Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

V) Qisqa tutashuv rejimi. Bu rejimda ikkilamchi chulg`am uchlari o`zaro 
tutashib, tashqi qarshilik 
z
Н
0
2
bo`ladi. Transformator uchun bunday rejim 
nomaqbul rejim hisoblanadi. Bunda ikkilamchi, shuningdek birlamchi tok 
nominalidan 18-20 marta ortib ketadi. Bu hodisaga yo`l qo`yib bo`lmaydi. Shuning 
uchun real sharoitlarda transformatorni qisqa tutashuv tokidan saqlash maqsadida 
avtomatik ajratgichlar o`rnatiladi. Transformatorlarni laboratoriya sharoitida 
tekshirish uchun “qisqa tutashuv” pasaytirilgan kuchlanishlarda amalga oshiriladi. 

---

22 
2.2. Transformatorlar va uch fazali transformator chulg`amlari 
ulanish guruhini aniqlash 
O`qitish jarayoniga yangi uslublarni tadbiq etish kadrlar tayyorlash 
talablarining tarkibiy qismini tashkil etadi. Shu maqsadda qo`yida uch fazali ikki 
chulg`amli transformatorning chulg`amlari ulanish guruhini aniqlashga yangicha 
uslubiy yondashish e`tibor uchun havola qilinmoqda.
Ma`lumki, elektr stantsiyalarida ishlab chiqilgan elektr energiya uzoq 
masofalardagi iste`molchilarga uzatishda o`zaro parallel ulangan bir necha kuch 
oshiruvchi transfarmatorlari vositasida amalga oshiriladi. Sanoatning turli 
soholaridagi elektr ta`minoti tizimlarida ham parallel ulangan pasaytiruvchi 
kuch transfarmatorlaridan foydalaniladi. Transfarmatorni parallel ulash uchun 
qo`yiladigan muhim shartlardan biri, ularning chulg`amlari bir xil ulanish 
guruhiga ega bo`lishdir.
«Elektr mashinalari» kursiga oid darslik va o`quv qo`llanmalarida ikki 
chulg`amli transfarmator chulg`amlarining ulanish guruhini, asosan tsiferblatli 
soatdan foydalanib aniqlash usuli bayon qilingan (bu usul standart tomonidan 
ham tavsiya qilinadi) va mazkur usulning boshqa usullaridan ungayligi 
taqidlangan. Shu bilan birga bu usulni tushintirishda metodik jihatdan bazi bir 
kamchiliklar ham mavjud, ya`ni yuqori kuchlanishli (YuK) va past kuchlanishli 
(PK) chulg`amlar EYuK lari uchun qurilgan vektor diagrammalar alohida-
alohida quriladi. «Yulduz» sxemasiga ulangan YuK sho`lg`am fazaviy EYuK 
lari uchun qurilgan vektor diagrammada ikkita (masalan A va V fazalar) vektor 
uchlarini o`zaro birlashtirib aniqlangan liniyaviy kuchlanish vektori chizmada 
ogma holatni egallagan bo`lsa ham soatning 12 raqamiga yunaltirilgan deb 
tasavvur qilinadi.
Bu jarayondagi:
a) vektor diagrammalarning bir-biriga bog`lanmagan holda
qurilishi va so`ngra ularni bir-biriga qo`shish tartibi; 

---

23 
b) YuK chulg`am uchun qurilgan vektor diagrammadan aniqlangan liniyaviy 
kuchlanish vektori ogma holatni egallagan bo`lishidan qatiy nazar soatning 12 
raqami o`rniga 0 ning izohsiz ishlatilishi talabalarda ayrim tushinmovchiliklarga 
olib keladi.