Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

Ximiyaviy mutagenez
ham madaniy o ‘simliklarning ko‘plab ser­
hosil va boshqa foydali xususiyatlarga ega navlarini yaratishga 
imkon beradi.
Hujayra injeneriyasi usullari
hozirgi davrda o‘simliklarning 
yangi navlarini keltirib chiqarishda keng qo‘llanilmoqda. Bunda 
somatik hujayralar duragaylanadi. Duragaylash uchun protoplast- 
lardan foydalaniladi. Protoplastlar (yunoncha protos — birlamchi, 
plastos — hosil b o ‘lgan) qobig‘i bo‘lmagan, faqat hujayra mem- 
branasi bo ‘lgan hujayralardir.
Bu usul bilan kartoshkaning madaniy turi Solamum tuberosum 
va yovvoyi turi Solamum Chacoense duragaylash natijasida ota- 
onalarga nisbatan oraliq xususiyatlarga ega, lekin poyalari chidamli 
duragaylar olindi 
(49-rasm).
To‘qimalarni sun’iy o‘stirish yordamida vegetativ ko‘payish 
metodi o‘simliklar seleksiyasida tobora keng qo‘llanilmoqda 
(50-
rasm).
49-r a s m.
Kartoshka somatik duragayini olish sxemasi.
6—Genetika

---

146
Genetika
C hinni gul 
H osil 
H u ja y ra la rn i H u ja y ra la rn i oziqa N ihol olish 
qiluvchi 
a jra tish
m u h itid a o 'stirish
to 'q im a
50-r a s m.
To‘qimalarni sun’iy o‘stirish.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
1. Madaniy o‘simliklar kelib chiqishi markazlarini sanab bering 
va ular qanday o‘simliklar vatani ekanligini aytib bering.
2. O‘simliklar seleksiyasida qanday usullar qo‘llaniladi?
3. Irsiy o‘zgaruvchanlikning gomologik qatori qonuni seleksiya- 
da qanday ahamiyatga ega?
4. Poliploidiya nima uchun asosan o‘simliklar seleksiyasida 
qo‘llaniladi?
5. O‘zbekistonda g‘o‘za seleksiyasi to‘g‘risida nimalarni bilasiz?
6. Qanday usul yordamida turlararo duragaylar bepushtligini bar- 
taraf qilish mumkin?
31-§. Hayvonlar seleksiyasi 
Hayvonlar seleksiyasi metodlari
Hayvonlar seleksiyasida ham asosan o‘simliklar seleksiyasidagi 
kabi metodlardan foydalaniladi. Ammo bu usullarni qo‘llashda 
hayvonlar uchun xos bo‘lgan ayrim xususiyatlar bilan hisoblash- 
ligiga to ‘g‘ri keladi.
Hayvonlar faqat jinsiy yo‘l bilan ko‘payadi, ularning nasli ko‘p 
bo‘lmaydi.
Shuning uchun ham seleksionerlar seleksiya uchun dastlabki 
material tanlaganda ko‘p belgilar ota-onalarda namoyon 
bo‘lmasligini e’tiborga olishi zarur (masalan, erkak organizmlarda 
sutning yog‘liligi, tuxum qo‘yuvchanlik ko‘rsatkichlari).
Hayvonlar seleksiyasida ularning faqat