Farg‘ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Immunitet va uning turlari
Immunitet (lotincha immunitas-bir narsadan ozod bo’lish) organizmning genetik begona ma’lumotlarni tashuvchi modda yoki mavjudodlardan himoyalanishi. Unga mikroorganizmlar, viruslar, zamburug’lar, eng oddiy, turli xil oqsillar, hujayralar, shu jumladan, xususiy-eskirayotgan va modifikatsiyalangan, zararli yoki ko’chirib o’tkazilganlari kiradi. Immunitet mexzanizmlari ajablanarli darajada aniq ishlayodi: ular shaxs organizmi genomidan farq qiluvchi bor yo’g’i bitta nukleotidga ega bo’lgan begona hujayralarni ajratib olishga qodir.Immunitet nasl tarqatish bilan bog’liq, ebrional rivojlanishda ishtrok etadi, insonni tug’ruqdan keyin himoya qiladi, rivojlanish mexanizmini amalga oshiradi, modda almashinuvida ishtirok etadi va h.k.Immunitet tabiiy va orttirilgan turlarga bo’linadi. Tabiiy immunitet nasldan naslga o’tadi va genotip hodisa hisoblanadi va turlarga xos bo’ladi, shuning uchun odamda va har xil hayvonlarda immunitet bir-biridan farq qiladi, lekin bir turning namoyon bo’lishi bo’yicha ommalinshda etarlicha bir tipli va faqatgina individual namoyon bo’lish darajasi bilan farq qiladi. Bundan tashqari, orttirilgan immunitet o’z navbatida tabiiy (kasal bo’lib tuzalish natijasida yuzaga kelgan) va sun’iy (emlashlar natijasida olingan) immunitetlarga bo’linadi. Oxirgisi faol (kasallikning zaiflashgan chaqiruvchilarini emlash) yoki nofaol (tegishli kasallikni boshidan kechirgan odamning zardobini kiritish) bo’lishi mumkin. Nasldan-naslga o’tadigan immunitet orttirilganidan ustun keladi va hayot jarayonida sezilarli o’zgarmaydi-bu ma’noda uni absolyut turg’un deb hisoblash mumkin.Immunitet tizimi organlarga hujayra va oqsil zarralar hosil bo’lishida ishtirok etuvchi, organizmlarning himoya reaktsiyasini amalga oshiruvchi barcha organlar kiradi. Suyak miyasi, elkasimon bez (timus), g’ovak organlar (nafas olish va ovqat hazm qilish tizimlari) hamda siydik-jinsiy apparat devorlariga to’planib qoladigan limfoid to’qimalar, limfatik tugunlar va taloq shunday organlarga kiradi. Poyasimon limotsitlar hosil qilinadigan hujayralardan immunitet tizimining markaziy organilariga kiradi, qolganlari esa immunogenezning chekka sohalariga kiradi va ularga markaziy organlaridan limfotsitlar ko’chiriladi.Organizmda zararli agentlardan himoyalanishni ta’minlovchi uchta o’zaro bir-birini to’ldirib beradigan tizim mavjud.O’ziga xos immunitet tizimi begona hujayra , zarracha yoki molekulalarning (antigenlarning AG) hujayralar iida yoki sirtida mahalliylashgan o’ziga xos himoya moddalarning (o’ziga xos hujayra immuniteti) yoki plazmada erigan (antitanachalar AT) o’ziga xos gumoral immunitet hosil bo’lishiga tatbiq etishiga javob beradi (yoki ma’sul). Bu moddalar begona zarrachalarp bilan birikib (AG-AT reaktsiya), ularning ta’sirini neytrallashtiriladi. Zararli odatlarning oldini olish.va ularni inson organizmiga ta’siri haqida mukammal tushunchalar berish hozirgi kuning eng muhim dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi.Zarali odatlarga berilishning oldini olish bo’yicha og’oh bo’lish,ularning salomatlik uchun hafli tomonlari ,zararli odatlari(chekish,ichish,giohvandlik)ning ro’y berishi va avj olishi ,sog’lom organizmni narqotiklarga javob reaksiasi giohvandlikning rivojlanish bosqichlari; giohvand shahsning jismoniy va psihik jihatdan tubanlikka yuz tutishi; va salbiy hususiyatlarni bartaraf qilish uchun tadbir va muhokamalar o’tkazish kabilar.O’sib kelayotgan yosh avlodning salomatligi va turmush tarziga salbiy ta’sir ko’rsatuvch omillarning oldini olish maqsadida ta’lim muassasalari ma’muriati va tibbiy hodimlarning hamkorlikda bajaradiga vazifalaridan yana biri o’quv-tarbiya jarayonida talabalarga soglom turmush tarzi to’grisi bilim berish,ularning asosiy komponentlarini amalgam oshirish uchun tegishli ko’nikma va malakalarni hosil qilish va ularni ijobiy va foydali odatlarga aylantirishdan iborat.Zararli odatlarni va ularning inson organizimiga ta’siri haqida mukammal tushunchalar berish shuningdek ularga berilishning oldini olishda yoshlarni og’oh bo’lishga chorlash ta’lim tarbianing negizini tashkil etadi.Respublikamizda boshlanchij va o’rta maktab akademik litsey va kasb hunar kollejlarida zararli odatlarni oldini olish, uning qanqay oqibatlarga olib kelishi haqida tushuntirish ishlari tashkil qilingan. O’zbekiston Respublikasi So’glikni saqlash vazirligi bilan kelishilgan holda mahalliy xalq ta’lim boshqarmasi zimmasiga o’quvchilar,talabalar osib kelayotgan yosh avlodni salomatligini mustahkasmlash,zararli odatlarni oldini olish va muhofaza qilish bo’yicha quyidagi chora tadbirlarlar olib borilmoqda.
-darslarni gigienik nuqtaiy nazardan to’g’ri tashkil qilish va tushuntirish ishlarini otkazish.
-dars va tanafus davomiyligining talabga mosligi.
-O’quv yili davomida o’tkaziladigan ta’lim darslarida zararli odatlarni oldini olish bo’yicha soatlarni belgilash va uning maqbulligini taminlash .
-Yosh avlodni qiziqishlarinn bilish va ularni ustida joriy nazoratlar tashkil qilish.
-kun va hafta davomida o’tkaziladigan muloqat darslarini miqdorini mey’orda borishi .
-umumiy ta’lim maktablari ,akademik litsey ,kollejlarda sanitaryia-epidimiologia tartibiga rioya qilish va sanitariya gigiena talablarini bajarish togriligini tekshirish.