Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

 Uch fazali transformatorlarning tuzilishi va ishlash printsipi 
Uch fazali transformatorlar, asosan, uch fazali tok sistemasini 
transformatsiyalash uchun ishlatiladi. Uch fazali transformator umumiy po`lat 
o`zakka ega bo`lib, alohida fazalarning toklari hosil qilgan barcha magnit oqimlari 
ana shu o`zak bo`ylab tutashadi. 
Uch fazali transformatorning po`lat o`zagi ostki va ustki tomonlardan 
birlashtirilgan uchta sterjendan iborat. Har bir sterjenda har fazaning birlamchi va 
ikkilamchi chulg`amlari joylashtirilgan. Chulg`amlar yulduz yoki uchburchak 
sxemada ulanishi mumkin. Bu biriktirish sxemalari tegishlicha U` va Δ tarzda 
belgilanadi. Chulg`amlar qanday sxemada ulanishidan qat`iy nazar birlamchi 
chulg`amning bosh uchlari (A, V, S) va oxirgi uchlari (X, Y, Z) katta harflar bilan, 
ikkilamchi chulg`amning bosh uchlari (a, b, c) va oxirgi uchlari (x,y,z) kichik 
harflar bilan belgilanadi. 
Birinchi o`raladigan chulg`amning o`ralish yo`nalishi ixtiyoriy, ammo 
qolgan fazalarning chulg`amlari birinchi o`ralgan chulg`amning yo`nalishida 
o`ralishi kerak. Faqat shundagina ayrim fazalardagi toklarning va ularni hosil 
8-расм 

---

24 
qilgan magnit oqimlari 
)
,
,
(
С
В
А
Ф
Ф
Ф
larning shartli musbat yo`nalishi ta`minlangan 
bo`ladi. (8-rasm, a). 
Kirxgofning birinchi qonuniga binoan istalgan vaqt lahzasida uchala faza 
magnit oqimlarining yig`indisi doimo nolga teng. Masalan, 5.14-rasm, b dagi 
magnit oqimlarining o`zgarish grafigidan ko`rinadiki, 
m
А
Ф
Ф
bo`lgan t
1
vaqtda 
А
Ф
o`zining musbat maksimal qiymatiga erishgan bo`lsa, qolgan ikkita magnit 
oqimi 
В
Ф
va 
С
Ф
larning manfiy yarim maksimal qiymatlarga ega bo`lishi uchala 
faza magnit oqimlarining po`lat o`zak bo`ylab qo`shilishini (8-rasm, v) bildiradi, 
ya`ni
0
2
1
2
1
С
m
В
m
mА
Ф
Ф
Ф
Uch fazali ikki chulg`amli transfarmator chulg`amlari ulanish guruhini 
aniqlashning tavsiya qilinayotgan usulida bu kamchiliklarga barxam berilgan. 
Bu usul qo`yidagicha tushintiriladi: 
Dastavval, soatni tasvirlovchi doira chizilib, uning raqamlari aylanaga teng 
taqsimlanib belgilanadi. Uch fazali transfarmatorning ulanish guruhi YuK va PK 
chulg`amlarining liniyaviy EYuK lar vektor diagrammalar chiziladi. Buni 
qo`yidagi sxemalar uchun ko`rib o`tamiz: 
2. Uch fazali transfarmatorlarni (Y/Y) «yulduz-yulduz» sxemasida ulash. 
Shuni eslatish lozimki, transfarmator chulg`amlarining ulanish guruhini 
aniqlashda uning salt ishlash rejimidagi
(U
1f 
=E
1f 
; U
1l 
=E
1l
; U
2f 
=E
2f 
; U
2f 
=E
2f
) 
Ma`lumki, YuK sho`lg`am «yulduz» sxemasiga ulanganda uning fazaviy 
EYuK lari vektor diagrammasi bir-biridan faza jihatdan 120
0
siljigan uchta bir 
xil vektordan iborat bo`lib, ularning uchlari o`zaro to`g`ri chiziqlar bilan 
birlashtirilganda tomonlari liniyaviy EYuK ni beradigan teng tomonli uch 
burchak hosil bo`lishi tufayli uch burchakning bitta (masalan, AV) tomoni YuK 
chulg`amning liniyaviy EYuK vektoriga moduli jihatdan teng (AV=E
AV
) va u 

---

25 
soatning «12» raqamiga doimiy ravishda yo`naltirilgan bo`lishi kerak. Shu 
sababli YuK chulg`amning vektor diagrammasiga oid uchburchakni doiraning 
markazidan «12» raqamiga yo`naltirilgan AV radiusni chizishdan boshlanadi. 
Shu uchburchakka tegishli yana bitta tomonining holatini aniqlash uchun 
aylananing V nuqtasidan o`ng tomonda uzunligi AV radiusga teng bo`lgan VS 
vatarni o`tkazamiz. A, V va S nuqtalarini o`zaro to`g`ri chiziqlar bilan 
birlashtirib teng tomonli uchburchak xosil bo`ladi. Bu uchburchak 
medianalarining kesishgan nuqtasidan uning uchlarigacha bo`lgan oraliq 
(chizmada vektor) YuK sho`lg`am fazaviy EYuK larni beradi. 
Yuqori kuchlanishli chulg`am uchun aniqlangan fazaviy EYuK vektorlari 
transformatorning PK chulg`ami uchun vektor diagrammani qurishda zarur 
bo`ladi. Bunda YuK va PK chulg`amlarining uralish yo`nalishi hamda fazaviy 
chulg`amlarning boshi va oxirlarining belgilanishi bir xil bo`lganida bir o`zakda 
joylashtirilgan chulg`amlarni bitta fazaviy magnit oqimi kuch chiziqlari kesib 
o`tganligi tufayli, chulg`amlarning EYuKlari fazaviy chulg`amlari oxiridan 
boshiga bir xil (musbat) yo`nalgan holati tekshiriladi.
Ikkilamchi chulg`am liniyaviy EYuK vektori E
AV 
YuK chulg`amining 
liniyaviy EYuK vektori E
AV 
ga nisbatan 0 dan 360
0
oraligida burchaklarga 
siljigani uchun 360
0 
ni 12 ga bo`lgandan chiqqan natija (30
0 
) dagi singari 
ulanish guruhiningbirligi qilib qabul qilinadi. 
Yulduz sxemasiga ulangan past kuchlanishli chulg`am EYuK lari vektor 
diagrammasini qurish uchun YuK chulg`amning A fazaviy chulg`am EYuK 
vektori E
xa 
fazaviy vektorlar MN chizig`i ustida yotganligidan «a» nuqtani «A» 
ning ustiga qo`yish jarayonida mazkur yordamchi chiziq juda ham qulaylik 
yaratadi., yani E
AV
vektorni o`ziga parallel siljitishda uning «a» nuqtasi soat 
doirasining markazidagi «A» nuqta tomon MN chizig`i bo`yicha sirpantiriladi.
Chulg`amlar Y/Y ulangan hol uchun qurilgan vektor diagrammalar shu 
tartibda birlashtirilganda PK chulg`amining liniyaviy EYuK vektori E
AV 
YuK 
chulg`amining liniyaviy EYuK vektori E
AV
bilan ustma-ust tushadi. Ularning 

---

26 
orasidagi siljish burchigi 0 bo`lgani uchun chulg`amlarning ulanish guruhi 0 
bo`ladi.
Uch fazali ikki chulg`amli transformator chulg`amlarining ulanish guruhini 
tsiferblatli soat yordamida aniqlash usulida past kuchlanishli chulg`am liniyaviy 
EYuK vektori (E
AV
) soatning kichik mili orqali belgilanadi va umumiy holda, 
Chulg`amning ulanish guruhlariga qarab, soatning bu mili 0 (12) …11 butun 
sonlarni ko`rsatishi mumkin.