Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

pH 8,5 (8,7) - 10,0. Güclü qələvi mühit şəraiti. A
1
 qatında pH 8,9-dan yüksək 
olduqda torpaq kəskin qələvi qrupa aid edilməlidir. Bu qrupun əsasını ana süxuru 
yüksək qələvi reaksiya ilə  fərqlənən torpaqlar təşkil edir. Belə yüksək pH  bir çox 

---

 
128
qaratorpaqlar və  şabalıdı torpaqlar üçün səciyyəvidir. Bu halda qələvilik  tarla 
bitkilərinə bir o qədər əhəmiyyətli təsir göstərməsə də, ağaclar üçün, xüsusilə də alma 
və gilas üçün, əlverişsizdir.  
pH 10-12. Kəskin qələvi mühit şəraiti.  Lokal surətdə arid iqlim şəraitində rast 
gəlinir. Bunlara bir çox şoranlar və karbonatlı şorakətlər aiddir. Fosfatların mənim-
sənilmə  səviyyəsi zəifdir, dəmir və manqan çatışmır, borun artıqlığı mümkündür. 
Fiziki  şəraitin son dərəcədə  əlverişsizliyi, struktursuzluq və mikroorqanizmlərin 
fəaliyyətinin sıxışdırılması ilə səciyyələnir. Gipsləmənin yüksək dozalarını tələb edir 
ki, bunsuz torpaq kənd təsərrüfatı istifadəsinə yararsızdır. 
Fizioloji baxımdan əksər bitkilər üçün torpaq məhlulunun ən əlverişli reaksiyası 
neytral, zəif turş və ya zəif qələviyə yaxın mühitlər hesab olunurlar. Yüksək turşuluq 
və  qələvilik bitkilərin qida maddələri ilə  təmin olunması vasitəsilə fizioloji neqativ 
təsir edərək onların boy və inkişafına  mənfi təsir göstərir. pH 3-dən az və 9-dan  
yüksək olduqda əksər bitkilərin köklərində hüceyrələrin protoplazması  zədələnir. 
Qələvi torpaqlarda pH göstəricisi 8,5-dən (8,7) yuxarı olduqda nitratların və fosfatla-
rın çatışmaması, asan həllolunan duzların artıqlığı,  dəmir və manqanın ikivalentli 
formalarının, eləcə də mis və sinkin çatışmaması müşahidə oluna bilər.  
Eyni zamanda qələvi torpaqlarda nitrifikasiya qabiliyyətinin sıxışdırılması səbə-
bindən nitratlar azdır, fosfatların bitkilər tərəfindən mənimsənilməyən dəmir və 
alüminiumun üçvalentli formalarında birləşmələri müşahidə olunur, kalsium, maqne-
zium, kalium və kükürdün çatışmaması duyulur. Bundan başqa, alüminium və 
manqan mütəhərrik birləşmələrinin artıqlığı bitkilərə  zəhərləyici təsir göstərir. 
Alüminiumun yüksək konsentrasiyaları  şəraitində becərilən bitkilərin mikroskopik 
tədqiqi kökün uc hissəsinin merismatik zonasında  anormal miqdarda iki nüvəli 
hüceyrələrin  əmələ  gəlməsini göstərmişdir (Blek). Bu, hüceyrələrin bölünməsinin 
təcavüzə məruz qalmasını göstərir. Alüminiumun artıqlığı kök hüceyrələri protoplaz-
masının ötürücülük qabiliyyətini aşağı salır ki, bu da bitkilər tərəfindən fosfor, 
kalsium, kalium, dəmir, natrium və borun mənimsənilməsinə mane olur. Qələvi 
torpaqda marqanes özünü alüminiuma oxşar aparır. 
Torpağın müxtəlif turşuluq səviyyəsinə bitkilərin reaksiyası 34, 35 və 36 saylı 
cədvəllərdə təsvir olunur. 
 
Müxtəlif pH göstəriciləri üzrə növbəli əkin şəraitində bitkilərin məhsuldarlığı (Blek) 
Cədvəl 34