Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

Maddələr Sıxlığı Maddələr Sıxlığı 
1 2 
3 
4 
Torf 
0,5 - 0,8 
kvars 
2,50 - 2,80 
Parçalanmış torf 
1,0-1,2 
anortit 
2,75 - 2,76 
Humus 1,3-1,4 
gips 
2,30-2,33 
Montmorillonit 2,1 
qalit 
2,1-2,6 
Kaolinit 
2,6 - 2,63 
olivin 
3,27 - 3,37 
Slyuda 
2,80 - 3,20 
qranit 
3,4-4,3 
Ortoklaz 
2,50 - 2,60 
limonit 
3,6 - 4,0 
  
maqnetit 
5,16-5,18 

---

 
132
pambıq, yonca, acıpaxla  şum qatı  sıxlığının daha yüksək kəmiyyətlərində    yaxşı 
inkişaf edir. Bu sırada normal boy və inkişafı üçün üst köklər yerləşən layda yüksək 
sıxlıq tələb edən çəltik xüsusilə fərqlənir (şəkil 30). 
 
 
 
Şəkil 30. Torpağın kipləşməsi 
 
Şum qatında optimal sıxlığın yaradılması  məhsuldarlığın yüksəlməsini təmin 
edən mühüm üsuldur. Artıq sıxlıqla səciyyələnən torpaqlarla müqayisədə  şumun 
optimal sıxlığı aşağıdakı məhsul artımını verir: yazlıq buğda - 1,5 sen/ha; darı - 2,5; 
silos üçün qarğıdalı - 25-40; şəkər çuğunduru - 8-10; kartof - 15. 
Şum qatının sıxlığı  şum, malalama, kultivasiya kimi becərmələrlə  tənzimlənir. 
Bəzi hallarda şum qatının sıxlığını dərin laydırsız becərmə və yumşaltma ilə, eləcə də 
plantajla tənzimləmək olar.  Lakin məhsulun yaradılmasında yalnız üst qatlar deyil, 
həm də torpağın 40-50 sm dərinliyindəki qatlar da iştirak edir. Onların fiziki vəziy-
yəti bütövlükdə torpağın keyfiyyətini müəyyən edir. 1,4-1,55 (1,60) sıxlıqda bərkimiş 
qatlara köklərin işləməsi çətinləşir, onların inkişafı zəifləyir. 1,55 (1,60) və daha artıq 
sıxlıqda isə bitkilərin kök sisteminin inkişafı mümkün olmur. Qaratorpaqlarda AB 
layının  əksər bitkiləri üçün optimal sıxlıq 1,30-1,35 hesab olunur. Adətən, torpağın 
kök yerləşən qatında sıxlığın artması  dənli bitkilərin məhsuldarlığını 10-15% aşağı 
salır. 
Meyvə ağacları üçün kök yerləşən qatın sıxlığı nəzərə alınır:  nəmlik əmsalı 1,0-
dən az olan torpaqlarda (qaratorpaqlar, qəhvəyi,  şabalıdı  və digər torpaqlarda) -20-
200 (300)sm; nəmlik  əmsalı 1,0 çox olan torpaqlarda (çimli-podzollu, boz, qonur-
meşə, sarıtorpaqlar və s.) isə - 20-100 sm. Sıxlaşmaya qarşı mənfi reaksiyasına görə 
meyvə ağacları aşağıdakı qaydada yerləşir: gilas üçün torpağın optimal sıxlığı - 1,35-
dən az; alma, armud, ərik üçün - 1,30-1,40; gavalı və albalı üçün - 1,35-1,45 q/sm
3
. 
Bu kəmiyyətlərdən yuxarı  ağacların inkişafının zəifləməsi, məhsuldarlığın azalması 
müşahidə olunur. 1,55 (1,60) sıxlıqda isə kök sistemin inkişafı dayanır,  ağajlar 
vaxtından əvvəl məhv olur. 
 Rütubətli iqlim şəraiti torpaqları üçün kök yerləşən qatdan aşağı torpaqəmələ-
gətirən süxurun sıxlığının nəzərə alınması mühüm rol oynayır. Torpaqaltının yüksək 
sıxlığı zamanı (1,55-1,60-dan çox) ağacların normal inkişafı mailliyi yalnız 30-dən 
artıq olan yamaclarda mümkündür, düzən sahələrdə isə  ağaclar təbii drenajın 
olmaması səbəbindən izafi nəmlikdən məhv olur.