Dvd-rom (digital video disk yoki digital versatile disk) – universal raqamli disk, video, audio va kompyuter formatidagi ma’lumotlar tashuvchisi. Bir tomonlama, bir qatlamli disklar 7 Gb

Analogli signallarni raqamlashtirish 
Ovozni saqlash va uzatish iborasiga ko’p marta duch kelganmiz. Lekin bu jarayon haqiqatda 
qanday sodir bo’lishi haqida hamma ham aniq tasavvurga ega emas.
Ovozni yozish tabiiy ma’noda Edison fonografidagi ovoz yozish jarayonidagina tushunilishi 
mumkin. Qolgan barcha hollarda ovoz saqlanganida ovozning o’zi emas, balki yozish vaqtida 
havo tebranishi qanday bo’lganligi haqidagi ma’lumot saqlanadi.
Hozirgi vaqtda ovozli ma’lumotlarni saqlash va uzatishning ikki usuli mavjud – analogli va 
raqamli. Analogli holatda tovush bosimining o’zgarishi boshqa fizik kattalik, masalan, elektr 
kuchlanishining o’zgarishiga proporsional bo’ladi. Elektr kuchlanishining o’zgarishi ovozli 
ma’lumot “tashuvchisi” hisoblanadi. Yaqin kunlargacha ovoz yozish va radioaloqalarda bu usul 
yagona bo’lgan. Analogli elektronikada kuchlanishning o’zgarishi tovush bosimining 
o’zgarishiga mos bo’lishi muhim bo’lgan. Ma’lumki, tovush to’lqini amplitudasi ovoz 
balandligini, uning chastotasi esa ovoz tonining balandligini aniqlaydi, demak, analogli uslubda 
ovozli ma’lumotning ishonchli saqlanishi uchun elektr kuchlanishi amplitudasi tovush tebranishi 
amplitudasiga proporsional bo’lishi kerak. O’z navbatida, kuchlanish chastotasi tovush tebranish 

---

chastotasiga mos bo’lishi kerak. Bundan ko’rinadiki, elektr signal shakli tovush tebranish 
shaklining nusxasi bo’lib, amalda ovozli ma’lumot tashuvchisi bo’la oladi. Tovush tebranishini 
elektr kuchlanishiga aylantirish uchun oddiy mikrofondan foydalanish mumkin. Elektr 
kuchlanishi o’zgarishini esa magnitofonlarda lenta magnit maydoni o’zgarishiga yoki optik ovoz 
yozishlarda kinoplyonka ovoz yo’lakchasidagi ovoz potoklariga mos qo’yish mumkin bo’ladi. 
Ovoz haqida ma’lumot olishining ikkinchi usulida tovush to’lqinlarida bosim qiymatining 
o’lchanishi, bunda tovush tebranishini ifodalovchi raqamlar
37
ketma-ketligi – raqamli signallar nazarda tutiladi. Signal shaklini to’g’ri uzatish uchun bu 
o’lchashlarni tovush signallarining eng yuqori chastotali davrida tez-tez o’tkazish zarur. Raqamli 
ovozlar tizimiga raqamli mikrofon (ovoz bosimi o’lchagichi), raqamli magnitofon yoki uzatgich 
(katta miqdordagi raqamlar massivini saqlash va uzatish uchun) va raqamli ovoz kuchaytirgich 
(raqamlar ketma-ketligini ovoz bosimi o’zgarishiga aylantirish uchunqurilma)larni kiritish 
mumkin. Hozirgi kunda raqamli ovoz yozish tizimlarida asosan anologli elektroakustik mikrofon 
va ovozkuchaytirgich (dinamik) lar qo’llaniladi, raqamli qayta ishlashda esa ovoz 
chastotalarining elektrik signallari tahrir qilinadi.
Umuman olganda raqamli signallar o’zida elektr sxemalardagi turli zanjirlarni mantiqiy 
elementlar yordamida ulovchi va uzuvchi to’g’ri burchakli hsakldagi impulslarni namoyon 
qiladi. Raqamli signallar shakli va kuchlanishi bilan ishlovchi anologli elektronikadan farqli 
ravishda raqamli elektronikada ikkilik signallar – “0” va “1” ga mos keluvchi diskret darajali 
signallar qo’llaniladi.
Analogli signalni raqamliga o’tkazish deyarli barcha tizimlarda bir necha bosqichda amalga 
oshiriladi. Dastlab analogli tovush signali signal chastota yo’laklarini chegaralovchi va 
tovushning tiniq eshitilishiga xalaqit beruvchi shovqinlarni tozalovchi analogli filtrga tushadi. 
So’ngra analogli signaldan tanlash/saqlash sxemalari yordamidagi sanoq boshlanadi: ma’lum bir 
davrdagi analogli signallarning lahzalik darajasi saqlab boriladi. Sanoq anologli-raqamli 
o’tkazgichlarga o’tib, unda har biri raqamli kodga yoki songa aylantiriladi. Hosil bo’lgan raqamli 
kod bitlar ketma-ketligi ovozli signallarning raqamli shakli hisoblanadi. Shunday qilib, uzluksiz 
analogli ovoz signallari vaqt va kattalik bo’yicha raqamli-diskret qiymatga aylanadi. Ko’pchilik 
ovoz kartalarida standart diskretizatsiya chastotasi 44.1 va 48.0 KGsni tashkil qiladi.