Dilrabo elmuratova nodira misirova

I — T a sh a b b u sk o r tur: 
xayol va fantaziyaga tayangan holda mustaqil 
ishlaydigan, ish jarayonida o ‘zini qiynalmasdan har qanday rolga kira oladigan 
o ‘qituvchilar. Bunday aktyor bilan rejissyom ing ishlashi oson kechadi.
Bu turdagi o'qituvchi darsni qiziqarli o ‘tadi, talabalam i ham xayol va 
fantaziyasini o ‘stiradi. U darslikdagi materialni qiziqarli qilib, bolalarga ta ’sir 
etadigan qilib bera oladi. Bunday aktyor va o ‘qituvchi ko ‘rsatm a kutib o ‘tirmasdan, 
uning o ‘zi yangi uslublami o ‘ylab topadi.
II - T a sh a b b u ssiz tur: 
bunday o ‘qituvchi va aktyorlar tashabbussizroq 
b o ‘ladilar, ammo k o ‘rgan va eshitgan narsasini tez ilg'ab oladilar va uni moslab 
rivojlantiradilar.
Bunday aktyor bilan ham ishlash oson. Ammo, bunday o ‘qituvchi talabalami 
deyarli eshitmaydi. Tajribali, tashabbuskor ham kasblarining maslahati, yangi 
q o ‘llanm a va darsliklar bu o‘qituvchining ijodiy ishlashi uchun turtki b o ‘lishi 
mumkin. U lar bunday yordam (turtki) bilan o'zlari uchun mustaqil ishlash usullarini 
topib oladilar.
III - Q ob iliyati su st tur: 
bunday aktyor (o ‘qituvchi)lar berilgan yordamni 
ushlab qola oladilar, ammo uni rivojlantirish va undan ijodiy foydalanish qobiliyati 
ularda y o ‘q. Bunday aktyor bilan ishlash qiyin. Lekin, asta-sekinlik bilan qobiliyatni 
rivojlantirish mumkin. Bunday o ‘qituvchilar bir marom da ishlay olmaydilar. 
Ularning bir darsi yaxshi chiqsa, bir darsi yomon chiqadi. Bunday o ‘qituvchilar 
darslikdagi m ateriallam i qanday bo'lsa, shundayligicha o ‘zgartirmasdan beradilar, 
chunki ularning faoliyatida yangilik, ijod, xaypl ilish y o ‘q. U lar faqat tayyor 
k o ‘rsatm a, ishlanma va boshqalar yordam ida ishlay oladilaf.
IV - Q ob iliyasiz tur: 
bunday aktyor (o ‘qituvchi)lar o ‘zi ham ijod qila 
olm aydi, boshqalarning ijodini ham o ‘rgana olmaydilar. Bunday kishilar aktyor va 
o ‘qituvchi bo im ag an i m a’qul. Bunday o ‘qituvchi uchun na darslik, na metodik 
qoMlanma, na ishlanma va k o ‘rsatm aning foydasi y o ‘q. YAxshisi bunday o ‘qituvchi 
kollejda ishlamagani m a’qul.
Haqiqiy 
ustozlarda 
qanday 
sifat 
va 
qobiliyatlar 
bo‘lishi 
zarur? 
K.S.Stanislavskiyning fikricha: xayolni tindirm asdan mashq qildirish kerak. Xayol -
bu oldin k o ‘rilgan, eshitilgan, bilgan narsalarimiz yordam ida yangi obrazlarni 
yaratish bo ‘lib, bu obrazlar dars ssenariyasini, tarkibini tuzishda o ‘qituvchiga yordam 
beradi. A gar e ’tibor bergan b o ‘lsangiz bitta rolni har bir aktyor har xil tarzda 
o ‘ynaydi. Aktyorlik san’ati shundayki: o ‘zining tajribasi, qobiliyati vaxay o lin i ishga 
solib 
rolni 
o ‘zicha (ozgm a bo ‘lsa ham) o ‘zgartirishi mumkin. 
Masalan, 
V .Shekspirning «Gamlet» tragediyasini bir aktyor fojiali tus berib o ‘ynasa, ikkinchi 
bir qobiliyatli aktyor komik tarzda o'ynashi mumkin.
Agar shu teatr tajribasini kolltjga o ‘qituvchining faoliyatiga k o ‘chirsak, 
quyidagicha manzara kasb etadi:
50

---

Darsga tayyorgarlik bosqichi: a) o ‘quv materiali bilan tanishish, o ‘zida ertaga 
o'tiladigan darsga (mavzuga) nisbatan ijodiy his-tuyguni uyg‘otish. (Ertaga 
talabalarga nima beraman, ular yangi darsni qanday egallaydilar?); b) tashqaridan 
mavzuga oid ma’naviy-ma’rifiy materiallami qidirish, kitob, jurnal, gazeta, 
ko‘rgazma, filmlardan material topish.
Auditoriyani ko‘z oldiga keltirish va har bir talabani ko‘z oldiga keltirish. 0 ‘z 
hatti-harakatlarini (ertangi darsdagi o ‘z harakatlari, nutqi fikrlari) va talabalaming 
javoblarini, hatti-harakatlarini fikrlash va tasaw ur etish.
Darsni xayolan boMaklarga bo‘lish. Darsning bosh vazifasini aniqlash va 
fikrlash. Bosh vazifaning muhim joylarini, his-tuyg‘uga ta’sir etadigan joylarini 
aniqlash. Muskullami boshqarishni mashq qilish, diqqat, xotirani mashq qilib ko‘rish.
SHuni doimo esda saqlash kerakki, oldindan o ‘ylangan, fikrlangan va tasaw ur 
etilgan dars qiziqarli o ‘tadi.