Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

Bitkilər və mikroorqanizmlər üçün torpağın optimal pH kəmiyyətləri 
Cədvəl 35 
Bitkilər pH 
Bitkilər pH 
Buğda  
6,6-7,5-8,5 
Kartof 
5,3-8,0 
Arpa 6,1-7,2 
Kətan 5,0-6,0 
Çovdar  
5,5-7,2 
Tütün 
4,5-8,0 
Yulaf 5,0-7,2 
Pambıq 7,0-8,5 
Darı 7,0-8,5 
Soya 
 
5,5-6,5 
Qarğıdalı 6,0-8,5 
Batat  5,5-7,0 
Çəltik 6,0-8,7 
Lobya 
7,0-8,0 
Sudan otu 
7,5-8,7 
Noxud 
6,0-7,5 
Yonca 7,0-8,3 
Çətənə 6,0-8,0 
Üçyarpaq  
6,0-6,5 
Tütün 
6,5-8,0 
Cır yulaf 
7,5-8,5 
Yerkökü 
6,5-8,0 
Xəşəmbül 7,0-8,7 
Mərsin 6,0-6,0 
Daraqotu 7,0-8,5 
Quşüzümü 4,5-5,5 
Üzüm tənəyi 7,0-8.7 
Çaykolu  4,8-6,3 
Alma  
6,5-7,5 
Tunq 
4,5-6,5 
Ərik 7,0-8,5 
Göbələklər 3,5-6,0 
Gavalı 6,5-8,0 
Azotobakter 
6,8 
Albalı 6,5-8,5 
Nitrifikatorlar 
6,0-8,0 
Şəkər çuğunduru  
6,5-7,5 
Denitrifikatorlar 
7,0-8,0 
 
Torpaq mühiti reaksiyasının tədqiqi, xüsusilə də meyvə əkmələri üçün, əhəmiy-
yətlidir. Normal reaksiya kimi pH 6,0-8,0 hesab olunur, bir qədər pis - 8,3-8,5. 
Qələvi torpaqlarda  tumlu növlər üçün pH 5-dən aşağı, çəyirdəkli növlər üçün isə pH 
6-dan aşağı olduqda gipsləmənin aparılması zəruridir. 
Ərik turş reaksiyaya davamsızdır, lakin o, dərin qatların qələvi reaksiyasına az 
həssasdır. Zəif turş torpaqlarda yaxşı inikşaf etmələrinə baxmayaraq, armud və alma 
hətta dərin laylarda yüksək qələviliyə tamamilə dözümsüzdür. 
Meyvə  əkmələri üçün torpaq mühiti reaksiyasının qiyməti 34 saylı  cədvəldə 
verilmişdir.
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
130
Meyvə əkmələri üçün torpaq mühiti reaksiyasının yararlığı 
Cədvəl 36 
pH Torpağın yararlılıq dərəcəsi 
4,5-6,0 Yalnız gipsləmədən sonra meyvə əkmələri üçün yararlıdır. 
4,5-6,0 
Meyvə  əkmələri üçün yararlıdır, çəyirdəkli növlər üçün əhəngləmə 
tövsiyə olunur. 
6,0-8,0 Meliorasiyasız bağ üçün yararlıdır. 
8,0-8,5 (8,7) 
Çəyirdəklilər üçün yaxşı, tumlular üçün isə kafi torpaqlardır. 
8,5 (8,7) daha çox
Bağ altı üçün yararsızdır. Gipsləmədən sonra ərik və albalının əkilməsi 
mümkündür. 
 
pH kəmiyyətlərinin ekoloji əhəmiyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı metodoloji 
yanaşmalar müəyyən rola malikdir. Bu zaman aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır: 
•  Su çəkintisi məhlulunda pH-ın təyin edilməsi torpaqların turşuluğu və ya 
qələviliyi barədə təxmini təsvir verir ona görə ki, mühit reaksiyasına  torpağın 
potensial turşuluğu və ya qələviliyi təsir göstərir; 
•  KCl duz çəkintisində pH-ın təyin edilməsi yalnız turş torpaqlarda mühit 
reaksiyasının həqiqi təsvirini verir. Neytral və    qələvi torpaqlarda bir qayda 
olaraq H
+
 ionunun daha yüksək konsentrasiyası göstərilir ki, bu göstərici 
bitkilərin ekoloji vəziyyətinin təhlili zamanı nisbətən aşağı olur; 
•  Torpağın daha dəqiq faktiki vəziyyəti torpaqdan çəkinti ilə deyil, onun torpaq : 
su nisbətinin 1 : 5 suspenziyasında təyini ilə müşahidə olunur. Bu, pH 7,5-dən 
artıq olan torpaqlar üçün xüsusilə mühümdür. Təbiəti bu günədək tam aydın 
olmayan suspenziya effekti təyin olunan kəmiyyətləri bu və ya digər bitkilərin 
vəziyyəti ilə yaxşı korelyasiya edən həqiqi pH kəmiyyətlərinə yaxınlaşdırır.