Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

Transformatorlarni parallel ishlashi 
Sanoat korxonalarining podstantsiyalarida bir nechta transformatorlar 
o`rnatilgan bo`lib, ular alohida yoki birgalikda (parallel) ishlashi mumkin. 
Transformatorlar alohida ishlanganda ularning ikkilamchi chulg`amlari o`zaro 
bog`lanmagan, 
parallel 
ishlaganda 
esa 
umumiy 
nagruzkaga 
ulanadi. 
Transformatorlarni parallel ishlatish ulardan oqilona foydalanishga imkon beradi. 
Masalan, nagruzka kam bo`lgan soatlarda transformatorlarning bir qismini uzib 
qo`yish 
mumkinyu 
Shuningdek, 
kuchli 
nagruzka 
ulanganda 
har 
bir 
transformatorga to`g`ri keladigan nagruzka miqdorining kichikroq bo`lishi va har 
bir transformatorning bir tekis yuklanishi ta`minlanadi. 
Transformatorlarning parallel ishlashi uchun quyidagi shartlar bajarilishi 
kerak: 
1. Birlamchi va ikkilamchi chulg`amlarning nominal kuchlanishlari bir xil 
bo`lishi kerak; transformatsiya koeffitsientining farqi 0,5% dan ortib ketmasligi 
kerak
2. Qisqa tutashish kuchlanishlari bir xil bo`lishi kerak (±10% farq qilishiga 
yo`l qo`yiladi). 
3. Uch fazali transformatorlar parallel ishlashi uchun ularning ulanish 
turkumlari bir xil bo`lishi kerak. 
11-rasm 

---

32 
12-расм 
Transformatorning parallel ishlash sxemasi 11-rasmda ko`rsatilgan. Transformator 
salt ishlaganda ikkilamchi chulg`am zanjirida tokning yo`qligi hamda 
nagruzkaning parallel ishlayotgan transformatorlarning nominal quvvatlariga 
proportsional ravishda to`g`ri taqsimlanishi transformatorlar normal holda parallel 
ishlashining asosiy belgilari hisoblanadi. 
Avtotransformatorlar 
Avtotransformatorda birlamchi va ikkilamchi chulg`amlar elektr jihatdan 
o`zaro bog`langan bo`lib, ikkilamchi chulg`am birlamchi chulg`amning bir qismini 
tashkil etadi. Avtotransformatorlar bir fazali va uch fazali qilib ishlab chiqariladi. 
Bir fazalilari laboratoriya avtotransformatorlari (LATR) tarzida keng qo`llaniladi. 
(12-rasm, v). Uch fazaavtransformatorlarning quvvati bir fazalilarga qaraganda 
katta bo`lib, chulg`amlari moyli bakka tushirilgan bo`ladi. 
Avtotransformatorlar kuchlanish keng doirada o`zgartiriladigan joylarda 
ishlatiladi. Ular kuchlanishni orttirib yoki pasaytirib beradi. 12-rasm, a va b da 
kuchlanishni orttiruvchi va pasaytiruvchi avtotransformatorlarning sxemalari 
berilgan. 
Kuchlanishni orttirib beruvchi avtotransformatorning (12-rasm, a) sxemasidan 
ko`rinadiki, birlamchi kuchlanish U
1
avtotransformator chulg`amlarining bir 
qismiga berilib, ikkilamchi kuchlanish U
2 
uning ikkala chulg`amidan olinmoqda. 
Kuchlanishni pasaytirib beruvchi avtotranformatorda (12-rasm, a) birlamchi 

---

33 
kuchlanish U
1
(ikkala) butun chulg`amiga berilib, ikkilamchi kuchlanish U
2 
butun 
chulg`amning bir qismidan olinmoqda. 
Agar chulg`amning barcha o`ramlari O`
1
+O`
2
, shoxoblangan o`ramlari O`
2
bo`lsa, 
u 
holda 
orttiruvchi 
va 
pasaytiruvchi 
avtotransformatorlarning 
transformatsiya 
koeffitsientlari 
tegishlicha 
2
2
1
W
W
W
k
(orttiruvchi) 
va 
2
1
2
W
W
W
k
(pasaytiruvchi) tarzda ifodalanadi. 
Ishlatilish sharoitiga qarab avtotransformatorlar transformatsiya koeffitsienti 
o`zgaradigan qilib ham yasaladi (masalan, LATR). 
Avtotransformatorlar o`zgaruvchan tok dvigatellarini ishga tushirishda teatr 
binolarida yorug`lik kuchini o`zgartirishda; uy-ro`zg`or va laboratoriya ishlarida 
keng qo`llaniladi.