud şüaları 
və ya histoloji müayinə kömək edə bilər.
Proqnoz. Aktinik xeylitin proqnozu xoşxassəlidir, ancaq onun uzun müddət davam 
edən quru növü xərçəngönü xəstəliklərin inkişafı üçün fon yarada bilər.
Müalicəsi. İnsolyasiyadan qorunmaq, lazım gəldikdə uzun müddət açıq hava ilə 
əlaqədar peşəni dəyişmək lazımdır. Terapiyada nikotin turşusu, vitamin qrupu B (B12, 
B2, B6), bəzən sintetik malyariya əleyhinə preparatlardan (delaqil 0,25 q – gündə 2 dəfə) 
2-3 həftə müddətində və xırda dozalarda kortikosteroidlər (prednizalon – gündə 10 mq) 
təyin olunur. Xaricə müalicədə kortikosteroid malhəmləri (0,5% prednizalon və s.) yaxşı 
nəticə verir.
Profilaktikasında fotoqoruyucu məlhəmlər və kremlər (“Şit”, “Luç”, “Antilüks”, 
10%-li salol məlhəmi) tətbiq oluna bilər.