FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

dövlətə təcrübəli, səriştəli adamlar 
rəhbərlik etməlidir. O, dövlət başçısını gəmi kapitanı ilə müqayisə edərək 
deyirdi ki, gəmini müəyyən biliyə, tecrübəyə və vərdişlərə malik olan adamlar 
idarə edə bildiyi kimi, dövləti də o qəbildən olan adamlar idarə etməlidirlər
. 
Sokrat özü aristokratiya dövlət hakimiyyəti formasının tərəfdarı idi. Sokrat 
gənclərin tərbiyəsini pozmaqda, allahsızhqda, naturfəlsəfə ilə məşğul olmaqda 
ittiham edilərək e.ə.399-cu ildə ölüm hökmünə məhkum edilmişdir. O, həbsxanada 
zəhər içərək özünü öldürmüşdür.
2.
Platonun fəlsəfi baxışları.
Antik yunan fəlsəfəsinin klassik dövründə 
şöhrət tapmış filosoflardan biri də Platon olmuşdur. 
Platonun
(e.ə. 427-347) 
fəlsəfi yaradıcılığının formalaşmasına pifaqorçuların, Heraklitin və Sokratın güclü 
təsiri olmuşdur. O, Afinada özünün şəxsi fəlsəfi məktəbini yaradaraq onu 
Akademiya adlandırdı. Son nəticədə bu fəlsəfi məktəb antik idealizmin mərkəzinə 
çevrildi. Platon çox böyük fəlsəfi irs qoyub getmişdir. O, “Sokratın apologiyası” 

---

(təriflənməsi), “Qanunlar” adlı traktatlarla yanaşı, dialoq formasında 34 əsər 
yazmışdır. Platon “Pir”, “Teetet”, “Fedon”, “Parmenid”, “Fedr”, “Menon”, 
“Alkiviad”, “Meneksen”, “Laxet”, “Yevtifron” və s. bu kimi dialoqların 
müəllifidir. 
Platon fəlsəfədə obyektiv idealizm mövqələrindən çıxış etmişdir. Onun 
obyektiv idealizm tə"limində demək olar ki, keçmiş idealist tə"limlərin bütün 
elementləri öz əksini tapmışdı.
Platon fəlsəfəsi idealizmin inkişafının yüksək 
pilləsi kimi qiymətləndirilməlidir. O, fəlsəfənin əsas məsələsini bir mənalı-
idealistcəsinə həll edir. Onun fikrincə, bizi əhatə edən və hiss üzvlərimiz vasitəsilə 
dərk etdiyimiz maddi aləm ancaq “kölgədir”, o, ideyalar aləmindən yaranmışdır. 
İdeya birincidir, maddi aləm ikinci. Maddi aləmin bütün predmetləri, təzahürləri 
keçicidir, meydana gəlir, məhv olur və dəyişir. Buna görə də onlar əsl mə"nada 
varlıq adlana bilməzlər. Platonun fıkrincə, ideya dəyişməzdir, hərəkətsizdir və 
əbədidir. Platon bu ideyaları gerçək varlıq hesab edir və onları həqiqi idrakın vahid 
predmeti səviyyəsinə qaldırır. O belə hesab edirdi ki, maddi dünyada mövcud olan 
cisimlər, əşyalar kimi ideyalar aləmində də onların ideyası mövcuddur. 
Onun fikrincə, ideyalar əsl mahiyyətdir, onlar maddi dünyadan asılı deyillər, 
obyektiv xaraklerə malikdirlər. Daha sonra o qeyd edirdi ki, hiss ilə qavranılan 
aləm, hisslərdən yüksəklikdə duran ideyaların solğun izləridir, gölkələridir. 
Platonun əsərlərində zəngin dialektik fikirlərə rast gəlmək olar. 
Onun dialektikası predmetləri, şeyləri ikiyə bölmək və bir-birinə qarşı 
qoymaq metoduna əsaslanırdı. Bu metodun mahiyyəti belədir: hər hansı bir fəlsəfi 
problemi həll edirkən bir-
 
birinə zidd olan fikirləri qarşı-qarşıya qoymaq lazımdır. 
Məsələn
hərəkət var və hərəkət yoxdur. Beləliklə, Platonun fikrincə, həqiqəti o 
zaman dərk etmək olar ki, dialektikcəsinə düşünəsən yə"ni nəyinsə eyni zamanda 
həm mövcudluğunu, həm də mövcud olmadığını qəbul edəsən. 
Platonun əsərlərində gerçəkliyin dərk edilməsi məsələlərinə xüsusi diqqət 
yetirilir. O, "Fedr" və “Menon” dialoqlarında bu məsələni ardıcıl idealizm 
mövqelərindən həll edir, hissi idrakı rasional idrakdan ayırır, hissinin əzəli, 
rasionalın isə ikinci, ondan törəmə olduğunu sübüt etməyə çalışır. Platonun 
fikrincə, hissi idrakın predmeti onun qeyri-varlıq adlandırdığı maddi aləmdir. Əsl 
varlıq olan ruh haqqında mə"lumatı isə rasional idrak vasitəsi ilə əldə etmək 
mümkündür. 
Platonun fəlsəfəsində onun kosmoloji düşüncələri özünəməxsus yer tutur. O 
deyirdi ki, kosmos “birdir”. O, əbədi deyil, ona görə də, yaradılmışdır. Kosmos 
sonludur və şarabənzər formadadır, onun mərkəzi planetlər və hərəkətsiz ulduzlarla 

---

əhatə olunmuş yerdir. Göy cisimlərini Platon, canlı varlıqlar, allahlar adlandırırdı. 
O yazırdı ki, "kosmos ruhu və əqli olan canlı varlıqdır, o, Allah tərəfindən 
yaradılmışdır". 
Platonun sosioloji baxışları,