Əlverişli təbii-coğrafi şəraiti olan Azərbaycan ərazisi dünyada insanın formalaşdığı ilk məskənlərdəndir

Əbdülvahab Yurdsevər

A.Rüstəmovun yazdığına görə, istiqlal mücahidlərinin gizli təşkilatından bəhs edərkən yazıb ki, «Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqut etdikdən sonra, yəni 1920-ci il aprelin 27-dən sonra bir qrup gənc nə etmək, necə fəaliyyət göstərməklə bağlı müzakirələr üçün bir yerə yığışıblar: "Onlarla bağlı istintaq materiallarından görünür ki, ilk yığıncaq aprelin 27-də İçərişəhərdə M. B. Məmmədzadənin evində olub. Bu, 25 nəfərə qədər gəncin toplaşdığı bir yığıncaq idi. Ancaq Abdulvahab Yurdsevərin xatirələrində, xüsusən də, Türkiyədə çap olunmuş xatirələrində qeyd olunur ki, AXC süqut etdikdən sonra onlar ilk dəfə şəhər kənarında C. Cabbarlının evinə yığışıblar. Orada hansı yol tutacaqlarını müəyyənləşdirib və bölgü aparıblar”.

Professor qeyd edir ki, təşkilatın məqsədi yeni quruluşla əlaqə yaradıb ona dəstək vermək və müstəqil Azərbaycana xidmət etmək olub: "Beləliklə, 30 apreldə o zaman Bakı Dövlət Dumasında, indiki şəhər İcra Hakimiyyətinin yerləşdiyi binada 300 nəfərə qədər adam toplaşaraq, hökumətə bəyanat ünvanlayıblar. Onlardan 15 nəfəri bu bəyanatı hazırlayıb. İçərilərində M. Məmmədzadə, C. Cabbarlı, Yurdsevər də olub. İstintaq materiallarına əsasən isə bəyanatı C. Cabbarlı hazırlayıb. Onların bu fəaliyyəti və niyyəti Həmid Sultanov vasitəsilə hökumətə çatdırılsa da, bəyanata heç bir cavab verilməyib. Üç aydan sonra, iyul ayında həmin tərkib yenidən toplaşıblar. Bu zaman bildiriblər ki, hökumət bunlara heç bir dəstək verməyəcək, onları qəbul etməyəcək. Beləliklə, məsələnin heç bir perspektivi olmadığını anlayıblar. Məhz bundan sonra istiqlal mücahidlərinin gizli fəaliyyəti başlayıb”.

A. Rüstəmovun sözlərinə görə, Yurdsevərin sədrlik etdiyi təşkilat iyul ayında gizli fəaliyyətə başlayıb: "Gizli fəaliyyətə başlananda bir neçə sahə diqqət mərkəzində idi. Partiyanın qarşısında məqsəd qoyuldu ki, mütləq hakimiyyətə gəlsin. Yaratdıqları Solçu Müsavat Partiyasının başında Mirzəbala Məmmədzadə dayanırdı. Müavinləri isə Ə.Yurdsevər, C. Cabbarlı, Qasım Qasımzadə Zərgərli və Rəhim bəy Vəkilov idi. Onların gizli fəaliyyətlərinin əsas məqsədi hakimiyyətə sahib olmaq, insanları buna hazırlamaq idi. Bu işdə onlara kömək edən sahənin biri də mətbuat və nəşriyyat idi. Elə bu önəmli sahə də Ə.Yurdsevərə tapşırıldı”» (4).