daimi, əbədi fırlanma hərəkətinə malikdir. İstinin, soyuğun mənbəyini bu
hərəkətdə axtarmaq lazımdır.
Anaksimandr ilkin başlanğıcı, dünyanın əsasını təşkil konkret forması
olmayan "Apeyron" adlandırılan substansiyada görür, onu əbədi, sonsuz varlıq hesab edirdi. O, Milet məktəbinin sadəlövh materialist ənənələrini davam etdirmiş və bə"zi dialektik fikirlər də söyləmişdir.
Milet məktəbinin üçüncü görkəmli nümayəndəsi
Anaksimen (e.ə. 585-524)
Falesin və Anaksimandrın tələbəsi olmuş, onların təlimlərini əsaslandırmış və
inkişaf etdirmişdir. Anaksimen
havanı hər şeyin başlanğıcı hesab edirdi. O
deyirdi ki, hər şey Havadan yaranır və son nəticədə havaya çevrilir.
Milet məktəbi dünyaya olan materialist baxışların inkişafında xüsusi rol
oynamış və bəşəriyyətin fəlsəfi fikrinin tərəqqisinə böyük təsir göstərmişdir.
Dünyanın maddiliyini qəbul etməklə yanaşı,
gerçəkliyin hadisələrinə dialektikcəsinə yanaşmaq Antik Dövrün bə"zi müdriklərinə xas olan səciyyəvi xüsusiyyət idi. Bu cəhətdən Heraklitin fəlsəfəsi diqqətə layiqdir .
Hefes məktəbi. Efesli Heraklitin fəlsəfi baxışları. Efesli Heraklit (e.ə.
540-480) yüksək rütbəli, aristokrat ailəsində anadan olmuşdur. Heraklit təliminin
tarixi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o, dünyanın maddiliyi ideyasını təbiətin hərəkəti və dəyişməsi fikri ilə zənginləşdirdi. Heraklitin fəlsəfi görüşləri, dünya
haqqındakı fikirləri onun "Təbiət haqqında" əsərində şərh olunmuşdur. Bu kitabda
bir sıra təbiət hadisələrinin, o cümlədən, ildırımın, şimşəyin çaxmasının səbəbləri
izah edilir, dünyanın meydana gəlməsi və onun dialektik inkişafı haqqında
diqqətəlayiq fikirlər söylənilir.
Heraklit deyirdi ki, bütün mövcudatın əbədi, maddi əsası oddur. Bu od daimi hərəkətdədir . Bütün predmetlər, cisimlər oddan
yaranır və "öldükdə" yenidən oda çevrilirlər. Təbiət, Kainat atəşin əbədi
hərəkətinin - sönməsinin və alovlanmasının məhsuludur.
Gerçəkliyin hadisələrinə dialektikcəsinə yanaşan Heraklit "
Loqos " (söz, fikir,
əql, qanun) haqqında tə"lim yaratmışdır. O deyirdi ki, təbiətdə hər şey "Loqos"
vasitəsi ilə baş verir. Loqos əbədidir, ümumidir və zəruridir. Loqos əksliklərin
mübarizəsidir. Heraklit sübut etməyə çalışırdı ki,
