Ekspertizasi dərsliK

  

 

 

346 

DÖRDÜNCÜ

 

FƏSİL

 

 

LİKOR

-

ARAQ MƏMULATLARININ EKSPERTİZASI

 

 

4.1. Likor-araq m

əmulatları

 

4.1.1. T

əsnifatı

 

 

Likor araq məmulatları – tündlüyü 12-60% olan içkilər olub, 

yarımfabrikatların  rektifikasiya  spirti  ilə  qarışdırılması  ilə 

hazırlanır.  

Likor-araq  istehsalında  yarımfabrikatlar  spirtləşdirilmiş 

şirələr,  cövhərlər,  morslar,  ətirli  spirtlər,  efir  yağları,  qida 

rəngləyicilərinin  su  və  spirt  məhlullarıdır.  İçkiləri  almaq  üçün 

həmçinin  şəkər  şərbəti,  qida  turşuları  və  digər  komponentlərdən 

istifadə olunur.  

Spirtləşdirilmiş meyvə-giləmeyvə şirələri özünü rektifikasiya 

olunmuş  etil  spirti  ilə  konservləşdirilmiş  meyvə-giləmeyvə 

şirəsindən hazırlanmış məhsul kimi göstərir. 

Likor-araq  istehsalı  üçün  morslar  təzə  yaxud  qurudulmuş 

meyvə-giləmeyvə  xammalını  tündlüyü  30-60%  olan  su-spirt 

məhlulunda saxlamaqla emal olunur. 

Spirtləşdirilmiş cövhərlər ətirli bitki xammalını tündlüyü 40-

90% olan su-spirt məhlulunda saxlamaqla hazırlanır. 

Ətirli spirtlər efir yağlı, yaxud meyvə-giləmeyvə xammalının 

su-spirt  cövhəri  ilə  qovulmasından  alınan  ətirli  qarışıqlarla 

tündlüyü  75-80  h.%  olan  rektifikasiya  edilmiş  etil  spirtinin 

qarışığıdır. 

Tündlüyündən,  ümumi  ekstraktın  və  şəkərin  kütlə  qatılığın-

dan asılı olaraq likor-araq məmulatları standarta uyğun olaraq on 

dörd  qrupa  bölünür:  tünd  likorlar,  desert  likorlar,  emulsiya 

likorları, nalivkalar, punşlar, şirin cövhərlər, kəmşirin nastoykalar, 

acı  nastoykalar,  zəif  tündlüklü  acı  nastoykalar,  desert  içkilər, 

aperetivlər, balzamlar, kokteyllər. 

347 

Likorlar – tündlüyü 25-45 h.% və şəkərin kütlə qatılığı 25-50 

q/dm

3

  olan  içkilərdir.  Bu  məmulatların  hazırlanması  üçün  əsas 

yarımfabrikatlar spirtləşdirilmiş şirə və morslardır. Likorlar tünd, 

desert, emulsiya və kremlər kimi fərqləndirilir. Tünd likorlar 35-

45  h.%  yüksək  tündlüyü  ilə  səciyyələnir.  İçkilərdə  şəkərin  kütlə 

payı 25-50 q/100sm

3

 olur. Desert likorlar tündlərdən fərqli olaraq 

az,  yəni  25-30  h.%  spirtə  malik  olur.  Bu  məmulatlarda  şəkərin 

miqdarı  təcrübi  olaraq  tünd  likorlarda  olduğu  kimidir  –  30-50 

q/100sm

3

. Emulsiya likoruna emulsiya şəklində olan qeyri şəffaf, 

tündlüyü  18-25  h.%  və  şəkərliyi  15-35  q/100  sm

3

  olan  içkilər 

aiddir.  Kremlər  şəkərin  yüksək  miqdarı  (49-60  q/100  sm

3

)  və 

spirtin nisbətən az miqdarı ilə (20-23 h.%) səciyyələnir. 

Nastoykalar  spirtləşdirilmiş  cövhərlər  və  digər  yarımfabri-

katlar əsasında hazırlanan və tündlüyü 16-60 h.% olan içkilərdir. 

İçkilərdə  şəkərin  qatılığı  30q/100  sm

3

-a  qədər  olur.  Şirin,  kəm-

şirin, zəif tündlüklü kəmşirin, acı, zəif tündlüklü acı nastoykalar 

fərqləndirilir. Şirin nastoykalarda spirtin miqdarı 16-25 h.%, şəkər 

8-30 q/100 sm

3

, zəif tündlüklü şirinlərdə isə uyğun olaraq 20-28 

h.% və 4-10 q/100 sm

3 

olur.  

Kəmşirin nastoykaların tündlüyü 30-40 h.%, şəkərin miqdarı 

isə  9-10  q/100sm

3

  olur.  Acı  və  zəif  tündlüklü  nastoykalar 

tərkibində onlara acılıq verən komponentlərə (bibər, imbir cövhəri 

və  b.)  malik  olur.  Bu  nastoykalar  təcrübi  olaraq  şəkərə  malik 

olmur. Acı nastoykaların tündlüyü 30-60 h.%, zəif tünd acılarda 

25-28 h.% olur. 

Nalivkalar tündlüyü 18-20 h.% və şəkərin kütlə qatılığı 25-50 

q/100 sm

3

 olan, spirtləşdirilmiş şirə və morslar əsasında hazırlanan 

içkilərdir.  

Punşlar  –  tündlüyü  15-20  h.%  olan  içkilər  olub,  efir  yağlı 

xammaldan alınan  cövhər,  mors,  spirtləşdirilmiş  şirədən  istifadə 

edilməklə  hazırlanır.  Içkilərdə  şəkərin  miqdarı  30-dan  40 

q/100sm

3

 arasında dəyişir. 

Balzamlar hazırlanmasında müalicəvi xüsusiyyət xammaldan 

çox istifadə olunması ilə digər içkilərdən fərqlənir. Xoş ətirə və 

348 

tünd-qəhvəyi rəngə malik olur. Içkilərin tündlüyü 30-45 h.%-dir.  

Aperativlər – 15-35 h.% tündlüyə və 4-18 q/100 sm

3

 şəkərin 

kütlə  qatılığına  malik  olub,  spirt  yaxud  şərab  əsasında  yüngül 

acılıq verən yarımfabrikatlar əlavə olunmaqla hazırlanır.  

Desert  içkilər  ən  zərif  likor-araq  məmulatlarıdır.  Onlarda 

spirtin miqdarı 12-16 h.%, şəkər 14-30 q/100sm

3

 olur.  

Kokteyllərə tündlüyü 20-40 h.% və şəkərliyi 0-24 q/100 sm

3

 

olan içkilər aiddir. 

Zəif tündlüklü qazlaşdırılmamış içkilər 6,0-12 h.%  spirtə və 

4,0-9,0 q/100 sm

3

 şəkərə malik olur. 

 

4.1.2. Likor-araq m

əmulatları alınmasının 

texnoloji prosesl

ə

ri 

 

Likor-araq məmulatları araq istehsal olunan müəssisələrdə 

yalnız  bir  qədər  başqa  avadanlıqlarda  (doldurma  xətti  istisna 

olunmaqla) istehsal olunur (şəkil 4.1). 

 

 

 

Şə

kil 4.1. Likor-araq m

əmulatları istehsalının prinsipial 

texnoloji sxemi 

 

349 

Likor-araq məmulatları hazırlanmasının əsas texnoloji mərhə-

lələri  aşağıdakılardır:  spirtləşdirilmiş  şirələr,  morslar,  cövhərlər, 

ətirli  spirtlərin  hazırlanması;  şəkər  şərbətinin  və  kolerin 

hazırlanması; inqredientlərin reseptə uyğun hazırlanması; kupajın 

hazırlanması  və  nizamlanması;  kupajın  süzülməsi;  likorların 

yetişdirilməsi; məmulatın doldurulması və tərtibatı. 

Spirtləşdirilmiş şirənin hazırlanması. Meyvə giləmeyvədən 

spirtləşdirilmiş şirələrin alınması aşağıdakı qaydada gedir. 

Zavoda  gətirilən  xammal  tərəzidə  çəkilir,  konveyrdə 

sortlaşdırılır. Xammalın yuyulması barabanlı yaxud duşlu yuyucu 

maşınlarda  soyuq  su  ilə  aparılır.  Sonra  xammal  lentin  köməyilə 

əziciyə  verilir.  Əzinti  toplayıcıya  yığılır.  Xammal  xırdalandıqda 

öz  axımı  ilə  ayrılan  şirə  ayrılır  və  dərhal  toplayıcıya  yönəldilir. 

Zavodlarda şirə çıxımını artırmaq üçün əzinti sito-pektolitik fer-

ment preparatları, məsələn pektofoetidin P10X işlənir. Preparatın 

sərfi xammalın kütləsinə görə 0,01-0,05% təşkil edir. Fermentativ 

təsir  nəticəsində  hüceyrələrin  keçiriciliyi  yüksəlir  və  şirənin 

özlülüyü azalmaqla şirə çıxımının artmasını təmin etmiş olur. 

Əzinti işləndikdən sonra sıxıcıya verilir. Sıxılma nəticəsində 

çıxan  şirə  toplayıcıya  yığılır.  Cecə  şnekin  köməyilə  qalıq  kimi 

çıxarılır. 

Şirə  toplayıcıya  yığıldıqdan  sonra  onun  konservləşdirilməsi 

məqsədilə  üzərinə  mernikdən  (ölçülü  silindr)  keçirilməklə 

sisterndən 25 h.% tündlük yaranana qədər spirt əlavə olunur. 

Bu  baxımdan  qarağat  şirəsi  istisnalıq  təşkil  edir.  Belə  ki, 

yuxarı tündlükdə onun dadı və ətri pisləşdiyindən onu 20 h.%-ə 

qədər  spirtləşdirirlər.  Şirə  spirtlə  qarışdırıldıqdan  sonra  nasosun 

köməyilə  spirtləşdirilmiş  şirə  çökdürücü  çənə  vurulur.  Şirə 

spirtləşdirildikdə asılqan hissəciklər və yüksək molekulu maddələr 

qabın dibinə çökürlər. Şirənin sakit saxlanması 10-30 gün çəkir. 

Sonra  spirtləşdirilmiş  şirə  çöküntüdən  dekantasiya  olunur  və 

saxlanmaq üçün toplayıcılara verilir, çöküntü isə spirtini ayırmaq 

üçün qovma aparatlarına yönəldilir. Sonra şirə süzgəcdən keçirilir, 

toplayıcıdan 

və 

mernikdən 

keçməklə 

kupaja 

verilir. 

350 

Spirtləşdirilmiş şirə alındıqda xammaldakı ekstrakt maddələrinin 

60-75%-i çıxarılır.  

Spirtləşdirilmiş  morsların  hazırlanması.  Əzilmiş  xammal 

saxlanma çəninə doldurulur, üzərinə təzə xammal emal olunduqda 

45 h.%, quru xammal emal olunduqda isə 50 h.% tündlükdə su-

spirt məhlulu əlavə olunur, vaxtaşırı qarışdırılmaqla 14 gün və hər 

gün  qarışdırılmaqla  6-10  gün  saxlanır.  Bundan  sonra  birinci 

axımdan  alınan  mors  çökdürücü  toplayıcıya  yığılır.  Həmin 

xammalın üzərinə ikinci dəfə təzə xammal üçün 30 h.% və quru 

üçün  45  h.%  tündlükdə  spirt  məhlulu  əlavə  olunur.  İkinci 

saxlanmada  birinci  kimi  aparılır  və  ikinci  axım  morsu  alınır. 

Saxlanma başa çatdıqdan sonra birinci və ikinci axımdan alınan 

spirtləşdirilmiş hazır mors saxlanmaq üçün qablara vurulur.  

İşlənmiş  meyvə-giləmeyvə  xammalı  saxlanma  çənlərindən 

nasosla səbətli sıxıcıya verilir. Sıxıcıdan alınan mors saxlanılmaq 

üçün  qablara  vurulur  və  burada  birinci  və  ikinci  axımla  alınan 

morslara  qarışdırılır.  Sıxıcının  altına  yığılmış  cecə  qovma 

aparatına yönəldilir və burada ondan qalan spirt də çıxarılır. 

Birinci  və  ikinci  axımla  alınan  morslarla  xammalın  ekstrakt 

maddələrinin  90%-i  ayrılır.  Təzə  xammaldan  alınan  spirtin 

tündlüyü 25-26 h.%, qurudan alınanda isə 35-47 h.% olur. 

Spirtləşdirilmiş 

cövhərlərin 

hazırlanması. 

Cövhər 

hazırlamaq  üçün  quru  bitki  xammalı  çəkilir,  sortlaşdırılır, 

qüsurluları  çıxdaş  edilir,  kənar  üzvi  və  mineral  qarışıqlar 

təmizlənir. Sonra xammal xırdalanır. 

Xammalın xırdalanma dərəcəsi bitkinin müxtəlif hissələrində 

fərqlidir. Köklər 0,5-2 sm uzunluqda, qabıq 0,5-2 sm, otlar 2-10 

sm,  sitrusların  qabığı  1-2  sm,  qozlar  0,5-1  sm

3 

olan  hissəciklər 

şəklində xırdalanır. 

Spirtləşdirilmiş  cövhərlər  iki  üsulla  alınır:  gündəlik  bir  dəfə 

qarışdırılmaqla iki qat saxlanma və xüsusi ekstraksiya qurğusunda 

növbə ərzində altı dəfə qarışdırılmaqla saxlanma. 

Gündəlik  bir  dəfə  qarışdırılmaqla  iki  qat  saxlanma  zamanı 

əzilmiş  xammal  böyük  olmayan  qablara  yaxud  çəlləklərə 

351 

doldurulur.  Üzərinə  su-spirt  məhlulu  əlavə  olunaraq  xammalın 

növündən asılı olaraq, gündəlik qarışdırılmaqla 5-14 gün saxlanır. 

Sonra  birinci  axım  cövhər  götürülür.  Xammala  su-spirt 

məhlulunun 

təzə 

partiyası  əlavə  olunur  və  gündəlik 

qarışdırılmaqla  5-10  gün  saxlanır.  Sonra  ikinci  axım  cövhəri 

götürülür  və  eyni  qabda  birinci ilə  qarışdırılır.  İşlənmiş  xammal 

tərkibindən  qalıq  spirti  çıxarmaq  üçün  qovmaya  verilir.  Cövhəri 

ekstraksiya qurğusunda hazırladıqda saxlanma müddəti 2-3 dəfə 

qısalır.  

Cövhərlərlə  xammalda  olan  efir  yağlarının  və  ekstrakt 

maddələrinin 75-95%-i ayrılır.  

Ətirli  spirtlərin  hazırlanması.  Ətirli  spirt  özünü  rəngsiz, 

şəffaf destilyat kimi göstərir. Efir yağlı və digər ətirli xammalın 

su-spirt məhlulu ilə birgə destilləsindən alınır. 

Zavoda  daxil  olan  ətirli  xammal  tərəzidə  çəkilir,  masada 

sortlaşdırılır  və  əzicidə  xırdalanır.  Otlar  ot  doğrayanlarda 

xırdalanır. Efir yağlı xammal destillə aparatının qazanına (kubuna) 

doldurulur, təzə xammaldırsa üzərinə 60 h.%, quru xammaldırsa 

50 h.% tündlükdə su-spirt məhlulu əlavə olunaraq, destillə edilir.  

Destillənin  əvvəlində  və  destillə  prosesində  temperatur  80-

90

0

C,  sonunda  isə  100

0

C  olur.  Ətirli  spirtin  su-spirt  buxarları 

defleqmator və soyuducuya daxil olur. Destillə zamanı 3 fraksiya 

destilyat alınır (%-lə): baş 0,1-2; orta (ətirli spirt) 50-70 və son 30-

50.  Hər  fraksiyanın  götürülməsinə  orqanoleptik  təhlildən  sonra 

başlanır. Ətirli spirtin çıxımı 45-60% təşkil edir. Spirtin tündlüyü 

75-80  h.%-dir.  Alınan  ətirli  spirt  toplayıcıya  yığılır  və  nasosun 

köməyilə  mernikə  vurulur.  Qalan  fraksiyalar  toplayıcı-mernikə 

yığılır. 

Cövhərlərin 

və 

ətirli 

spirtlərin 

alınma 

prosesini 

intensivləşdirmək üçün vakuum qurğulardan istifadə olunur. 

Şəkər şərbətinin və  kolerin hazırlanması. Şərbətlər isti və 

soyuq  üsulla  65,8  və  73,2  kütlə  %  qatılıqda  hazırlanır.  Şəkər 

şərbətinin soyuq üsulla hazırlanması şəkərin 20-25

0

C-də suda həll 

edilməsi ilə aparılır. İsti üsulla kütlə payı 65,8% olan şərbət almaq 

352 

üçün  şərbət  bişirmə  qazanlarına  1  kq  şəkərə  0,5  dm

3 

hesabı  ilə 

yumşaldılmış su əlavə edilməklə; kütlə payı 73,2% üçün isə -0,35 

dm

3 

miqdarında  su  tökülərək  (qarışdırıcı  ilə)  fasiləsiz  şəkildə 

qarışdırılır. Su 50-60

0

C-yə qədər qızdırılır. Hesablanan miqdarda 

şəkər  əlavə  olunur.  Şəkər  həll  olunduqdan  sonra  şərbət  iki  dəfə 

qaynayana qədər qızdırılır, əmələ gələn köpük götürülür.  Köpük 

və  yuyuntu  suyu  xüsusi  toplayıcıya  yığılır  və  süzülmədən  sonra 

növbəti bişirmə üçün istifadə olunur. Qaynama 30 dəqiqədən artıq 

çəkməməlidir. Əks halda şərbətin rəngi dəyişir. Hazır şəkər şərbəti 

süzgəcdən keçirilir, nasosla soyutmaya və sonra xüsusi paylayıcı-

toplayıcıya yönəldilir.  

Əgər 73,2% qatılıqda şəkər şərbəti hazırlamaq lazımdırsa (so-

yutmada  şəkər  kristallarının  çökməsinin  qarşısını  almaq  üçün), 

bişirmədə şərbətə 1 ton şəkərə 1,0-1,5 kq hesabı ilə 10%-li limon 

turşusu vurulur. İnversiya müddəti 2 saat, inversiya dərəcəsi 50%-

dir. 

Koler  elektrik  qızdırıcılı  bişirmə  qazanlarında  da  hazırlanır. 

Qazana  çəkisi  məlum  olan  miqdarda  şəkər  doldurulur  və  160-

180

0

C-yə  qədər  qaynadılır.  Bu  temperaturda  intensiv  karamel-

ləşmə baş verir. Onu fasiləsiz qarışdırılmaqla aparırlar. Koler hazır 

olan kimi bişirməni dayandırır və koleri 60

0

C temperaturlu su ilə 

1,35  sıxlığa  (təqribən  70  kütlə  %)  qədər  duruldurlar.  Koler  60-

65

0

C-yə qədər soyuduqda qarışdırmanı dayandırır və onu nasosla 

təzyiq toplayıcıya vururlar.  

Kupajın aparılması. Ayrı-ayrı tərkib hissələrinin qarışdırıl-

ması  ilə  likor-araq  məmulatlarının  hazırlanma  prosesi  kupaj 

aparılması, alınan qarışıq isə kupaj adlandırılır. 

Kupajın  hazırlanması  -  texnoloji  prosesin  əsas  əməliyyatı 

olub, məmulatın keyfiyyəti onun dəqiq yerinə yetirilməsindən çox 

asılıdır.  

Kupajdan  əvvəl  meyvə-giləmeyvə  şirələri,  morslar  çökün-

tüdən  ehtiyatla  ayrılır  və  süzücü-sıxıcıdan  buraxılır.  Əgər  lazım 

gələrsə  əvvəlcə  bentonitlə  işlənir.  Limon  turşusu  kupaja  vurul-

mazdan  əvvəl  suda  həll  edilir.  Efir  yağları  və  vanilin 

353 

spirtləşdirilmiş  məhlullar  şəklində  əlavə  olunur.  Rəngləyici 

indiqokarmin  və  tartrazin  qabaqcadan  suda,  yaxud  məmulatın 

kupajından  götürülən  nümunədə  həll  edilir.  Koler  kupaja 

vurulmazdan əvvəl su ilə (1 kq kolerə 1 dm

3

su) duruldulur. 

Spirt  və  ətirli  maddələr  itkisi  olmaması  üçün  şəkər  şərbəti 

kupaja vurulmazdan əvəl 20

0

C-yə qədər soyudulur. 

Likor-araq  məmulatları  reseptə  uyğun  hazırlanır  və  xammal 

sərfi  1000  dal  məmulatın  hazırlanması  üçün  müəyyən  olunur. 

Meyvə-giləmeyvə  xammalından  hazırlanan  məmulatlarda  həm-

çinin  ümumi  ekstraktın  miqdarı  (kq),  efir  yağlı  xammaldan 

alınanlarda isə efir yağlarının miqdarı (dm

3

) da göstərilir. 

Reseptdə  həmçinin  1000  dal  məmulatın  hazırlanması  üçün 

xammal  sərfi  (kq)  də  göstərilir.  Xammal  və  yarımfabrikatların 

sərfi orta keyfiyyətli xammala görə aparılır. Adətən zavodda olan 

xammal  və  yarımfabrikatlar  qəbul  olunmuş  reseptdən  bir  qədər 

fərqlənir.  Ona  görə  də  kupajın  hazırlanmasına  keçməzdən  əvvəl 

onun  hesablanması  aparılır.  Sonra  laboratoriyada  sınaq  kupajı 

yerinə yetirilir.  

Kupaj  aparılarkən  şəkərin  qatı  spirt  məhlulunda  çöküntü 

əmələ  gətirmək  xassəsi  nəzərdə  saxlanılmalıdır.  Ona  görə  də 

kupajda  tərkib  hissələrinin  qarışdırılması  müəyyən  ardıcıllıqla 

aparılmalıdır. Əvvəlcə spirtləşdirilmiş şirələr, morslar, cövhərlər, 

ətirli spirtlər sonra rektifikasiya olunmuş spirt və məmulatın hazır-

lanması üçün nəzərdə tutulan suyun çox hissəsi verilir. Möhkəm 

qarışdırıldıqdan  sonra  qarışığa  şəkər  şərbəti,  limon  turşusu, 

rəngləyicilər  və  tələb  olunan  həcmə  çatdırmaq  şərti  ilə  su  əlavə 

olunur. 

Analizin  nəticələrindən  asılı  olaraq  kupaj  korreksiya  olunur 

(tənzimlənir)  və  göstəriciləri  tələb  olunan  parametrlərə  uyğun 

gəldikdə süzülməsinə icazə verilir. Hazır kupaj süzülmədən sonra 

yenidən  analiz  olunur  və  standartın tələblərinə  və  reseptə  uyğun 

gəlirsə doldurulmaya icazə verilir. 

Süzülmənin  sürətinə  məmulatın  özülülüyü,  sıxlığı  və  tem-

peraturu  təsir  göstərir.  Süzülmə  üçün  fasiləli  işləyən  azbest 

354 

süzgəclər  və  təzyiq  altında  işləyən  azbest  sellüloza  arakəsməli 

sıxıcı-süzgəclər tətbiq olunur.  

 

4.1.3. Eynil

əşdirmə

 v

ə

 ekspertiza 

 

4.1.3.1. M

ə

hsulun q

ə

bulu

, nümunənin götürülmə

si 

v

ə

 

sınaq metodları

 

 

Likor-araq  məmulatlarının  qəbulu,  nümunə  götürülməsi  və 

keyfiyyət göstəricilərinin təhlili standarta uyğun aparılır.  

Məhsul partiyalarla qəbul olunur. Partiya eyni adlı məhsulun 

istənilən miqdarı olub, bir müəssisə tərəfindən buraxılmaqla eyni 

kupaj  və  keyfiyyəti  əks  etdirən  vahid  sənədlə  rəsmiləşdirilən 

məhsul hesab olunur.  

Keyfiyyət  haqqında  sənəd  standartla  müəyyən  olunan  və 

lazım  olan  məlumatlara  malik  olmaqla,  məsul  şəxsin  imzası  ilə 

təsdiq olunmalıdır. Bükülmə və markalanmanın düzgünlüyü 4827-

70saylı QOST-un tələblərinə uyğun yerinə yetirilir.  

Likor-araq  məmulatlarının  keyfiyyətini  yoxlamaq  üçün 

götürülən butulkanın miqdarı partiyanın miqdarından asılı olaraq 

təsadüfi götürülmə metodu ilə müəyyən olunur (cədvəl 4.1). 

Cədvəl 4.1 

Partiyanın həcmindən asılı olaraq götürülən nümunə 

hissəciklərinin miqdarı 

Likor-araq məmulat-

larının həcmi, butulka 

Nümunə hissəciklərinin 

sayı, butulka 

Qəbul edilən ədəd, 

butulka 

501-1200 

20 

2 

1201-10000 

32 

3 

10001-35000 

50 

5 

35001-50000 

80 

7 

50001-dn çox 

125 

10 

 

Əgər  likor-araq  məmulatları  partiyasında  qüsurlu  butulkalar 

(deformasiyalı, etiketdə cırılma, yaxud etiket əyriliyi) nümunədə 

355 

qəbul  edilən  ədədə  bərabər  yaxud  az  olarsa  partiya  qəbul  edilir, 

əks halda çıxdaş edilir.  

Cədvələ  uyğun  olaraq  ağzının  bağlanmasında  səhvə  yol 

verilməmiş 4 butulka götürülərək orqanoleptik və fiziki-kimyəvi 

göstəricilər;  20  butulka  isə  doldurulma  səviyyəsini  müəyyən 

etmək  üçün  götürülür.  Müəyyən  olunmuş  qaydada  əsas  nümu-

nənin götürülməsi haqda 4 nüsxədən ibarət akt tərtib olunur.  

Butulkanın  boğazı  parça  qırığı  yaxud  kağızla  bükülür, 

kəndirlə  sarınır,  kardon  yaxud  ağac  birkada  şnurlanmış  etiketlə 

plomblanır yaxud sulğuc möhürlə möhürlənir. Etiketdə aşağıdakı 

məlumatlar göstərilməlidir: 



 

Hazırlayan,  qablayan,  ixracatçının  (göndərənin)  adı  və 

ünvanı; 



 

Likor-araq malumatlarının adı; 



 

Doldurulma tarixi; 



 

Nümunə  götürülən  partiyada  olan  butulkaların  sayı  və 

miqdarı və tutumu,dm

3

; 



 

Nümunənin götürülmə tarixi; 



 

Keyfiyyətə dair sənədin adı və sayı; 



 

Nümunənin gütürülməsində iştirak edən şəxsin soyadı və 

imzası. 

Analiz aparılması üçün birləşdirilmiş əsas nümunənin 4 butul-

kasından  2-si  götürülür.  Qalan  2-i  hazırlayıcıda  2  ay  müddtində 

(fikir ayrılığı yaranma ehtimalına görə) saxlanır.  

 

4.1.3.2. Orqanoleptik t

ə

hlil  

 

Orqanoleptik təhlil aşağıdakı göstəricilərə görə aparılır: 

Şəffaflıq. Baxılmaqla, yaxud işıq ekranında təyin olunur. 

Rəng.  Baxmaqla  yaxud  fotoelektrokolorometrin  köməyilə 

təyin olunur. 

Ətir  və  dad.  Təhlil  olunan  məmulatlardan  50  sm

3

-a  yaxın 

miqdarda  dequstasiya  qədəhinə  tökülərək,  normativ  sənədlərdə 

356 

ona verilən tələblərə uyğun qaydada ətir və dadı təyin edilir.  

Doldurulma  səviyyəsi.  Təhlil  üçün  ölçülü  laboratoriya 

qablarından  istifadə  edilir.  Likor-araq  məmulatları  pipetkanın 

köməyilə hər 20 butulkadan bir olmaqla ölçülü kolbaya keçirilir. 

Doluluğun çatışmazlığı yaxud artıqlığı müəyyən edilir. Aparılan 

təhlillərdən orta qiymət çıxarılır.  

Tündlük. Təhlil olunan nümunədən qovulma yolu ilə destilyat 

alınır və areometrlə onun spirtliyi təyin olunur. Ölçmələrin xətası 

həcmə görə 0,1%-dir. 

Ümumi ekstraktın kütlə payı. Analiz üçün piknometrik yaxud 

refraktometrik metod istifadə olunur.  

Şəkərin kütlə qatılığı. Fellinq məhlulu ilə birbaşa titrləməklə 

təyin olunur. Bu metod daha dəqiq olub, fikir ayrılıqları yarananda 

istifadə olunması tövsiyə olunur.  

Alternativ  metod  kimi  fotoelektrometrik  metodlarından  biri 

(pikrin turşusu yaxud antron reagenti ilə) tətbiq olunur. 

Turşuların  kütlə  qatılığı.  Asidometrik  (bromtimolblau  indi-

qatoru ilə yaxud fenolftalienlə) yaxud elektrometrik titrləməkdən 

istifadə olunur. 

Məmulatda  turşuların  kütlə  qatılığı  limon  turşusuna  çevir-

məklə q∕100

3

-la ifadə olunur.  

Normativ sənədlərə əsasən likor-araq məmulatları şəffaf, kə-

nar qarışıqsız olmalıdır. Özünü kənar qarışıqlarsız bircinsli qeyri-

şəffaf maye kimi göstərən emulsiya likorları istisanalıq təşkil edir.  

Butulkanı çevirdikdə müşahidə edilən və çalxalandıqda  yox 

olan bulanlıq damla əmələ gəlməsi yol veriləndir.  

Orqanoleptik təhlil 10 bal sistemi ilə aparılır (cədvəl 4.2). 

İçki  nümunəsinin  optimal  yoxlanılan  miqdarı  5  sm

3

,  ağızda 

saxlanma  müddəti  10-15  saniyədir.  Içki  nümunəsi  udulmayıb, 

ağızdan kənar edilir. 

Sonra ağızı destillə edilmiş su ilə, qədəhi isə - zəif etil spirti 

məhlulu  ilə  yaxalayırlar.  Bir  neçə  nümunənin  dequstasiyasında 

əvvəlcə  az  ətirlilər,  sonra  ətir  və  dadı  daha  ifadəli  olanlar 

qiymətləndirilir.  

357 

Tünd  içkilərdən  sonra  ağ  çörək  pendir,  bişirilmiş  kolbasa, 

şirinlərdən sonra-peçenye, meyvə (sitruslardan başqa) yeyilə bilər. 

Balıq qəlyanaltılar istisnadır. Punşun dequstasiyası qaynar çayla 

aparılır. Likor-araq məmulatlarının rəngi qiymətləndirildikdə ilkin 

xammalın-meyvə,  giləmeyvə  və  s.  rənginə  uyğunluğuna  diqqət 

yetirilir.  Bir  dequstasiyada  6-10  nümunəyə  baxılır  və  hər 

nümunədən sonra fasilə verilir. 

Cədvəl 4.2 

Keyfiyyətin orqanoleptik göstəriciləri, onların xarakterizəsi və 

qiymətləndirilməsi 

Göstəricilər 

Orqanoleptiki xarakterizəsi 

Qiyməti balla 

Şəffaflığı və 

rəngi 

Parıltılı, şəffaf maye, bu növ üçün 

səciyyəvi olan, parlaq ifadə olunan 

rəngə malik 

 

2,0 («əla») 

 

Parıltısız şəffaf maye , bu növ üçün 

səciyyvi rəngə malik  

1,8 («yaxşı») 

 

Parıltısız şəffaf maye, kifayət qədər 

ifadə olunmayan rəngə malik 

1,5 («kafi») 

 

Bulanıqlıq, asılqanlar var, rənginə görə 

bu növə uyğun gəlmir 

1,5-dən aşağı  

(«qeyri-kafi») 

Ətri 

Parlaq ifadə olunan, həmin növ üçün 

səciyyəvi 

3,5-4,0 («əla») 

Yaxşı, həmin növ üçün səciyyəvi 

3,0-3,5 («yaxşı») 

Zəif, həmin növ üçün səciyyəvi 

deyildir 

2,5-2,9 («kafi») 

Kənar ton, növ üçün səciyyəvi deyil 

2,5-dən aşağı  

(«qeyri-kafi») 

Dadı 

Harmonik, cilalanmış,həmin növ üçün 

səciyyəvi 

3,6-4,0 («əla») 

 

Yaxşı, təmiz, həmin növ üçün 

səciyyəvi 

3,0-3,5 («yaxşı») 

 

Kifayət qədər tam ifadə olunmayan, 

növ üçün səciyyəvi 

 

2,5-2,9 («kafi») 

 

Kənar tamlara malik, növ üçün 

səciyyəvi deyildir 

2,5-dən aşağı  

(«qeyri-kafi») 

 

Aşağıdakı  cədvəldə  (cədvəl  4.3)  likor-araq  məmulatlarının 

keyfiyyətinin  qiymətləndirilməsinin  ümumi  bal  qiymətləri 

358 

verilmişdir.  

Cədvəl 4.3 

Araq və likor-araq məmulatlarının keyfiyyətinin 

qiymətləndirilməsi 

Qiymət 

Ümumi bal 

Məmulatın bu qiyməti aldığı 

şərait 

Araq üçün 

Likor-nalivka 

məmulatları 

«Əla» 

9,2-10,0 

Bütün göstəricilərinə görə 

«əla» qiymətləndirilir 

«Yaxşı» 

8,0-9,1 

7,8-9,1 

«Yaxşı» və «əla» 

göstəricilərə malikdir 

«Kafi» 

6,5-7,9 

6,5-7,7 

«Kafi», «əla» və «yaxşı» 

göstəricilərə malikdir 

«Qeyri-kafi» 

6,5-dənaz 

6,5-dənaz 

Heç olmazsa birgöstərici 

«Qeyri-kafi» olmalıdır 

 

4.1.3.3. Fiziki-kimy

əvi göstə

ricil

ə

r