Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

л
ф
U
U
, uchburchak sxemada ulanganda esa liniya kuchlanishiga 
hisoblanadi. Odatda, transformatorning yuqori kuchlanishli chulg`ami (manba 
tomondagi) yulduz sxemaga ulanadi. Bunda ma`lum qiymatdagi liniya 
kuchlanishini olish qulay va chulg`amning o`ramlar soni kam bo`ladi. 
Chulg`amlarni uchburchak
sxemada ulash katta toklarda ma`qul bo`lgani uchun Y/Δ sxema past kuchlanish 
tomoni katta quvvatli bo`lgan transformatorlarda qo`llaniladi. 

---

29 
Uch fazali tok zanjirlarida faza va liniya kuchlanishlari bir-biridan farq qilgani 
uchun fazali transformatorlarning birlamchi va ikkilamchi chulg`amlari bir xil 
sxemada, masalan yulduz/yulduz (Y/Y) sxemada ulanganda (5.14, 5.15-rasm, a) 
birlamchi 
va 
ikkilamchi 
chulg`amning 
faza 
)
,
(
a
A
U
U
va 
liniya 
)
,
(
a b
AB
U
U
kuchlanishlarining vektorlari faza mos tushadi (5.15-rasm, b). Dastlab 
ikkala chulg`amning faza kuchlanishlari diagrammasi quriladi, so`ngra liniya 
kuchlanishlarining diagrammasini quramiz. Agar birlamchi chulg`amning liniya 
kuchlanishi vektori 
AB
U
ni soat milining harakat yo`nalishida 30
0 
ga burib, uni 0 
(yoki 12) raqamida turibdi desak, ikkilamchi chulg`amning liniya kuchlanishi 
vektori 
a b
U
ni ham o`sha yo`nalishda 30
0
ga bursak, u ham 0 raqamiga to`g`ri 
keladi. Bu, chulg`amlar yulduz/yulduz sxemaga ulanganda ularning ulanish 
turkumi 
0 
ekanligini 
bildiradi. 
Birlamchi 
va 
ikkilamchi 
chulg`am 
uchburchak/uchburchak sxemada ulanganda 
ф
л
U
U
bu holda ham chulg`amlarning 
ulanish turkumi 0 bo`ladi. Demak, birlamchi va ikkilamchi chulg`amlar bir xil 
sxemada ulanganda 0 nchi ulanish turkumi olinar ekan. Bunday ulanish turkumi 
Y/Y – 0 va Δ /Δ – 0 tarzda belgilanadi. 
Uch fazali transformatorning birlamchi chulg`ami yulduz, ikkilamchi 
chulg`ami esa uchburchak sxemada ulansa, u holda boshqa ulash turkumi olinadi. 
Ikkilamchi chulg`amni uchburchak sxemada ulash uchun A fazaning bosh uchi V 
fazaning oxirgi uchi bilan, V fazaning bosh uchi S fazaning oxirgi uchi bilan va 
hokazo tarzda ulash kerak (5.16-rasm,a). Birlamchi chulg`am yulduz, ikkilamchi 
chulg`am 
uchburchak 
sxemada 
ulanganda, 
birlamchi 
va 
ikkilamchi 
chulg`amlarning faza kuchlanishlari vektorlari (
a
a x
A
U
U
U ,
va hokazo) faza 
bo`yicha mos tushsa ham, ammo liniya kuchlanishlarining (
a b
AB
U
U
,
va hokazo) bir-
birlaridan faza bo`yicha 30
0
yoki bir necha 30
0
ga siljigan bo`lishi mumkin (5.16-
rasm,b). Birlamchi chulg`am kuchlanishining vektor diagrammasi (5.16-rasm, b) 
(5.15-rasm, b) dagidek, o`zgarishsiz qoladi. Uchburchak sxemada ulangan 
ikkilamchi chulg`amning vektor diagrammasida faza kuchlanishi vektori 
a
ax
U
U
birlamchi chulg`amning faza kuchlanishi vektori 
A
U
bilan faza bo`yicha 

---

30 
mos tushadi, shuning uchun vektor 
a x
U
vektor 
A
U
ga, 
b y
U
esa 
B
U
ga parallel qilib 
o`tkaziladi. Faza kuchlanishlarining shartli musbat yo`nalishi sxemalarda(5.15-
rasm, a va 5.16-rasm, a) chulg`amlarning oxirgi uchlaridan bosh uchlariga tomon 
olingan. Chulg`am uchburchak sxemada ulanganda turli fazalarning bosh va oxirgi 
uchlari bir nuqtada birlashadi, masalan, a va y, b va z, x. Bu nuqtalar orasidagi 
potentsiallar o`zaro teng. Birlamchi chulg`amning vektorlar
diagrammasidan ko`rinadiki, liniya kuchlanishining vektori 
AB
U
V nuqtadan A 
nuqtaga yo`nalgan, u holda ikkilamchi chulg`amning liniya kuchlanishi vektori 
a b
U
ham V dan A ga tomon yo`nalgan (10-rasm, b).
Agar birlamchi chulg`am liniya kuchlanishining vektori 
AB
U
ni soat milining 
harakat yo`nalishida 30
0
ga burib, uni 0 raqamiga turibdi deb, ikkilamchi 
chulg`amning liniya kuchlanishi vektori 
a b
U
ni ham 30
0
ga burganimizda u 
soatning 11 raqamiga to`g`ri keladi. Demak, birlamchi chulg`ami yulduz, 
ikkilamchi chulg`ami uchburchak sxemada ulangan uch fazali transformator 
chulg`amlarining ulanish turkumi 11 bo`lib, u Y/Δ – 11 tarzda belgilanadi. 
Demak, uch fazali transformator birlamchi va ikkilamchi chulg`amlari liniya 
kuchlanishlarining faza siljishiga ko`ra farq qiluvchi turli ulash sxemalariulash 
turkumlari deyiladi. 
Uch fazali transformatorlarning Y/ Y-0, Y/ Y
0
-0 va Y/ Δ -11 singari ulash 
turkumlari ko`p ishlatiladi. 
10-расм 

---

31