Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

Ulash shunurlarining asosiy ma`lumotlari 
Shnur 
markasi 
Nomi 
Qo`llanish sohasi 
ShBVG 
Plastmassa 
(polivinilxlorid) 
izolyatsiyali 
parallel 
simli 
egiluvchan shnur 
Stolga, devorga va polga 
o`rnatiladigan lampalarda 
ventilyator, choynak va 
boshqa priborlarda 
ShBVVP 
Plastmassa 
qobiqli 
plastmassa 
izolyatsiyali, yassi parallel simli 
egiluvchan shnur 
Shuning o`zi 
ShBRO 
Kalava ip o`rab qoplangan, rezina 
izolyatsiyali, 
simlari 
eshilgan 
egiluvchan shnur 
Shuning o`zi 
Kvartira elektr liniyasini o`tkazish o`chun avval tegishli talablarga javob 
beradigan simlarni tanlash, ulardan ba`zilari tug`risida o`quvchilar bilan gaplashib 
olish krak. Masalan, xavsiz ishlatish o`chun pishiqligi, yong`in chiqishi jihatidan 
xavfsizligi, katta nagruzkaga bardosh bera olishi, iloyatsiyasining chidamliligi, 
estetikligi va boshqalar to`g`risida gapriladi. 
Tanlangan simlar qo`yilgan talablarga javob berish uchun ularning asosiy 
xarakteristikalarini bilish kerak. Agar simning markasi ma`lum bo`lsa, o`nga
xarakteristika berish mumkin. Simlar, odatda, harflar va raqamlar bilan 

---

46 
markalanadi. Harflar bilan sim va izolyatsiya materiali tomirlar soni belgilanadi; 
Sh-shnur, B-ro`zg`orbop, P-yassi, V – plastmassa izolyatsiyali, R-rezina 
izolyatsiyali, G-egiluvchan (gibkiy), O-to`qilgan o`rama, A-alyuminiy simli. 
Raqamlar esa sim uchun mo`ljallangan ko`chlanishni ko`rsatadi. Masalan, 
APR – 500 markasi simning alyuminiy tomiri, rezina izolyatsiyali 500 V gacha 
ko`chlanishga mo`ljallanganligini bildiradi. 
Har bir konkret holda simlarning xarakteristikasini bilish o`chun 
elektromontyor spravochnigidan foydalaniladi. Undan qanday foydalanish 
kerakligini o`quvchilarga ko`rsatish zarur. 
Simlar haqida ma`lumotlarga ega bo`lgach, o`quvchilar ularni ulashga 
kirishishlari mumkin, biroq bunda avvol o`quvchilarni elektr montaj asboblari 
bilan tanishtirib chiqish kerak. Montaj asboblari bilan tanishtirishni o`qituvchi 
suhbat yo`li bilan amalga oshiradi. O`qituvchi asboblar naboridan o`tkir jag`li 
ombirni olib, o`quvchilarga uni o`z naborlaridan topishlarini so`raydi. Ularning 
e`tiborini omburning kesuvchi qurallari o`tkirlanganiga jalb qiladi. Bu asbob 
simlarni qirqish (kesib olish) va ulardan izolyatsiyani ajratib olish uchun xizmat 
qilishni aytadi. Omburdan foydalanish usullarini ko`rsatib beradi. Xudi shu tarzda 
o`quvchilarni yassi jag`li ombir, dumolaq jag`li ombir, passtajlar qisqichlar va 
montaj qilishda zarur bo`ladigan boshqa asboblar bilan tanishtiradi. 
O`qituvchi suhbat davomida o`quvchilar diqqatini hamma asboblarning 
dastasiga izolyatsiya qoplaganligiga qaratadi. So`ngra «nima sababdan elektr 

---

47 
montaj asboblarining dastasiga rezina yoki plastmassa nayga kiygiziladi?» degan 
savolni beradi. 
Nihoyat, simlarni montaj qilishga tayyorlash ishlari boshlanadi.Ko`pgina 
tadqiqotlar natijasida shu narsa aniqlanganki, xona va jihozlarni pardozlashda 
to`g`ri rang tanlash yo`li bilan yaxshi kayfiyat uchun sharoit yaratish mumkin ekan 
yaxshi jihozlangan va dad bilan bezatilgan ustaxonada ishlash o`smirlarda mehnat 
madaniyatini tarbiyalash va ularni estetik jihatdan tarbiyalashga qulay sharoitlar 
yaratiladi. 
O`quvchilarning ustaxonalardagi mehnat xavfsizligi qoydalarni amal
qilishda quydagilarni xisobatga olib borish zarur. 
- Ushbu qoidalarga muvofiq, mehnat ta`limi o`qituvchilari va to`g`arak
rahbarlari 
- Mashg`ulotlarni sog`lom va xavfsiz sharoitda o`tkazishga qaratilgan 
barcha
zarur chora – tadbirlarni ko`rishga; 
- Mehnat xavfsizligi va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir amaldagi
qoida hamda instruktsiyalarning bajarilishini ta`minlashga; 
- Tegishli uskunalar va mehnat xavfsizligiga doir qoida hamda
normalarda ko`zda tutilgan boshqa shart – sharoitlar mavjud bo`lganda
amaliy ishlar o`tkazishga; 
- Ish o`rinlari, uskunalar, priborlar, asboblarning xavfsiz ahvolda
bo`lishini va xonalarning ahvoli sanitariya talablariga javob beradigan

---

48 
darajada bo`lishini ta`minlashga; 
- O`quvchilarga mehnat xavfsizligidan instruktaj berishga va bu haqda
jurnalga rasmiylashtirib yozib qo`yishga; 
- Instruktaj o`tkazganligi to`g`risida quydagi formada yozib borishga;