Эя я ч, fQ andaM,J
i g: J( ı-S-jlj j j bu nənq ol bizgə kərəklig = bu nəsnə bizə lazım lıdır, gərəklidir». ^* 4*^4
Yüklə 114,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Divanü lüğat-it-türk 4S5
- 4 8 6 Mahmud K aşğari
- Divanü lüğat-it-türk 4 8 7
- İKİNCİ HƏRFİ HƏRƏKƏLİ, ÜÇÜNCÜ HƏRFİ SÜKUNLU OLAN FƏ’ƏLLAN BABI В a 1 1 к ç 1
- 4 8 8 Mahmud Kaşğari Ç a p 1 1
- Divanü lüğat-it-türk 4 8 9
- Divanü lüğat-it-türk 443 jUİıb К a p u 1 ğ a n: « ö 1* ^ |J*^ J 1
- Mahmud K aşğari (jlijkS K e ç ü r g ə n : сну 1
- Divanü lüğat-it-türk 4 9 5 CjSj^ı T ə g ü r g ə n: «C№ j ^ ^ 1-1 jA i 1
|
1 i g: J( ı-S-jlj j j bu nənq ol bizgə kərəklig = bu nəsnə bizə lazım lıdır, gərəklidir». ^* 4*^4 В e ş i к 1 i g: bcşiklig u rağ u t = beşikli, əli uşaqlı qadın». Divanü lüğat-it-türk 4S5 t-*4*-" T ö ş э к ! i к: « 0 * л töşoklik b arçın = d ö şək lik parça». Sö/. yum şaq kafla deyilsə, « J töşəklig ər= döşək sahibi» m ənasına g əb r. t-s4*4s К ö ş i к 1 i k: « jü köşiklik yer = kölgəlik yer». T i к i к 1 i g: « i i ^ tikiklig to n = tikilm iş paltar». 'SASSl T ö к ü к 1 ü g: « £ jj tö k ü k lü g ta rığ = tökülm üş buğda». T ök ü lm ü ş başqa şey üçün də bu söz işb n ir. (-*4*Ь В i 1 э к 1 i g: •-*4*1 küçlüg—b ib k lig kişi = g ü c lü - b ib k li adam ». В i 1 i g 1 i g: biliglig kişi= bilikli ad am , aliırı». В э 1 i к 1 i к: «jbS bəliklik k əpəz= fitil düzəltm ək üçün ha- zırlanan pam bıq». *-*4 s 4 s К ö 1 ii к 1 ü g: « J ^*4süs k ö lüklüg эг = yük daşım aq və m inınək üçün kölüyü, heyvanı olan adam ». К ö 1 i к 1 i k: « j ü köliklik y er= k ö lg əlik yer». ‘-£-*-0j В ü r ü n ç ü k: b ü rüncək, qadın baş ö rtü sü , b ü rü n ü b c ə k nəsnə. В i 1 i n ç э к ; « ^ jL bilinçək n 3 nq = oğru n u n , yaxud baş- qasının əlində olan o ğ urlanm ış m alın adı; əşyayi - dəlil. «ı_5oöL bilinçək bildi» deyilir ki, «oğrunun olindəki oğurluq m alı tanıdı» dem əkdir. T э r i n ç э k: bir p arçad an tikilm iş q ad ın çarşafı. [Q ayda]: Bu qism beş cür olur. Birincisi, b ir şeyin yctişdiyi, bitdiyi yerin adı ola bilor. «ı-£İ&*a sögüt- lük» kimi, «söyüd bitən yer» dem okdir. Yaxud bir şcyin 4 8 6 Mahmud K aşğari qərar bu ld u ğ u , q o y ulduğu yerin adıdır. k əp ək lik » kimi, «kəpək q oy u lan yer» dem əkdir. İkincisi, adı çəkilən nəsnənin düzəldilm əsi üçün ay rılan şeyin adı o la bilər. M əsələn, töşəklik barçın». Bu, « d ö şək düzəltm ək üçün ay rılan p arça» dem əkdir. « Jf ç U j j j bu yığaç ol kap u ğ k a tirəklik» sözü də belədir, yəni «bu ağac о q ap ıy a dirək üçü n hazırlanm ışdır». Ü çüncüsü, əşyanın və in san ın yaradılışını, təbiətini ifadə edən m əsd ər ola b ib r. M əsələn, köw əzlik», «<-*4^ yigitlik» kim i, «ərköyünlük», «gənclik» dem əkdir. İsim saydığım b u üç m ənaya gəlirsə, söz b ü tü n tü rk d ilb rin d ə qalın və ‘-S sərt k a f ib [yəni-lık/lik» şəkilçisi ib ] iş b n ir. B aşqa cü r deyildir. D ö rd ü n cü sü , söz adı çəkilən nəsnənin sahibi m ən asın d a ola bilər. M ə- səb n , « J <-£4Ц> b ib k lig эг», « J <-* 4 £ y bitiglig эг» kim i. B unlar «qüvvətli biləyi olan ad am » və «kağız sahibi o lan adam » dem əkdir. Bu, ərəb lərin 330 ^ sözü k i midir. Beşincisi, söz m ə f ul m ə n asın d a ola b ib r. «J( l j bilik kişi a ra ülü k lü g ol» və « < - S L İ j töşəklig töşək» sö zb ri k i mi. B u nlar «bilik a d a m lar arasın d a ü b şd irilm işd ir, bö- lü şd ü rü lm ü şd ü r» və «döşənm iş döşək, döşəli döşək» de- m əkdir. İsim bu son iki m ənaya gəlirsə, söz hökm ən -lig/- lüg şəkilçisi i b iş b n ir. Başqa c ü r ola bilməz. Bu isim b rin (üç hərfli isim b rd ə ) həm in m ənaları ifadə etməsi üçün söz qalın heca i b bitirsə qalın kaf, yəni -lık şəkilçisi, incə ■ ” 0 Əıəblərin sözü belədir: « ü & j j * ^ rəcul-təmir və labin», yəni hərfən «xurma- lanmış və südtanmiş adam», yəni «xurma və süd sahibi olan adam. xurması və südü olan adam». Bu söz nəsnə sahibi olmağı bildirir. Divanü lüğat-it-türk 4 8 7 heca ib bitirsə ^ yum şaq k a f |y ən i -lig şəkilçisi] olavə olunur. Son n ü m u n ə b rd ə isə £ ğ [yəni -lığ] arlırılır. Bu, dəyişm əyən, sab it q ay d ad ır və o n u n tü rk dillərində pozul- duğu heç vaxt m üşahidə edilm əm işdir. İKİNCİ HƏRFİ HƏRƏKƏLİ, ÜÇÜNCÜ HƏRFİ SÜKUNLU OLAN FƏ’ƏLLAN BABI В a 1 1 к ç 1 n: balıqcıl, balıq уеуэп quş. Ə rə b b r ona m əlik ül-xərin d ey irb r. Ç u ğ u r d a n : u çurum . ö i& ’J* К u r u ğ j ı n: q u rğ u şu n , (iki m əxrəc arasın d ak ı j j ib ). O ğuzlar bu sözdən bir sıra hərfləri a ta ra q « ü > ^ kuşun» d ey irb r. В u d u r s ı n: bildirçin. Bu beytdə də işb n m işd ir: ( j i u ı j J ü l S Ş a j» j( jjjü a . uSÜİ «Ö züm m əninq budursın, O tı an ın q çaklanur». M ənim qəlbim bildirçin, O n u n o d u çalxanır. (M ənim ruhum bildirçin kim i on u n eşq atəşi üzərində uçub horb n ir). jjULİİi T a w ı ş ğ a n: dovşan. law ışğan yılı - tü r k b r in on iki ilindən birini adı». öUuiiü T a w u ş ğ a n : « t awuş ğa n öki'tz = Uç şəhərindən axan çayın adı». ^UlLä Ç a p 1 1 ğ a n: ^ ctf ‘-'I Л bu ıt ol kişigə çap ıtğ an = bu it həm işə ad am ın üstünə cum andır». 4 8 8 Mahmud Kaşğari Ç a p 1 1 ğ a n: «J çap ıtğ an ər= cəllad, a d a m bo yn u v u ran ». U yğurca. s a p ı t ğ a n: I jj bu a t ol k u d h ru k sap ıtğ an = bu at həm işə q u y ru q yelbyir». İtin çö rək istəyəndə və ya sahibini gö rən d ə q u y ru q bulam asına d a b e b deyilir. ölijjä К a d h ı t ğ a n: « J k a d h ıtğ an ər= kim səyə boyun əym əyən adam ». İn a d k a r, tərs heyv an lara d a b e b deyilir. t a r ı t ğ a n: bu эг ol təlim tarığ ta rıtğ a n = bu adam çoxlu to x u m əkdirən ad am d ır» . К u r 1 1 ğ a n: « ü ^ j * j л bu ər ol təlim üzüm k u rıtğ an = bu ad am çoxlu ü zü m q u ru d an kim sədir». T о z ı t ğ a n: ^ J л bu a t ol təlim to p ra k to- zıtğan = bu a t to rp a q d a n çox toz q o p a ra n atdır». B o ş u t ğ a n : J ^ j j bu o t ol k arm b o şu tğ a n = b u , is- hal y arad an d ərm a n d ır» . Ç ox vaxt bir şeyin qatılığını, sərtliyini y u m şald an nəsnəyə də b e b deyilir. T a ş ı t ğ a n : l&jäf j( J j j bu эг ol əw inqə təlim ta- w ar taşıtğan = bu a d a m eviııə m alı çox d aşıd an ad am dır» . B aşqa şey d aşıtm aq d a b eb d ir. öUJı: T a ş ı t ğ a n: «lMt **1 £**1 Jf ^ j l j j bu ot ol aşıç taşıtğan = bu od qazanı çox d aşıran o d d u r» . öUiua К a ş ı t ğ a n: « J ’# bu эг ol ətin k aşıtğan = bu ad am bədənini çox q aşıtd ıran adam dır» . jlxiŞa К a k ı t ğ a n: « ü 1* ^ Л J* ’■& bu эг ol m əni tutçı kakıt- ğ an = b u məni çox əsəbiləşdiron, canıını sıxan adam dır». jliHä к а I ı t ğ a n: <4* C$ Jt J j j bu эг ol atm təlim kalıtğ an = bu adam atını həm işə şah ə q ald ıran ad am d ır» . Divanü lüğat-it-türk 4 8 9 tjlüıS К a m а t ğ а n: «ü1^ j j s Jİ J l j j bu kün ol köz kam atğ an = bu güııəş g ö /ü q am aşdıran günəşdir». öUiaa К о m ı t ğ a n: ^ Jci oğul məni əwgə kom ıtğan = oğlum məni ev üçiin qəribsədir». Başqa şe y b r üçüıı darıx- m aq da b eb d ir. Olilia К a n a t ğ a n: «ü1* ^ ö jj Jİ j j bu o t ol bıırun k an atğ an = bu d ərm an homişə burun q a n a d a n dərm andır». adam ı həm işə vəcdə gətirir, co şd u ru r» . В a t u r ğ а n: J 'ji bu kişi ol söz b a tu rğ a n = b u ad am d aim a sirr saxlayan, sözü gizbyən adam dır». A na- loji h a lla rd a d a b e b deyilir. T a t u r ğ a n: « d & jZ o-' Ji J j j bu эг ol aş ta tu rğ a n = b u ad am q o n ağ a və b a şq a la n n a yem ək d ad d ıra n adam dır». H əm in söz bu şeirdə də işlənmişdir: (j----- Jäl (_? -Iji ----3 jJu J Ü j jjjfl {yjiju, JjjCİ j j i i l jJİ и------- «Ərdi aşın tatu rğ an , Y aw lak yağığ k açurğan, O ğrak süsin k ay tarğ an , Bastu ölüm , axtaru». Aşını d ad d ıra n d ı, Pis yağı qaçırandı, O ğraq q o şuşunu q ay taraııd ı, Ö lüm basdı, apardı. 490 Mahmud Kaşğari (Bir igid h aq q ın d a m ərsiyə deyir: çox q o n aq p ərv ər, səxavətli ad am idi, pis düşm əni q açıran , o ğraq q o şu n u n u geri q ay taran igid idi, çox h e y ifk i, ölüm gəldi, o n u ap ard ı). T o p u r ğ a n y e r : ayaq b asan zam an toz q o p a n yum şaq to r- paq. S u b u z ğ a n 331: m aşatlıq , m üsəlm an olm ayanların q əbris- tanlığı. Bu m əsəldə də işlənm işdir: « Ij c №- o j UL (Ji I j su b u zğ an d a əv bolm as, to p u rğ a n d a aw bo lm as = q ə b ristan d a ev olm az, yum şaq to rp aq lı yerdə ov olm az». O v an caq suyu, bitkisi çox olan yerdə olar. K a b a r ğ a n : q ab a rtı, sivilcə. B ədəndə qaşın m a və h ə ra rə t üzü nd ən y a ra n a n q a b a rtı. К a t u r ğ a n: « J J st bu эг ol öküş k a tu rğ a n = b u , çox q atıla-q a tıla gülən, deyib-gülən, çox şən adam dır». К о p u r ğ a n: « ü Jj £ J bu эг ol taşığ yerdən k o p u rğ a n = b u ad am d aşı yerdən q o p a ra n adam dır». Baş- q a şeyi q o p a rm a q b a rəd ə də belə deyilir. (jlbjiı T o d h u r ğ a n : J j j bu эг ol açığ tod h urğ an = bu, ac adam ı d o y uran dır» . Bu sözün əsli to d h ğ u r- ğan»dır. S ı d h ı r ğ a n: « u ^ j ^ Jf J Л bu эг ol sıdhrım sıdhırğan = b u adam sıyrım sıyıran ad am d ır» . Нэг hansı bir b aşq a şeyi sıyırm aq b acarığ ın d a olan a d a m a da belə deyilir. K a y t a r ğ a n : bu alp ol yağını k ay tarğ an = b u , düşm əni q a y ta ra n , q açıran alpdır». -” 1 Yanlışdır, doğrusu «sııburğan» olmalıdır, çünki «suburğan» sözii həmin mənada bu gi'm də işlənir. Divanü lüğat-it-türk 491 К a ç u r ğ a ıı: « ü ^ - ^ bu эг ol konuknı kaçurğan = bu, qonağını qaçıran adaındır». К a ç u r ğ a n: Л J я bu эг ol kişi 332 kaçurğan = bu, ad am ı qaçıran adam dır», (yanına bir adam gələndə əsəbiləşir, canı sıxılır, tə k ə b b ü rb n ir dem əkdir). K a d h ı r ğ a n : 6 J J J л bu эг ol ərən boynın k ad h ırğ a n = bu, ərən boynu əydirən ad am d ır, başqalarına boyun əydirən adam dır». T a ş u r ğ a n: ctf ^ J 1 J* bu ot ol aşıç taşu rğ an = b u od həm işə qazanı daşıran o d d u r» . Sel hovuzun suyunu d a şıra n d a d a b e b deyilir. ü\*J& К a k u r ğ a n: xəmiri yağla yo ğ ru lan bir çö rəkdir, kürədə və ya tə n d ird ə bişirilir. ölcjäa K a w u r ğ a n : ^ Jf я bu biləzük ol b ib k kaw ur- ğ a n = b u həm işə bibyi sıxan b ib rzik d ir» . T a m u r ğ a n: ’# bu oğul ol burnı tam urğan = b u uşağın b u rn u həmişə axır, qanayır». S a ğ ı z ğ a n: saxsağan. К u d h u r ğ u n: quşqun, yəhərin qu şq u n u . (jULijj T u r u ş ğ a n : Ч л J J bu эг ol kişi b irb tutçı tu ru şğ a n = b u daim a Ьэг кэБэ qarşı çıxan adam dır». jULilu. S a t ı ş ğ a n - a l ı ş ğ a n : «Jİ jV o lar ikki taw ar satışğan-alışğanlar ol 333 = o n lar birlikdə Bosiın Atalayın yazdığına görə. basma nüsxodo bıı söz kişign» şoklindndir. Burada «go» şnkilçisino Iüzum yoxdur. Doğru variant «kişini» olmalıdır ( P L 1 . I. s. 518). Bundan ovvnlki iki maddonin misallan («bıı or ol yağını kaytarğan» vo «bu or ol konuknı kaçurğan») buna dolildir. Oıadakı «yağını» və «konukm» sözlərindoki «nı» şokilçisi bizim dcdiyimizi təsdiq cdir. w Bu ınaddədo olan bozi sohvlor Bosim Atalay torofindon diizoldilmişdir vn biz doğru variantı yazdıq. 492 M ahm ud K aşğari m al alıb -satan d ırlar» . Başqa bir deyişlə « ö ^ * ^ sa- tışğan-taw ışğan» da deyilir. Bu sözlər sattı» və taw dı» sözlərindən alm m ışdır, «satdı-sovdu» de-m əkdir. В а к 1 ş ğ a n: « (Jxufc T o k u ş ğ a n : Jf J J l' ol эг ol yaw lak to k u şğ an = o, y am an çarpışan, qovğaçı, cəng atəşini qızışdıran ad am - dır». S o w u ş ğ a n : soxulcan ü zün d ən olan sarılıq xəstəliyi, bu, qa- rın d a b ir ilandtr. В ı ç 1 1 ğ a n: əldə, ay aq d a , yer qab ığ ın d a o lan çatlar. T u p u 1 ğ a n: «ü1* ^ ‘X j * kök tu p u lğ a n = b ir qıış adı». G uya bu- nun q a n a d ın d a p o la d var, dağın b u rn u n a v u ru n ca dəlib о biri tərəfə keçir. B unu m ənə çox yaxşılığı dəyən bir ad am - d an eşitdim . T u p u 1 ğ a n: J J я bu эг ol çərig tu p u lğ an = bu, döyüş səflərini y arıb keçən adam dır». Bu sözütı əsli « ts 4 “ təm ü r tu p u ld ı» sözündən alınm ışdır, «dəm ir dəlindi» dem əkdir. ülüjä K a t ı l ğ a n - k a n l ğ a n : (_yajj V j j Jf J j j bu ər ol kişi b irb tutçı katılğ an -k arılğ an = b u ad am hər kəsə qatılan-q arışan , ham ı ib q ay nayıb-qarışan adam dır». К u r u 1 ğ a n: « ö ^ j* с Jf J л bu эг ol sinqiri kurulğan = bu həm işə sin irb n ə n , əsəbiləşən ad am dır» . К u t u 1 ğ a n: й ^ ч J( J я bu эг ol yağıdın k u tu lğ an = bu həm işə düşm ənin əlindən q u rtu la n ad am d ır» . Başqa şey- lərdən q u rtu lm aq d a b eb d ir. Divanü lüğat-it-türk 443 jUİıb К a p u 1 ğ a n: « ö 1* ^ |J*^ J 1 uS-:ı-’ л bu nonq ol k ap u ğ d a kapulğan = b u d aim q a p ıd a sıxışaıı şeydir». Başqası da b eb d ir. (jUİİia К о ş u I ğ a n: « 'sLw J^ ıSJ® bu kuzı ol sağlık b irb k o şu lğ aıı= b u , sağılan qoyuna qo şu lan , q a tılan quzudur». Başqası da b c b d ir. S о ğ u 1 ğ a n: Jf м bu suw ol ta w rak soğulğan ^ b u su to rp ağ a tez h o p an , ə m ib n , soğulan sudur». Bulaq öz su y u n u sorsa (soğsa), уепэ b e b deyilir334. üii&w oiiIÜ K a k ı l ğ a n - s o k u l ğ a n : J( J bu ər ol təlim k ak ılğ an -so k u lğ a n ^ b u ham ının xorladığı, itəb- yib-yıxdığı adam dır». i f i j u T u t u г к a n: dü y ü , çəltik. Cj&jXi T a ş ı г к a n: « ^ j j * taşırk an közlüg = dom bagöz». ölljL - S а к 1 г к а n: bö y ü k siçan, siçovul335. (jUlu В i t i 1 g э n: <«jl J Л bu ər sügə bitilgən ol = bu, adi daim a o rd u y a yazili olan adaındır». (jl 5 üj j T e r i I g э n: «(jiSJj? Ji d * # bular b u d h u n ol tutçı terilgən = b u n la r hər zam an to p laşan (bir уегэ| bir boy- dur». T o p lan ıb -d ağ ılm a q adəti olan hər şey b e b d ir. (jts jj S К ( i t ü r g э n: *-s'4 Jİ л bu b u ğra ol yük kötürgon — bu hər zam an yük götiirən erkok dovədir». d * К e ç ü r g ə n: bu. g ü n a h ı d aim bağışlayan bəydir». ’ 4 « S o ğ m a q » s ö / . i i b o z i d i a l e k t l o n m i / . d ə . c a ı ı l ı d u n ı ş ı q d i l ı n d ə h u g ü ı ı d n i ş l ə n i r . « İ ı ı n k m u s l ı ı ğ u s o ğ d u = i n o k m u s l ı ı q d a k ı b i i t i i n s ı ı y u ( a ğ x ı ı ı ı s u d a n a y ı r m a d a ı ı ) s o ğ d u . i ç d i , i ç i ı ı n ç o k d i » . « V ə l i h a m ı n ı s o ğ d u = V ə l i q u m a r d a h a m ı ı ı ı s o n q ə p i y i n o q a d o r u d d u » . 1,5 B ə s i m A t a l a y ı n v e r d i y i m ə l u m a t a g ö r o , b u s ö z h a s ı n a n ü s . x n d . ı « s a k ı r k a n » . v a / n ı a n ı i s x o d o « s ı k ı r k a n » d ı r . S o n u n c u i m l a d o ğ r u d u r ( D L I . I. s . 5 2 1). 494 Mahmud K aşğari (jlijkS K e ç ü r g ə n : сну 1 & л bu эг ol təlim ış k e ç ü rg ə n = bu həmişə çətin, zor işləri b aca ran adam dır». B unun kim i, «ülSjki -tj\£jfll əw ürgən-təw ürgən» də deyilir. Bu b ən d d ə d ə işlənmişdir: ü?j' U-*^ cr *1 ü * if ı_jj( jL*il —SU «Yağı о tin öçürgən, T oydın anı köçürgən, Işlar ü zü p keçürgən, Təgdi okı, öld ü rü» . Y ağı o d u n u sö n dü rən, O rd u d a n o n u köçürən, İşləri üzən, keçirən, D əydi oxu, ö ld ü rü . (Bir b a h a d ırın ölüm ünə ağı deyir: ö lüm savaşlarm ın o d u n u sö n d ü rən , o n u o rd u d a n çıxaran idi, ağır, çətin işb ri b aca ran idi, o n a fələyin ö ld ürücü oxu dəydi). Ç ə w ü r g ə n : J JJ bu эг ol təlim ok çəw ürgən = b u , oxu həm işə çevirən adam dır». Bu, oxu d ırn aq üstə çevirm əkdir. K ö s ü r g ə n : köstəbəyin bir növü. T ü ş ü r k ü n : vələs ağacı. Bir dildə. К ü w ü r g ə n: d ağ soğanı. O ğuzlar bu na küm ürgən» d ey irb r. CJ&J a İ T ə r n ü r g ə n : ox təm rəni, ox ucluğu. O ğuzca. Divanü lüğat-it-türk 4 9 5 CjSj^ı T ə g ü r g ə n: «C№ j ^ ^ 1-1' jA i 1 J J л bu nr ol ışığ a d h a k k a to- gürgon = bu, işi dizə gətirən, işiıı ax ın n a çıxan adam dır». К ö 1 э r g э n: Jf ^ л bu at ol k ö b rg ən = bu həm işə qar- nı k ö p ən və yıxılıb уегэ yayılan atdır». S ö m ü r g э n: « ü L S j^ Jf J j j bu ər GI sütüg söm ürgən = bu həm işə sü d ü sü m ü rən ad am d ır» . Başqa şeyi süm ürənə də b e b deyilir. S ü r ü 1 g э n: (JJ jjj U£ j jf J j j bu ər ol təgm ə yerdən tutçı sü rü lg ə n ^ b u hər yerdən q o v u lan , s ü rü b n ad am dır». CP^J^ К э r i 1 g э n: « u ^ j S Jf ’ jj bu nənq ol kərilgən = bu daiın a gərilən nəsnədir». D ərin in gərilm əsi, uzanm ası, d ağ təpə- sində b u lu d u n yayılm ası d a b e b d ir. К э r i 1 g ə n: fŞ J J л bu ər ol təlim kərilgən = bu dai- m a gərinən, əsnəyən ad am d ıı ». T i r 1 i g э n: « ö ^ j ? О?1— Jf J л bu эг ol edhgü saw ın tirilgən = b u həm işə yaxşı ünü, adı-sanı, şöhrəti olan ad am d ır» . CP^J* T e r i 1 g ə n: я bu nənq ol bir-birgə teril- g ən = b u həm işə bir-birinin ü stü n ə yığılan, q a lan an nəsno- dir». tj\S±A К э s i 1 g э n: Jİ чч л bu yip ol kəsilgən = bu ip daim k əsib n , q o p an ipdir». (JSlLb* S э ş i 1 g э n: j j bu tiıgün ol səşilgən = bu həm işə ç ö z ü b n , açılan d ü y ü n d ü r» . T ü g ü 1 g э n: Jf 4 " я bu yıp ol tügülgən = bu hor zam an d ü y ü b n ipdir». öUL&j T ü g ü 1 g э n: ısj'j^ ctf J я bu эг ol tutçı kaşı- közi tügülgən = bu, həm işə q a şı-g ö zü çatıq, d ü y ü b n , qaş- q ab aq lı ad am dır». 496 M ahm ud K a şğ a r i [Q ayda]: Bu qism beş cıır olur. Bu, £ ğ qism idir, ge qism i də belədir. Birincisi, g ö r ü b n işin daim tək rarlan m asını və öz təbiəti üzrə sa d ir ol- m asını göstərir. M əsələn: bu rn ı ta m ırğ a n 336 = bu uşağın b u rn u həm işə ax an d ır» və (jäLi. J( J ’jı bu ər ol edhgü saw ın tirilgən = b u həm işə yaxşı ünü, şöh rəti olan ad am d ır» . İkincisi, sifətin a rtib u tla şa n şeydən başqasm a keçm əsi və a trib u tla şa n şeyin siiət üçü n d avam etm əsidir. M əsələn: « bu эг ol tonın k u ru tğ an = bu, tez-tez paltarını q u ru - d a n kim sədir» və sü m ü rən üçü n də b e b deyilir. Bu qism dən olan b ü tü n m ü cərrəd is im b r sərt kafia, sifətlər isə yum şaq kafla gəlir. Ü çün cüsü , a trib u tla şa n şeyin m ə fu l m ənasına gəlm əsidir. « J İ J OUlel» bu эг ol kakılğ an -so ku lğ an = bu ham ının xorladığı, itəbyib-yıxdığı ad am d ır» və ü ’J J ’ji bu эг ol yerdən-yergə sürülgən = bu, y erdən-yerə qovulan, sürü - b n ad am d ır» s ö z b rin d ə olduğu kim i. D ö rd ü n cü sü , failin istəm ədiyi, arzu etm ədiyi iş b vəsfbnm əsidir. « j j (jliiif Jf bu kişi ol sözün u n u tğ a n = bu, sözünü u n u d a n a d a m d ır və л bu tügün ol soşilgən = b u , ç ö z ü b n , açılan d ü y iin d ü r» s ö z b rin d ə olduğu kimi. 33r’ Y a /m a və basma nüsxələrdə « ü ^ j - ч yıımurğan» imlası ib keçən bu söz əslindo «(jlcjAİ tam urğan» olmalıdır. Hiz ərob horllori i b yumurğan», latm hərfbri i b «lamıırğan» şoklində yazdıq. Divanü lüğat-it-türk 497 Beşincisi, bu m ə n a la rd a n heç biıini ifadə ctm oyən sözün öziinün m ücərrəd isim olm asıdır. « ü ^ j ^ küw ürgon337= d au soğaııı» və tavvuşğan = dovşan» kimi. R um ölkəsindən Ç inə q əd ə r b ü tü n oğuzlar və k ö ç ə rib r davam lılıq bil- dirən J k a və £ ğ h ə rfb rin i qısalıq üçün atırlar. Tələffüzdə sifə tb r a ra s ın d a kişi və q ad ın cinsi yoxdur. Bu an caq sözün gəlişindən anlaşılır. M ənim bildirdiyim hər sifot Yüklə 114,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|