Дузлылы2ыны4 81м патасланы7 д1режесини4 жо3арылы2ына байланыслы, бул т6рдеги су7лары толы2ы менен усы ма3сетке пайдаланы7 м6мк

 
 

---

 
Ma`ruza №8 
 Qoraqalpog`istonni tabiiy-geografik rayonlashtirish. Ustyurt okrugi. 
Reja:

1. Tabiiy-geografik rayonlashtirishning uslubiy masalalari. 

2. Ustyurt okrugning geologik tuzilishi va rel`efi. 
3. Okrugning iqlimi va iqlim resurslari. 
4. Ichki suvlari va suv resurslari. 
5. Tuproqlari, o`simliklari va hayvonotlar dunyosi 
6. Tabiiy geografik rayonlari. 
Kompleks tabiiy-geografik rayonlashtirish-tabiiy geografiyaning eng muhim 
birinchi 
darajali 
muammolaridan 
biri 
hisoblanadi. 
Tabiiy-geografik 
rayonlashtirishning ilmiy jihatdan puxta asoslangan printsipi, uslubi va taksonomik 
birligi (sxemasi) faqat ilmiy ahamiyatga ega bo`lishdan tashqari xalq xo`jaligining 
turli sohalari uchun xam amaliy ahamiyatga egadir. Chunki tabiiy boyliklardan 
okilona foydalanish, ularni muhofaza qilib, o`zgartirish, xalq xo`jaligini intensiv 
rivojlantirish, xalq xo`jaligi tarmoqlarini ixtisoslashtirish eng avvalo hudud tabiati 
ichidagi tafovutlarni har tomonlama va ilmiy jihatdan puxta bilishni taqozo etadi. 
Tabiiy-geografik rayonlashtirish bu hududda ma`lum qonuniyat asosida joylashgan 
va tabiatda ob`ektiv mavjud bo`lgan, bir-biridan tabiiy xususiyatlari jihatidan 
farqlanadigan har xil tabiiy-hududiy komplekslarni aniqlashdir. 
Tabiiy-geografik rayonlashtirishning printsipi bu tabiiy geografik bo`linishning 
ob`ektiv 
holda 
mavjudligiga 
qat`iy 
rioya 
qilishdir. 
Tabiiy-geografik 
rayonlashtirishning hududiy birlik printsipi, komplekslik printsipi, ob`ektivlik 
printsipi, nisbiy bir xillik printsipi, genetik printsipi va boshqa
 
printsiplari mavjud. 
Ma`lum hududni tabiiy-geografik jihatdan rayonlashtirishda tadqiqotchilar har 
xil uslublardan foydalanishlari mumkin. Ularning eng muhimlari: turli xil kartalarni 
bir-biriga taqqoslash uslubi; landshaft va tipologik komplekslar-kartalaridan regional 
birliklarni aniqlash uslubi; xarakterli landshaft komplekslarining ustunlik uslubi; 
kartografik uslub; tabiiy geografik birliklarni bevosita dalada (joyda) aniqlash uslubi. 
Tabiiy-geografik 
rayonlashtirishning 
yana 
bir 
muhim 
tomoni 
bu 
rayonlashtirishning taksonomik birliklari chizmasidir. Shu vaqtgacha O`zbekiston 
hududini raionlashtirishning xamma qabul qilgan yagona taksonomik birligi yo`q. 
Vaholanki Turkiston, jumladan O`zbekiston, Qoraqalpog`iston hududini tabiiy-
geografik rayonlashtirish bilan L.S.Berg (1913), S.I.Abolan (1929), V.M.Chetirkin 
(1944), E.M.Murzaev (1953,1958), P.S.Makeev (1956), L.N.Babushkin, N.A.Kogay 
(1964) J.Matmuratov, e.K.Umarov shug`ullanganlar va o`z taksonomik birliklarini 
tavsiya etganlar. 
Biz Qoraqalpog`iston hududini tabiiy-geografik rayonlashtirishda uni o`rta
umumta`lim maktablar dasturiga yaqinlashtirish va talabalarga qulaylik tug`dirish 
maqsadida quyidagi rayonlashtirish tizimini qo`lladik: okrug–rayon–landshaft.
Ma`lumki, Qoraqalpog`iston hududining asosiy qismi Turon tabiiy geografik 
provintsiyasiga, faqat Ustyurt platosi esa Markaziy Kozog`iston provintsiyasiga 
kiradi. Demak Qoraqalpog`iston hududi Turon provintsiyasining bir qismi 

---

hisoblanib, tabiiy komplekslari unsurlarining farqi uning tekislik qismida yaqqol 
ko`zga tashlanadi. 
Har bir tabiiy geografik o`lka o`z navbatida bir-birdan geologiq geomorfologik 
xususiyatlari, orografik va gipsometrik sharoitlari va boshqa tabiiy unsurlari jihatidan 
farqlanuvchi yirik tabiiy hududiy komplekslarga- okruglarga bo`linadi. 
Qoraqalpog`iston Ustyurt, Quyi Amudaryo, Qizilqum va Orol kabi okruglariga 
bo`linadi. 
Okrug o`z navbatida geomorfologik va iqlimiy xususiyatlari jihatidan bir-biridan 
farq qiladigan, o`ziga xos tuproq va o`simlik turlariga ega bo`lgan kichik tabiiy-
hududiy komplekslarga, rayonlarga bo`linadi. Rayonlar esa o`z navbatida yana ham 
kichik tabiiy-hududiy komplekslar-landshaftlarga ajraladi. Landshaftlarni ajratishda 
biz asosan rel`efning genetik xususiyatlariga va tuproq-o`simlik turlariga e`tibor 
berdik.