Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qur’onda aqlga taalluqli so‘zlarning 50 marta va «aql egalari»
so‘zlarining 10 martadan ko‘proq ishlatilgani ham islom dinida aql ga katta e’tibor berilishiga misol bo‘la oladi. Hadislarda ham ilm o‘rganish uchun yo‘lga chiqqan kishining yo‘li oxiri jannatga olib bo rishi ta’kidlanadi. 161 Din va fan qaramaqarshiligi konsepsiyasi tarafdorlari din lardagi, jumladan, islomdagi ilmga targ‘ib faqat diniy bilimlarni nazarda tutadi, degan noto‘g‘ri xulosani ham bayon etadilar. Xristianlik doirasida olib qaralganda, taniqli astoronom Nikolay Kopernik, faylasuf V.F.Gegellar asli ruhoniy bo‘lganlar, Rene Dekart va Leybnis kabi allomalarning ham diniy e’tiqodi kuchli bo‘lgan. Ammo bu, ularning dunyoviy olim bo‘lishlariga monelik qilmagan. Islom dini doirasida ham shunga o‘xshash vaziyatni kuzatish mumkin. Jumladan, Payg‘ambar (s.a.v.)dan rivoyat qilingan ha disda «Ilmni Chinda bo‘lsa ham o‘rganinglar» deyiladi. Din olimlari maz kur hadis haqida to‘xtalar ekanlar, bu yerda dunyoviy ilmlar nazar da tutilganini qayd etishadi. Chunki, agar hadisda faqat diniy ilm nazarda tutilganda mazkur ilmni Chin (Xitoy)ga borib o‘rganishga targ‘ib qilish mantiqsizlik bo‘lgan bo‘lardi. Buning hayotiyamaliy misolini dunyo ilmfani taraqqiyoti ga hissa qo‘shgan olimlarning ko‘pchiliklari musulmon olamidan chiqqani va aksariyat kashfiyotlar islom olamida amalga oshiril ganini qayd etishning o‘zi kifoyadir. Yana shuni ham alohida ta’kidlash lozimki, yevropaxristian muhitidan farqli ravishda, musulmon sharqida na faylasuflar va na boshqa soha olimlari ateizm yoki agnostisizm yo‘liga o‘tmadilar. Deyarli barcha olim lar Qur’on hofizlari bo‘lganlar, matematika, astronomiya, fizika, tilshunoslik, dinshunoslik, tarix, mantiq, falsafa sohalarida ijod qilish barobarida diniy asarlar ham yozganlar. Yevropaga qaytar ekanmiz, katolik cherkovi hukmronligi pay tida ham ilmfan, aksar sohalari dinga bo‘ysundirilgan bo‘lsa da, baribir taraqqiyotdan butkul to‘xtamaganini qayd etish lozim. Jumladan, G‘arbiy Yevropadagi dastlabki universitetlar XII asr da paydo bo‘lgan. Universitet – lotincha «majmua» ma’nosini ham anglatadi. Ilmiy darajalar tizimi shakllanib, bakalavr, ma gistr, doktor kabi darajalar tabaqalanishi universitet ta’limining 162 ko‘p bosqichlariga mos kelar edi. Ta’limning birinchi bosqichi 7 ta fanni o‘z ichiga olgan ikki davradan iborat edi: 1davrada – trivium (grammatika, notiqlik, mantiq); 2davrada – kvadrium (arifmetika, astronomiya, musiqa, ge ometriya). Oliy maktablar XIII asrda Boloniya, Monpele, Palermo, Parij, Oksford, Salerno va boshqa shaharlarda tashkil topdi. Umuman, ayrim ma’lumotlarga ko‘ra, XV asrga qadar Yevropa davlatlarida 60 ga yaqin universitet ochilgan. XIV asrdan qog‘oz ishlab chiqarish imkoniyatlari kengaydi. Qog‘oz Xitoydan Sharq davlatlari, jumladan, Samarqand orqa li Yevropaga kirib keldi. Ispaniyada dastlabki qog‘oz ustaxonalari XII asrdan ishga tushgan. Keyinchalik, XIV asrdan esa bu soha Italiyada ham rivojlangan. Yevropadagi dastlabki ustaxonalarda qog‘oz eski lattalardan tayyorlangan. Germaniyada 1445yilda Iogann Guttenberg tomonidan kitob bosish dastgohining kashf etilishi Yevropa madaniy hayotining yana da yuksalishiga sabab bo‘ldi. Xudoni kuylash, Injil asotirlari, avli yolar hayoti, ruhiyaxloqiy poklanish, gunohdan forig‘ bo‘lish bi lan bog‘liq aqidalar esa, O‘rta asrlar musiqasidagi asosiy mavzular bo‘lganini ham eslash mumkin. Shuni ham alohida ta’kidlash joizki, aynan shu davrda Yev ropa renessansi ham ro‘y berdi. O‘rta asrlar diniy xurofot davri dangina iborat bo‘lib qolmadi. O‘zidan ajoyib adabiy meros va arxitektura yodgorliklarini qoldirdi. Bu davr «buyuk o‘zgarishlar davri», o‘zlarining o‘lmas asarlari bilan kishilik madaniyati rivo jiga katta hissa qo‘shgan olim va yozuvchilarning yetishib chi qishiga zamin tayyorlagan davr bo‘lganini ham unutmaslik zarur. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|