Fənn: Azərbaycan tarixi Şöbə: “Tibb bacısı işi” 2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci

Fənn: Azərbaycan tarixi 
 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 28 
Məhz bu qurultayın təsiri ilə sonralar türklərin yaşadığı bölgələrdə məktəblər şəbəkəsi 
genişləndirildi. Milli mətbuat çoxaldı. Milli burjuaziyanın nümayəndələri, o cümlədən H.Z.Tağıyev öz 
xərcləri hesabına istedadlı gəncləri Rusiya və Avropanın ali məktəblərinə oxumağa göndərdilər. 
1905-ci ilin payızında ―Müsəlman cəmiyyəti xeyriyyəsi‖, ―Müdafiə və müsəlman kübarları və 
ziyalılarının ittifaqı cəmiyyəti‖, 1906-cı ildə ―Nəşri maarif‖ və ―Nicat‖ cəmiyyətləri (H.Z.Tağıyevin və 
M.Muxtarovun xeyriyyəçiliyi ilə) təşkil edildi. 
1906-ci ilin avqustunda keçirilən Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayının əsas qayəsini milli 
dilin azad inkişafı və təhsilin ana dilində olması təşkil edirdi. 

---

Fənn: Azərbaycan tarixi 
 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 29 
MÖVZU 13
 
Şimali Azərbaycanda milli partiyaların yaradılması. 
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda müxtəlif təşkilat və partiyalar yaradılmışdı: 
1. 1902-ci ildə M.Ə.Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə ilk gizli təşkilat olan ―Müsəlman gənclik 
təşkilatı‖ yaradıldı. 
2. 1904-cü ilin payızında Mir Həsən Mövsümov, Məmməd Həsən Hacınski və Məmməd Əmin 
Rəsulzadənin təşəbbüsü ilə ―Hümmət‖ təşkilatı yaradıldı. Bu təşkilat Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə 
Partiyası (RSDFP) Bakı Komitəsinin nəzdində fəaliyyət göstərirdi. 1904-1905-ci illərdə ―Hümmət‖ 
təşkilatının ―Hümmət‖ adlı qəzeti nəşrə başladı. Tədricən bolşeviklərin təsiri altına keçən bu təşkilat 
əvvəlki milli qayəsini itirdi. M,Ə.Rəsulzadə və onun ideya dostları tədricən bu təşkilatdan uzaqlaşdılar. 
M.Ə.Rəsulzadə Rusiyanın müstəmləkə idarə üsuluna qarşı Azərbaycan istiqlal hərəkatının 
təməlini qoydu. 
3. 1905-ci ildə Əhməd bəy Ağayev vahid milli təşkilat – ―Difai‖ (―Mudafiə‖) Partiyasını yaratdı. 
Partıyanın mərkəzi komitəsi Bakıda yerləşirdi. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində onun şöbələri 
yaradılmışdı. Partiyanın yaradılmasında əsas məqsəd azərbaycanlılara qarşı törədilən milli qırğınların 
qarşısını almaq, maarifçiliyi genişləndirmək və s. idi. ―Difai‖nin Qarabağ şöbəsinin 400 nəfərlik hərbi 
dəstəsi var idi. Gəncə şöbəsi Ə.Rəfibəylinin başçılığı ilə erməni quldurlarına layiqli cavab verirdi. 
4. 1907-ci idə Gəncədə İsmayıl xan Ziyadxanlının rəhbərliyi ilə yaradılan ―Müdafiə‖ təşkilatının 
qarşısında duran əsas məqsəd əhali içərisində maarifi yaymaq, onların hüquq və mənafelərini qorumaq 
idi. 
5. 1907-ci ildə Bakıda Şərifzadə və Cuvarlinskinin rəhbərliyi ilə yaradılan ―ittifaq‖ təşkilatının 
qarşıya qoyduğu əsas məqsəd müsəlman əhailini erməni-rus silahlı birləşmələrinin soyqırımından 
qorumaq idi. 
6. 1911-ci ildə ―Müsavat‖ ("Bərabərlik") Partiyası yaradıldı. Onun 1912-ci ildə çap edilmiş 
proqramında müsəlman xalqlarının birliyinə, müstəqilliyinə və dövlətçiliyinin bərpasına nail olmaq 
əsas vəzifə kimi irəli sürülürdü. Partiyasının əsas şüarı ―türkləşmək, islamlaşmaq və müasirləşmək‖ idi. 
Azərbaycanın, Qafqazın, eləcə də Rusiyanın müsəlmanlar yaşayan digər bölgələrində ―Müsavat‖