Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

5.2. Torpağın   münbitlik amillərinin optimallaşdırılmasının elmi əsasları 
Münbitlik - maddələr dövranının silsilə prosesində  
bitki və mikrobların simbiozunun (müştərək) həyata keçirilməsidir. 
N.Kurdyumov «Əkinçiliyin iqtisadiyyatı - xəyallardan kənar» 
 
5.2.1. Humus, qida maddələri və bioloji mühit 
 
Humus – bitki  və  heyvan qalıqlarının, eləcə də canlı orqanizmlərin həyat fəaliy-
yətinin məhsullarının parçalanması hesabına əmələ gələn torpağın üzvi maddəsidir.                 
Humusun miqdarı torpaq münbitliyini əhəmiyyətli dərəcədə təyin edir, tərkibin-
də bitkilərin qidalanması üçün mikroorqanizmlərin təsirindən mənimsənilən formaya 
keçən əsas elementlər vardır. 
Humusun torpaqda miqdarı onun su və istilik rejimləri ilə, bioloji aktivliyi, 
torpaq profilində torpaqəmələgəlmə məhsullarının miqrasiyası və s. ilə əlaqədardır. 
Humusun torpaqda miqdarı onun tipinin təyin edilməsi üçün səciyyəvi 
əlamətdir. 
Humus torpaqda suyun, havanın və qida maddələrinin miqdarını sabitləşdirir 
(davamlı humus), bitkiləri qida maddələri ilə təmin edir (qidalı humus). 
Humus müxtəlif tərkibdə ola bilər və bu, iqlimdən, torpağın növmüxtəlifliyindən 
və onun becərilməsindən asılıdır. 
Humusun miqdarı 1% olan torpaqların hər hektarında 1000 kq azot vardır. Yaxşı 
əkin yerində maksimum 2%, bağ torpaqlarında isə 5-7% humus olur. 
Yaxşı strukturlu torpaq canlı orqanizmlərin yaşaması üçün çox gözəl mühit 
yaradır. 
Humus torpağın strukturunu yaxşılaşdırır. Yaxşı strukturlu torpaqlar yumşaqdır, 
asan becərilir və bitkinin inkişafı üçün əlverişli  şərait yaradır. Belə torpaqlar 
elastikdir, suyu yaxşı keçirir, qurumur, mexaniki təsirlərə və yağışlara yaxşı dözür. 
Torpağın növmüxtəlifliyi  torpaq skeletinin mineral tərkibinə görə  təyin edilir. 
O, xırda və iri daşlardan, müxtəlif qum fraksiyalarından, gildən, tozlar və gil 
minerallarından ibarətdir. Torpağın su-hava rejimi, qida maddələrinin toplanma 
intensivliyi və onun asan becərilməsi, əsasən, torpaq strukturundan asılıdır. 
Torpaq qida maddələri ilə  zəngindir. Lakin tərkibində olan qida elementləri 
mənimsənilməyən, həllolunmayan və ya oksidləşməmiş vəziyyətdədir. Məlumdur ki, 
təbiətdə bunlar gec-tez həll olur. Deməli, mənimsənilməyən qida elementlərini 
mənimsənilən formaya keçirən əkinçilik sistemini yaratmaq olar. Bu sistemin əsasını 
ilk dəfə rus alimi İ.Y.Ovsinski yaratmışdır. Bitkilərin qida mənbələrinə diqqət 
yetirək. 

---

 
134
 
Su – 25%                                                                 Hava – 25% 
                                          
Quru maddələr – 50%
                                             50 kq su, 260 kq quru maddələr  
 
 
Mineral maddələr – 95%                                         247 kq mineral maddələr  
                                                                       
 
Üzvi maddələr – 5%                                               13 kq üzvi maddələr                                 
 
 
Humus– 85%                                                        bitki kökləri – 10%  11,05 kq humus, 1,3 kq köklər, 
 
 
Torpaq orqanizmləri – 5%                                      0,65 kq torpaq orqanizmləri                   
 
 
 
 
Bakteriya və aktinomisetlər                                   Göbələklər və yosunlar -40%   -40%    
Yağış soxulcanları -12%                                        Digər orqanizmlər – 8%                                            
                       
                              130 q torpaq orqanizmləri 
                                      (təxminən  80 q yağış soxulcanları daxil olmaqla)                                                                  
                  260-q göbələklər və yosunlar