Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

Azərbaycanın rayonlarında eroziyaya uğramış torpaqların sahəsi 
Cədvəl 6 
Sıra 
№ si 
İqtisadi rayon 
Ümumi ərazisi, 
min ha 
Eroziyaya uğramış 
ərazi, min ha 
%-lə 
1 Abşeron 323.13  87  26.9 
2 Quba-Xaçmaz 
804.85 
510.4 
63.4 
3 
Şirvan 879.38  305 34.7 
4 
Şəki-Zaqatala 1041.4 
497  47.7 
5 Gəncə-Qazax 1246.8 
788 
63 
6 Mil-Qarabağ 284.9 
29.5  10.3 
7 Muğan-Salyan 171.6 
63.8 
37 
8 Lənkəran 636.3  204.2 32 
9 Arazboyu 
316.6 
206.5 
65 
10 Yuxarı Qarabağ 497.9 
279.8 
56 
11 Qubadlı-Kəlbəcər 370.5 
312.2 
84.2 
12 Naxçıvan 536.3  401.6 75 
 
Cəmi 8641.7 3685 
42.5 
 
Eroziya prosesi ölkəmizin iqtisadiyyatına böyük ziyan vurur. 1990-cu ilin 
qiymətlərinə görə bu ziyanın həcmi 350 mlrd. manat təşkil etmişdir.  
Son 30-40 ildə ölkə ərazisində  sürüşmə və sellərin həcmi də xeyli artmışdır. 
Son 15-20 ildə sürüşmə baş verən sahələrin həcmi 3.5-4.0 min m
2
, sellərin zəbt 
etdiyi ərazi isə 1.5-1.6 min m
2  
təşkil edir. 
Bütün yuxarıda qeyd olunanlar belə bir nəticəyə  gəlməyə  əsas verir ki, 
yaranmış  vəziyyətdən çıxış yolu dövlətin bu məsələlərə ciddi münasibətindən 
asılıdır. Baş verən neqativ proseslərin qarşısını almaq üçün ölkə miqyaslı Milli 

---

 
53
Proqram işlənilməli və bu proqramda ölkədə  səhralaşmanın və torpaq 
deqradasiyasının dayandırılması üçün aşağıda qeyd olunan problemlərin həlli 
üçün tədbirlər həyata keçirilməlidir. Bunlar Milli Proqramın  əsas komponentləri 
kimi qiymətləndirilməlidir: 
1.  Tərkibində 0.5-1.0% suda həll olan duzlar olan və 1 metr dərinliyə qədər 
şorlaşmış torpaq sahələri (1190.7 min ha.) 
2.  Suvarma əkinçiliyi zonalarında şorlaşan torpaqlar (500 min ha.) 
3.  Takır və şorakətlər (355 min ha.) 
4.  Qumluqlar (145.6 min ha.) 
5.  Daşlı-çınqıllı çay vadiləri (59 min ha.) 
6.  Çılpaqlaşan qaya torpaqları (159 min ha.) 
7.  Yer səthinə çıxan gilli şorlaşan qrunt sahələri (47.7 min ha) 
8.  Texnogen pozulmuş ərazilər (25 min ha.) 
9.  Neftlə çirklənən torpaqlar (30 min ha.) 
10.  Eroziyaya məruz qalan ərazilər (3685.2 min ha.) 
11.  Zəhərli kimyəvi maddələrlə çirklənmiş torpaqlar (1050 min ha.) 
12.  Dəmyə ərazilərin şorlaşan torpaqları (1200 min ha.) 
13.  Sürüşmələrə məruz qalan yamaclar (40 min ha.) 
14.  Selə məruz qalan ərazilər (30 min ha.) 
15.  Xəzər dənizinin suları tərəfindən zəbt olunan sahələr (1500 min ha.) 
16.  Subasma nəticəsində çirklənən torpaqlar (500 min ha.) 
17.  Kanal suları vasitəsilə çirklənən torpaqlar (200 min ha.) 
18.  Palçıq vulkanlarının çirkləndirdiyi sahələr (20 min ha.) 
19.  Uçqunlara məruz qalan ərazi torpaqları (10 min ha.) 
20.  Abraziyaya məruz qalan sahələrin torpaqları (400 min ha.) 
21.  Bataqlaşmış torpaqlar (50 min ha.) 
22.  Ermənistanın işğal etdiyi ərazidə: 
23.  Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlar (1200 min ha.) 
24.  Həyətyanı sahələr (15 min ha.) 
25.  Meşə əraziləri (məhv edilmiş)- 260 min ha. 
26.  Qoruqlar (20 min ha.) 
Bu siyahıya sənaye, mədəni-məişət, səhiyyə obyektləri tərəfindən çirkləndi-
rilən və mədən işləri (qızıl, civə, mis, mərmər və s.) nəticəsində çirklənən torpaq-
lar daxil edilməmişdir. Torpaqların deqradasiyasını dayandırmaq və  nəticələrini 
aradan qaldırılması üçün görüləcək işlərə  təxmini hesablamalara görə 1.0-1.5 
mlrd. manat həcmdə maliyyə vəsaiti  tələb olunur. Aşağıda isə bu xərclər manatın 
1996-cı ildəki kursuna görə hesablanmışdır:   
1.  2055 min ha sahədə meliorasiya işlərinin aparılması üçün 6000-10000 mln. 
manat; 
2.  1020 min ha sahədə yuma işlərinin aparılması üçün 500-600 mln.  manat; 

---

 
54
3.  2000 min ha ərazidə yeni suvarılan torpaqların istifadəyə verilməsi üçün 
18000 mln. manat; 
4.  Mövcud suvarma kanallarının faydalı iş əmsalını artırmaq üçün (50 min km 
uzunluğunda)- 13000 mln. manat; 
5.  12200 min ha ərazidə su təminatını yaratmaq üçün suvarma kanallarının 
yenidən qurulması və rekonstruksiyası üçün 40.000-50.000 mln. manat ; 
6.  700 min ha sahədə əsaslı planlaşdırma işlərinin görülməsi – 500 mln.  manat; 
7.  400 min ha otlaq sahələrindən su çıxarılması -111 mln. manat; 
8.  Texnogen pozulmuş torpaqların rekultivasiyasına-150000 mln. manat ; 
9.  1250 min ha ərazidə qoruyucu meşə zolaqlarının salınmasına – 3120000 mln.  
manat ;  
10. 125 min ha ərazidə tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının salınmasına-3120000 
mln. manat ; 
11. 105 min ha ərazidə maili yamacların tarazlaşdırılmasına – 31.500 mln. 
manat; 
12. 30 min ha ərazidə maili yamacların meşələşdirilməsinə - 3000 mln. manat ; 
13. 250 min ha ərazidə yarğanların və qumluqların bərkidilməsinə - 62500 mln.  
manat ; 
14. 260 min ha ərazidə meşələrin bərpasına – 1300000 mln manat ; 
15. 400 km məsafədə eroziyaya qarşı xüsusi qurğuların inşasına – 50000 mln. 
manat ; 
16. 10 ədəd tullantı emal edən zavodun tikilməsinə - 500000 mln. manat ; 
17. 10  ədəd zəhərli maddələrin “basdırılması” üçün xüsusi sahələrin inşasına – 
25000 mln.  manat ; 
18. 250 km məsafədə abraziyaya qarşı qurğuların inşasına – 1250 mln.  manat; 
19. Deqradasiyaya məruz qalmış torpaqların inventarlaşdırılmasına -250000 mln. 
manat ; 
20. Torpaq monitorinqi sistemini təşkil etmək üçün – 25000 mln. manat ; 
21. Elmi tədqiqatların aparılması üçün – 250000 mln.  manat; 
Torpaqların deqradasiyasına qarşı mübarizə üçün tələb olunan bütün xərclər  
1996-cı ildə manatın kursuna görə 5440 mlrd. manat, manatın 2007-ci ildəki 
kursuna görə isə 1.0 milyarddan çox maliyyə vəsaiti təşkil edir.