Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

Fitonsidli bitkilər 
Fitonsidlər, latıncadan tərcümədə  fito - bitki, sido  –  öldürmək mənası verir. 
Əslində isə müxtəlif bitkilərin tərkibində olan fitonsidlər xəstəlik törədən (patogen) 
bakteriya, göbələk, maya və viruslara qarşı antibakterial təsirinə görə başqa mad-
dələrdən seçilir. Uzunmüddətli tədqiqatlar sayəsində 60-a qədər bitkidə fitonsid 
mənşəli maddələr aşkarlanıb. Onlardan tibbdə  və baytarlıqda soğan, sarımsaq, 
xardal, turp, bibər, istiot, zəfəran, gicitkən, moruq, limon, portağal, qozun qərzəyi, 
narın qabığı, gicitkən yarpağı, incil yarpağı, incil yarpağının südü müxtəlif 
xəstəliklər zamanı geniş  tətbiq edilir. Xüsusilə yuxarı  tənəffüs yollarının (burun, 
qırtlaq, traxeya), həmçinin mədə-bağırsaq pozuntuları (qastrit, enterit, qastro-
enterit, kolit, ishal, dispepsiya, dizinteriya) zamanı  həm ayrı-ayrılıqda, həm də 
digər dərman preparatları ilə yanaşı olduqca kəsərli təsiri ilə seçilir. 
Vaxtı ilə akademik M.A.Topçubaşov müxtəlif zədələnmələr və  cərrahi 
əməliyyatlar zamanı  əmələ  gəlmiş açıq yaraların müalicəsində fitonsidlərdən 
olduqca səmərəli istifadə etmişdir. Məşhur cərrah sarımsaq və soğan  şirəsini 
Naftalan neftinə qatmaqla hazırlanmış  məlhəmdən stafilokokk, streptokokk, 
spiroxet kimi xəstəlik törədicilərinə qarşı istifadə etməklə, uğurlu nəticələrə nail 
olmuşdur.  
Soğan, sarımsaq və gicitkən çiy, bütöv və doğranmış halda buzovların, balaq-
ların, quzuların, çəpişlərin, çoşkaların və cücələrin mədə-bağırsaq xəstəlikləri 
zamanı sağalmanı tezləşdirməklə, həm də ağırlaşma hallarının qarşısını alır. Yuxarı 
tənəffüs yollarının iltihabında soğan, sarımsaq, turp, şalğamturp, gicitkən  şirəsini 
pipetka ilə buruna damızdırmaqla, yoluxmuş heyvanları  xəstəliklərdən qorumaq 
mümkündür. Məişətdə təzə (isti) əti çibin, mığmığa və cür-cücüdən qorumaq üçün 
onun üstünə yarpız, nanə  və reyhan yarpaqları qoyulur. Çünki ətirli bitkilərdən 
buxarlanan maddələr, qanadlı  həşərata ürküdücü (diksindirici) təsir göstərir. 
Heyvanların üstünə  tənbəki (tütün) suyu çiləməklə, eyni effekt alınır. Çöldə, 
örüşdə, otlaqda, yataqda, talvarda dincələn heyvanları qansoran qanadlı  həşərat-
lardan qorumaq üçün yaş çır-çırpının, çör-çöpün tüstüsü kifayətdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 246