Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Ümmətin bəlasının öz içindən olması” hədisinin doğru anlamı
- “İslam ümmətinin yetmiş üç firqəyə bölünməsi” hədisinin doğru anlamı
|
İSLAM ÜMMƏTİNİN BİR NEÇƏ FİRQƏYƏ BÖLÜNMƏSİNİN DOĞRU ANLAMI Emil RƏHİMOV AMEA akademik Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun aspirantı
Müsəlmanların firqələrə bölünməsi və buna rəvac verən amillərə münasi- bətdə müsəlman alimləri çeşidli mövqelərdən çıxış edirlər. Onların bəziləri bunu qeyri-təbii, İslam birliyini zəiflədən bir hadisə kimi, digərləri isə İsla- mın fikir azadlığı və tolerant dini olduğunun təzahürü kimi dəyərləndirmiş- lər. Bu baxımdan, “İslam ümmətinin bir neçə firqəyə bölünməsinin doğru anlamı” adlı mövzusu aktual sayıla bilər. İslam alimlərindən bir qrupu belə hesab edir ki, İslam ümmətinin ondan qabaqkı ümmətlər kimi parçalanması Peyğəmbərin (s) qabaqcadan xəbər verdiyi qəzavü-qədərdəndir. Onların fikrincə müsəlmanlar qiyamətə qədər nə qədər çalışsalar və vəhdətə can atsalar belə, yenə də firqələr şəklində qalacaqdır 1 . Lakin bu cür düşünmək çıxış yolu deyildir. Onların dəlil və sübut olaraq istinad etdiyi Peyğəmbərdən (s) nəql edilən iki məşhur hədisdir ki, onlara təfsilatı ilə aşağıda aydınlıq gətirəcəyik. Digər İslam alimləri isə belə hesab edir ki, İslam ümmətinin bir neçə firqəyə bölünməsi müəyyən zamanlara təsadüf edə bilər, lakin daimi olması yolverilməzdir 2 . Bu fəsildə bəhsimizi İslam alimləri tərəfindən birmənalı qəbul edilməyən iki məşhur hədis üzrə davam etdirəcəyik: 1-
fəlakəti öz içindəndir”- olmasından xəbər verir 3 ; 1
ا مومذملا قرفتلا و عورشملا فلاتخلاا نيب ةيملاسلإا ةوحصل . د
ىواضرقلا فسوي .
قورشلا راد .
1421 \ 2001 2
مومذملا قرفتلا و عورشملا فلاتخلاا نيب ةيملاسلإا ةوحصلا . د . ىواضرقلا فسوي . ص
30
3 مومذملا قرفتلا و عورشملا فلاتخلاا نيب ةيملاسلإا ةوحصلا . د
ىواضرقلا فسوي . ص - 30
Emil RƏHİMOV 210
2-
Peyğəmbərdən (s) nəql olunan hədislər “İslam ümmətinin yetmiş üç firqəyə bölünməsindən, bir firqədən başqa qalan firqələrin Cəhənnəmdə olmasından” xəbər verir 4 .
“Ümmətin bəlasının öz içindən olması” hədisinin doğru anlamı Bu baxımdan varid olan hədislər bir neçə səhabədən rəvayət olunmuşdur və səhih hədislərdən sayılır. Əli ibn Əbi Talib, Səd ibn Əbi Vaqqas, Suban, Ənəs ibn Malik, Huzeyfə, Məaz ibn Cəbəl, Əbu Hüreyrə və İbn Abbas kimi səhabələr bununla bağlı hədislər rəvayət etmişlər. Hafiz ibn Kəsir öz təfsirində “Ənam” sürəsi altmış beşinci ayənin təfsiri ilə bağlı bu hədisləri qeyd edir 5 . Allah təala buyurur: “De ki, “Allah başınızın üstündən və ayaqlarınızın altından (göydən və yerdən) sizə əzab göndərməyə, sizi dəstələr halında qarışdırmağa və birinizə digərinin zorunu daddırmağa qadirdir! Gör ayələ- rimizi onlara nə cür izah edirik ki, bəlkə başa düşsünlər!” 6
kifayətlənirik: 1- Əhməd ibn Hənbəl və Müslim Səd ibn Vaqqasdan rəvayət edir: “Bir gün Rəsulullah (s) “Aliyə” deyilən yerdən gəlirdi, Bəni Muaviyə məscidindən keçərkən məscidə daxil olub iki rükət namaz qılır. Biz də onunla namaz qıldıq. Allaha çox dua edəndən sonra üzünü bizə tərəf çevirib belə buyurdu: Rəbbimdən üç şey dilədim. İkisini verdi, birini isə vermədi. Birincisi: Rəbbimdən dilədim ki, ümmətimi qıtlıqla, aclıqla həlak etməsin. Rəbbim bu duanı məndən qəbul etdi. İkincisi: Rəbbimdən dilədim ki, ümmətimi suda qərq etməsin. Rəbbim bu duanı da məndən qəbul etdi. Üçüncüsü: Rəbbimdən dilədim ki, ümmətimin bəlası içindən olmasın, bu duanı isə Rəbbim məndən qəbul etmədi” 7 . 2- Əhməd ibn Hənbəl və başqaları Xəbbab ibn Əl-Ərətdən rəvayət edir: “Bir gecə mən Rəsulullahın (s) dalınca düşmüşdüm. O, fəcr vaxtı gələnədək bütün gecəni namaz qıldı. Peyğəmbər (s) namazında salamları verəndən
4
. د . ىواضرقلا فسوي . ص - 30
5
ريثك نبا . ميظعلا نآرقلا ريسفت . دلجلا
1 - 4 . ،ةفرعملا راد ،توريب 1411 \
6 Əl-Ənam, 65 7
نتفلا ىف ملسملا هاور ) ثيدحلا
: 2889
(
İslam ümmətinin bir neçə firqəyə bölünməsinin doğru anlamı 211
sonra mən ona dedim: “Ya Rəsuləllah! Gecənin hamısını namaz qıldın, mən səni indiyə qədər bu halda görməmişdim”. Rəsulullah (s) dedi: “Bəli, bu istək və qorxu namazı idi. Bu namazlarda Rəbbimdən üç şey istədim, ikisini qəbul etdi, birini isə yox. Rəbbimdən mənim ümmətimi qabaqkı ümmətlər kimi həlak etməməsini istədim. Rəbbim bunu qəbul etdi. Rəbbimdən düşmənlərin bizim üzərimizdə qələbə çalmamasını istədim. Rəbbim bunu da qəbul etdi. Rəbbimdən bizi dəstələr halında qarışdırmamasını istədim. Rəbbim bunu qəbul etmədi” 8 .
bəlasının öz içindən olmasına dəlalət edir. Allah təala öz Peyğəmbərinə (s) lütf olaraq iki şeyə zamin durmuşdur: 1-Allah keçmiş ümmətləri məhv etdiyi kimi, bu ümməti o şəkildə məhv etməyəcəkdir. Misal olaraq, Allah Nuh qövmünü suda qərq etdi. Firon və onun adamlarını aclıq və qıtlıqla imtahana çəkdi, sonra isə suda qərq etdi. Lut qövmünü yerlə yeksan etdi, onların üzərinə göydən bəla endirdi. 2-Allah başqa düşmənlərin İslam ümmətinə hakim kəsilməsindən, onun mövcudluğuna son qoymasından onu qorumağa zamin durmuşdur. Lakin Rəsulullahın (s) istədiyi üçüncü dua isə Rəbbi tərəfindən qəbul olunmur. Peyğəmbərin (s) duası, Allahın bu ümməti dəstələr halında qarışdırmaması və ümmətin bəlasını öz içindən etməməsi ilə bağlı idi. Allah isə bu duanı qəbul etməyib onu ümmətin öz ixtiyarına, səbəb və nəticələrə buraxır. Doktor Yusif əl-Qardavi hədisdəki üçüncü duanın qəbul olunmamasına aydınlıq gətirərək deyir: “Bu ümmət işinin öhdəsindən özü gəlməlidir. Heç də Allahın bu işi onların öz ixtiyarlarına buraxması o demək deyil ki, Allah onları dəstələr halında və firqə-firqə olmasını istəyir. Heç də Allah bunu onlara nə məcbur edib, nə də ki, əmr edibdir” 9 .
Əlbəttə, əgər bu ümmət Allahın əmrinə tabe olsa, Peyğəmbərin (s) göstərişlərinə riayət etsə, öz aralarında birliyi, vəhdəti qorusalar, izzətli və güclü olar, Allahın və özlərinin düşmənlərinə qalib gələrlər və İslamın tələblərini həyata keçirmiş olarlar, yox əgər şeytanın tələblərinə uymuş
8
ةيلآا ريسفت ىف ريثك نبا هركذ 65 ماعنلأا ةروس نم ) ـج 2 \ 141
( دنسملا نع لاقن . نابح نبا و ئاسنلا هاور و لاق و نتفلا ىف ىذمرتلا و هحيحص ىف : حيحص نسح .
9 مومذملا قرفتلا و عورشملا فلاتخلاا نيب ةيملاسلإا ةوحصلا . د
ىواضرقلا فسوي . ص - 32
Emil RƏHİMOV 212
olsalar, öz nəfsi istəklərinə qul olsalar, əlbəttə, parça-parça olub düşmən məğlubiyyətinə məruz qalarlar. Necə ki, hədis bundan xəbər verir: “Hətta biri digərini məhv edər və onu əsir götürər” 10 . Heç də söylənilən hədislər bu ümmətin parçalanmasının lazımi və daimi olmasını və ya hər vaxt belə olmasını, qiyamətə qədər bu şəkildə davam etməsini qətiyyən söyləmir. Əks halda, Allahın Quranda buyurduğu göstəriş və əmrlərin heç bir mənası və faydası olmazdı: 1. Allah təala buyurur: “Hamınız bir yerdə Allahın ipindən (dinindən) möhkəm yapışın, bir-birinizdən ayrılmayın!” 11
2. “Allah tərəfindən açıq-aydın dəlillər gəldikdən sonra, bir-birindən ayrılan və ixtilaf törədən şəxslər kimi olmayın! Onlar böyük bir əzaba düçar olacaqlar!” 12 . 3. “Allah və Onun Peyğəmbərinə itaət edin. Bir-birinizlə çəkişməyin, yoxsa qorxub zəifləyər və gücdən düşərsiniz. Səbir edin, çünki, Allah səbir edənlərlədir!” 13
4. “Şübhəsiz ki, Allah Öz yolunda möhkəm divar kimi səf çəkib döyüşənləri sevər!” 14
Ondan (Allahın əzaibndan) qorxun, namaz qılın və müşriklərdən olmayın! O kəslərdən ki, öz dinini parçalayıb firqə-firqə oldular (bəzisi bütlərə, bəzisi günəşə və aya, bəzisi ulduzlara səcdə etməyə başladılar). Hər bir firqə öz dininə (öz dininin haqq olduğuna) sevinər” 15 .
6. “Bu (tövhid dini islam) tək bir din olacaq sizin dininizdir. Mən də sizin Rəbbinizəm. Məndən (əzabımdan) qorxun!” 16
qabaqkılar ixtilaf etdikləri üçün həlak oldular”. “Mömin möminin divarıdır, onlar bir-birinə dayaqdırlar”.
10
مومذملا قرفتلا و عورشملا فلاتخلاا نيب ةيملاسلإا ةوحصلا . د . ىواضرقلا فسوي . ص
32
11 Ali İmran, 103 12 Ali İmran, 105 13 Əl-Ənfal, 46 14 Əs-Saff, 4 15 Rum, 31-32 16 Əl-Muminun, 52 İslam ümmətinin bir neçə firqəyə bölünməsinin doğru anlamı 213
“Möminləri öz aralarında bir-birinə sevgi, rəhmət, şəfqət göstərdiyini görərsən. Onlar bir cəsəd kimidirlər. Cəsədin bir üzvü şikayət edib ağrıyarsa, qalan üzvləri də onun harayına yetişər”. “Bir-birinizə həsəd aparmayın, arxa çevirməyin, kin bəsləməyin! Allahın sevimli qardaş qulları olun!” 17
Doktor Yusif əl-Qardavi deyir: “Qurani-kərimin ayələrindən və Rəsulullahın (s) hədislərindən bir daha aydın olur ki, İslam ümmətinin parçalanıb dəstələrə bölünməsi Allahın nə göstərişi, nə də qəzavü- qədərindən deyildir. Əks təqdirdə, ayə və hədislərin müsəlmanlara bir olmağı, dəstələrə bölünməməyi, bir imam arxasında cəmləşməyi, eyni vaxtda hakimiyyətdə iki xəlifənin olmaması, ümməti parçalamaq istəyənlərə qarşı müqavimət göstərməyi əmr etməsində heç bir məna olmazdı. Əgər bu ümmətin dəstələrə bölünməsi qəzavü-qədərdən olsaydı bəs bu ayələr bizə nə üçün birləşməyi və dəstələrə parçalanmamağı əmr edir?! Məgər bu əbəs sayılmır?” 18 .
bu bəla onların başına gələ bilər. Deməli, səbəblər bizim üzümüzdən baş verir, nəticələr də səbəblərin doğurduğu amillərdir. Müsəlmanlar Allahın şəriətindən, kitabından, haqq yoldan uzaq düşdüklərinə görə Allah bu cəzanı onlara dünyada ikən daddırmışdır. İbn Ömərdən gələn rəvayətdə belə buyurulur: “Nə qədər ki, müsəlman rəhbərləri Allahın kitabı ilə hökm etməzlər, Allah da onların bəlasını içindən edər” 19
Həqiqətdə, tarixə nəzər salsaq görərik ki, müsəlmanlar acı hadisələrlə üz- üzə gəlmişlər. Buna misal olaraq səhabələrin öz aralarında fitnə-fəsadın qopması, sonrakı dövrlərdə-Əməvilər və Abbasilər dövründə toqquşmaların və fitnələrin baş alıb getməsi, qərbdən “səlib” yürüşləri, şərqdən “tatar” yürüşləri və s. göstərmək olar. Əlbəttə, bütün bu acı hadisələr ümmətin Allah və Onun Rəsulunun (s) yolu ilə getməməsi üzündən baş verdi. Lakin Rəsulullahdan (s) müjdəçi hədislər də vardır ki, oradan bizə aydın olur ki, İslam dini ucalacaq, Avropaya daxil olacaq, elə bir bölgə olmayacaq
17 ( مقرب ،ملسملا ملظ ميرحت باب ،بادلآا و ةلصلا و ربلا باتك ،ملسم حيحص ) :
2564
18 33 مومذملا قرفتلا و عورشملا فلاتخلاا نيب ةيملاسلإا ةوحصلا . د
ىواضرقلا فسوي . ص -
19 م نبا هاور هتدابزو ريغصلا عماجلا حيحص ىف وھ و ىقھيبلا و مكاحلا و رازبلا و هجا ) 7978 (
Emil RƏHİMOV 214
ki, Allahın dini oraya çatmasın. Əlbəttə, o müjdələrin bir qismi göz qabağında olsa da, digər qisminin həyata keçməsi üçün ən əsas ümmətin vəhdət şəklində olması və İslam bayrağı altında birləşməsidir. İslam dünyasının yaşadığı bu çətin mərhələ İslam ümməti xalqları arasında mədəni vəhdətin möhkəmləndirilməsi üçün bütün səylərin və güclərin birləşməsini tələb edir. Həmçinin, İslam haqq din olduğundan onun fəaliyyətini yeniləşdirmək, bütün sahələrdə inkişafa və tərəqiyyə doğru aparan və qovuşduran yüksək dəyərləri, əsas prinsipləri və təlimləri göstərmək lazım gəlir. Heç şübhə yox ki, İslam ümmətinin hazırkı problemlərini təəssübkeşliyə qapılmaqla, ixtilafları şüar etməklə, tarixdə baş verən düşmənçilik və qərəzlilikləri diriltməklə həll etmək olmaz 20 .
isə bu gün ona vaxtımız yoxdur. Çünki, müsəlmanların ondan da böyük problemləri var. Əgər onların həllinə bu gün çalışmasaq, sabah onlar üst-üstə yığılacaq. Son dərəcə aramızdakı təəssübkeşlik hisslərini kənara qoyub ixtilaflara toxunmamalıyıq. Unutmamalıyıq ki, biz müsəlmanıq, dinimiz İslamdır, Rəbbimiz birdir, Kitabımız birdir, Peyğəmbərimiz (s) birdir, hədəfimiz birdir, düşmənimiz də birdir. İslam düşmənləri müsəlmanlara qarşı vuruşanda sünni və şiə arasında heç bir fərq qoymur, onun üçün hər ikisi eynidir. Onlar İslama qarşı vuruşur və onun məhvinə çalışırlar.
“Ümmətin yetmiş üç firqəyə bölünməsi, birindən başqa qalanlarının Cəhənnəmdə olmasından” xəbər verən hədis İslam alimləri tərəfindən bir mənalı qəbul edilməmişdir. Bunun səbəblərini aşağıdakı bəhslərdə nəzərdən keçirək: 1. Hədisin sənədi ilə bağlı yaranan ixtilaflar. 2. Hədisin mətni ilə bağlı yaranan ixtilaflar. 3. Firqələr içərisində hansı firqənin nicat tapması ilə bağlı yaranan ixtilaflar.
20 Məhəmməd Məhəmməd Əl-Mədəni (səh-11 Seyyid Murtəza Rızəvi. Fi səbil əl- vahdət əl-islamiyyə. Dar əl-məalim li ət-tibaət. Qahirə, h.1398-m.1978. (S.126)): İslam ümmətinin bir neçə firqəyə bölünməsinin doğru anlamı 215
Bəhsimiz üç hissədən ibarətdir. 1. Hədisin sənədi Hədisin İslam ümmətinin taleyi ilə bağlı olmasına baxmayaraq bu hədis Əl-Buxarinin və Müslimin “Əl-Cami əs-səhih” əsərlərində nəql olunmamış- dır. Başqa hədis kitablarında nəql edilsə də, yenə də Buxari və Müslimin hədisin nəqli üçün qoyduğu şərtlərə tam cavab vermir. Əgər deyilsə ki, Buxari və Müslim bütün səhih hədisləri öz kitablarında cəm etməyiblər, bu da doğrudur. Lakin Buxari və Müslim ən mühüm mövzularda, xüsusi ilə də İslam ümmətinin taleyi ilə bağlı olan bu kimi məsələdə ən azından bir hədis olsa da belə, o haqda rəvayət etmişlər. “Əl-firəq beynəl-firəq” kitabının tədqiqatçısı Məhəmməd Muhyid-Din deyir: “Bil ki, alimlər bu hədisin doğru olmasında ixtilaf etmişlər. Bəziləri bu hədisin sənədinin əsla doğru olmadığını vurğulamışdır. Çünki, hansı sənədlə rəvayət olunmuşsa, o sənəddə zəiflik vardır. Belə zəif hədislərdən dəlil çıxarmaq doğru sayılmır. Bəziləri isə bu hədisin bir neçə yolla nəql olunmasını nəzərə alaraq onu qəbul etmişlər” 21 . Əbu Davud özünün “Sünən” əsərində, Tirmizi özünün “Sünən” əsərində, İbn Macə özünün “Səhih” əsərində rəvayət etdikləri bu hədislə bağlı Şeyx Məhəmməd Zahid əl-Kovsəri belə deyir: “İbn Macənin öz Səhihində, Beyhəqinin öz Sünənində və başqalarının müxtəlif yollarla rəvayət etdiyi bu hədisin sənədlərində Əbdür-Rəhman ibn Ziyad ibn Ən`əm, başqa sənədində Kəsir ibn Abdullah, başqa sənədində Übbad ibn Yusif və Raşid ibn Səəd, başqa sənədində Əl-Vəlid ibn Müslim, digər sənədlərində isə məchul ravilər vardır”
22 . Bunlar hədisin sənədi ilə deyilənlərin bəzisidir. Tirmizi bu hədis haqqında həsən səhih (yaxşı və doğru) söyləsə belə, İbn Həbban və əl-Hakim onu səhih hesab etsələr də, bu hədisin sənədində Məhəmməd ibn Əmr ibn Əlqəmə ibn Vəqqas Əl-Leysi deyilən bir şəxs vardır. Təhzibu-ət-təhzib kitaibnda onun tərcüməyi-halını oxuyanda yadda- şının zəif olmasını söyləyirlər. Bəziləri isə onu heç etibarlı saymır. Ona görə də Əl-Hafiz “təqrib” adlı kitabında onu saduq (doğru danışan), lakin onda vəhmin (şəkkdən də aşağı mərtəbənin) olmasını vurğulayır. Bu məqamda doğru danışmaq təkcə kifayət etmir, ravinin yaddaşının güclü olması da
21
قرفلا نيب قرفلا : 7 ـ 8 تلا ةقيلع
22 ريصبتلا
: 9 ةمدقملا ، Emil RƏHİMOV 216
şərtdir (طبضلا). Amma Məhəmməd ibn Əmr ibn Əlqəmənin yaddaşının zəifliyi şəkkdən aşağı olan vəhm dərəcəsindədir. Hədis alimlərinə məlumdur ki, Tirmizi, İbn Həbban və əl-Hakim hədisləri səhih saymaqda güzəştlərə çox yol verirlər. Burada hədisi Müslimin şərtinə görə səhih hesab edənlər də vardır. Çünki Müslim Məhəmməd ibn Əmrdən sitat gətirmişdir. Lakin Zəhəbi bunu rədd edir. O deyir ki, Müslim onun adını tək halda yox, başqaları ilə birlikdə misal çəkir. Həmçinin, Əbu Hüreyrədən rəvayət olunan hədisə görə “birinin Cənnətdə, qalanlarının isə Cəhənnəmdə olması” nəql olunmamışdır. Elə hədisin bu artıq hissəsi də alimlər arasında böyük mübahisələr doğurmuşdur. Hədisin bu hissəsi bir neçə səhabədən- Abdullah ibn Əmr, Müaviyə, Auf ibn Malik və Ənəsdən ayrı-ayrı sənədlərlə rəvayət olunmuşdur. Lakin sənədlərin hamısı zəifdir. Onları birlikdə bir yerə cəm edib güclü hesab edənlər də istisna deyildir. Hədis həm əhli-sünnə kitablarında, həm də əhli-şiə kitablarında müxtəlif sənədlərlə rəvayət olunmuşdur. Şiə hədis alimlərindən Şeyx Saduq öz “xisal” kitabında “yetmiş və ondan yuxarı” fəslində 23 , Əllamə Məclisi öz “bihar əl-ənvar” kitabında 24 bu hədisi nəql etmişlər. “Ümmətin yetmiş üç firqəyə bölünməsi” hədisini səhih və ya yaxşı hədis hesab edən alimlərdən Əl-Hafiz ibn Həcəri və Şeyxülislam İbn Teymiyyəni misal göstərmək olar.
Hədisin mətnindəki ixtilaflar onun sənədindəki ixtilaflardan heç də azlıq təşkil etmir. Belə ki, hədisin nəyə dəlalət etməsində alimlər arasında bir sıra ixtilaflar yaranmışdır: 1-Firqələrin ümumi sayındakı ixtilaf Əl-Hakimin rəvayətinə görə yəhudi və xaçpərəstlərin sayı yetmiş bir, yetmiş iki arasında tərəddüdlə nəql olunmuşdur. Əbdül-Qadir əl-Bağdadinin Əbu Hüreyrəyə isnadında isə yəqin olaraq yəhudilərin yetmiş bir, xaçpərəstlərin yetmiş iki firqəyə bölünməsi qeyd olunur. Başqa bir sənədə görə isə Bəni-İsrailin yetmiş iki firqəyə bölünməsi rəvayət olunur. Hədis
23
لاصخلا : 2 \ 584
رشع ىداحلا و رشاعلا ثيدحلا ،قوف ام و نيعبسلا باوبأ ،
24 راحبلا
: 28 \ 2 - 36 İslam ümmətinin bir neçə firqəyə bölünməsinin doğru anlamı 217
belədir: “Bəni-İsrailin başına gəldiyi kimi mənim də ümmətimin başına gələcəkdir. Belə ki, Bəni-İsrail yetmiş iki firqəyə bölündü. Mənim ümmətim isə yetmiş üç firqəyə bölünəcəkdir”. Daha başqa bir sənədə görə isə Bəni- İsrail yetmiş bir firqəyə bölünmüşdür 25 . Lakin bəzi alimlər bu hədisləri bir yerə cəm edib Bəni-İsrailin həm yəhudi, həm də xaçpərəstlərə şamil olduğunu və bu baxımdan yəhudilərin yetmiş bir, xaçpərəstlərin isə yetmiş iki firqəyə bölünməsini bu şəkildə izah edirlər. 2-Həlak olan və nicat tapan firqələrin sayındakı ixtilaf Rəvayətlərin çoxunda bir firqənin nicat tapması, qalanlarının isə həlak olması açıqlanır. Əl-Bağdadinin rəvayətinə görə o firqələrin birindən başqa qalanları Cəhənnəmdədirlər 26 . Tirmizi və İbn Macə də buna oxşarını söylərir 27 . Bəzi rəvayətlərində isə ümmətin yalnız yetmiş üç firqəyə bölünməsi qeyd olunur. Onlardan birinin Cənnətdə, qalanlarının isə Cəhənnəmdə olması vurğulanmayıb. Əbu Davud, Tirmizi, İbn Macə, İbn Həbban və Əl-Hakimin Əbu Hüreyrədən rəvayət etdiyi hədislər bu şəkildə nəql olunub: “Yəhudilər yetmiş bir firqəyə və xaçpərəstlər yetmiş iki firqəyə bölünmüşlər, mənim ümmətim isə yetmiş üç firqəyə bölünəcəkdir” 28 . Lakin Şəmsüddin Məhəmməd ibn Əhməd ibn Əbu Bəkr əl-Bəşşari Əs- Səyyah (vəfatı-h.380) “Əhsən ət-təqasim fi mərifət əl-əqalim” adlı kitabında bunun tam əksini söyləyir. O deyir: “Yetmiş iki firqə Cənnətdə, bir firqə isə Cəhənnəmdədir”. O, hədisin bu sənədini səhih, o biri sənədini isə (bir firqədən başqa qalanları Cəhənnəmdədir) məşhur saymışdır 29 . Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|