Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

 
Xəstəliyin proqnozu
 
 
Şizofreniya  xəstəliyində  remissiyanın  keyfiyyətinin  təcrübi  əhəmiyyətini  nəzərə  alaraq  onu 
müxtəlif  tiplərə  ayırmaq  qəbul  olunmuşdur.  Geniş  yayılmış  təsnifatlardan  biri  5  tipə  bölünən 
M.Y.Sereyski təsnifatıdır. 
A  tipli  remissiya.  Nəzərə  çarpan  qüsurun  olmadığı  praktik  sağalmadır.  Şəxs  öz  peşəsində 
işləmək və öz təhsilini davam etdirmək qabiliyyətini itirmir. 
B  tipli  remissiya.  Cüzi  nəzərə  çarpan  qüsur  və  ara-sıra  nevrozabənzər  şikayətlərin  olması  ilə 
xarakterizə olunur. Şəxs əvvəlki peşəsində işləmək və təhsilini davam etdirmək iqtidarında olur.  
S  tipli  remissiya.  Məhsuldar  psixopatoloji  əlamətlər  qeyd  olunmur.  Lakin  bir  sıra  qüsur 
əlamətləri, o cümlədən özünə tam tənqidin olmaması diqqəti cəlb  edir. Əmək qabiliyyəti endiyindən 
şəxs öz əvvəlki peşəsində işləmək və təhsilini davam etdirmək qabiliyyətinə malik olmur. Zehni əmək 
tələb etməyən müxtəlif təsərrüfat işləri görə bilir. 
D  tipli  remissiya.  Psixi  vəziyyətin  bir  qədədr  yaxşılaşması  və  xəstənin  zahirən  sakitliyi  ilə 
xarakterizə olunur. Xəstəxanadaxili təsərrüfat işlərinə cəlb edilə bilər. 
O tipli remissiya. Xəstənin vəziyyətində nəzərə çarpan yaxşılaşma qeyd olunmur. 
Müalicəsi: Adları çəkilən bu müalicə üsullarını təsir mexanizminə görə dörd qrupa bölmək olar: 
1) biostimulyatorlar, 2) dezintoksikasion maddələr, 3) psixokorrektorlar, 4) reabilitasiyaedici tədbirlər. 
Şizofreniyanın  müalicəsində  ən  geniş  tətbiq  edilən  üsul  psixofarmakoterapiyadır.  Neyroleptik 
preparatlarda daha çox istifadə edilir. Xəstəliyin həm kəskin, həm də xronik dövrlərində bu maddələr 
səmərəli nəticələr verir. 
Aminazin-  güclü  sakitləşdirici  maddə  olub  psixomator  oyanıqlığı  aradan  qaldırmaq 
xüsusiyyətinə  malikdir.  Hallüsinator  sayıqlama,  sayıqlama,  hebefrenik,  oneyrid-  katatonik, 
oyanmalarla müşayiət edilən tutmaları aradan qaldırmaq məqsədilə işlədilir. Bu preparat  yuxugətirici 
təsir də göstərir. Həb (0,025; 0,05; 0,1) və ampulalar şəklində (2,5% -1-2,5 ml və 0.5% -5,0) buraxılır. 
Sutkalıq doza 100-300 mq, bəzən 500-800 mq və daha yüksək ola bilər. Əksər psixotrop maddələr, o 
cümlədən  aminazin  ekstapiramid  (parkinsonizm)  əlamətləri  törətdiyi  üçün  paralel  olaraq 
korrektorlardan (tsikladol, parkopan, romparkin və s.) istifadə olunmalıdır. 
Tizertsin  (levopromazin-daha  güclü  sedativ  və  yuxugətirici  təsiri  ilə  aminazindən  fərqlənir.  Bu 
preparatın təyinində qan təzyiqinə nəzarəti artırmaq lazımdır. Preparat uşaq psixatriyası praktikasında 
həb  (0,25)  və  inyeksiya  2,5%  -  1,0)  şəklində  geniş  işlədilir.  Müalicə  kiçik  dozalardan  başlayarq 
tədricən artırılmalıdır. Sutkalıq doza 75- 200 mq –dir. 
Triftazin  (stellazin)  –  geniş  təsir  dairəsinə  malik  antipsixotik  maddədir.  Preparat  hallüsinator- 
sayıqlama,  autizm,  psixi  avtomatizm,  katatonik  əlamətlər  olduqda  işlədilir.  Xroniki  davam  edən 
fasiləsiz  gedişli  formalrda  xəstələrin  fəallığının  artmasına  səbəb  olur.  Həb  (0,  001  –  0,005-  0.01)  və 
inyeksiya (0,2%- 1%) şəklində buraxılır. Sutkalıq dozası 20-50 mq bərabərdir.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 96
 
 
Haloperidol –sayıqlama və psixi avtomatizm sindromları ilə gedən formalarda tətbiq edilir. Həb 
(0,0015  -0,003  və  0,005)  ,  damcı  (0,5-0,2%)  və  ampula  şəklində  buraxılır.  Sutkalıq  doza  xəstənin 
ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq 10-20 mq və daha yüksək 50-90mq-a qədər ola bilər. 
Trisedil  –təsir  mexanizminə  görə  haloperidola  bənzəyir.  Affektiv  əlamətlərələ  müşayiət  olunan 
hallüsinator –sayıqlama sindromu olduqda işlədilir. Həb (0,0005) . Damcı (0,1%) və inyeksiya etmək 
üçün ampula (0,25%) şəklində buraxılır. Orta sutkalıq dozası 3-6 mq-dir. 
İnsulin  koma  müalicəsi.  İnsulin  şizofreniyanın  müalicəsində  geniş  tətbiq  edilir.  İnsulinin  təsiri 
nəticəsində  oneyroid-  katatonik,  depressiv-  paranoid  və  paranoyal-  sayıqlama  əlamətləri  qısa  müddət 
ərzində reduksiya olunur. 
Cəngolma  tutmaları  ilə  müalicə.  Hazırda  bu  üsulun  az  tətbiq  edilməsinə  baxmayaraq  bir  sıra 
hallarda  ondan  istifadə  etməyə  ehtiyac  duyulur.  İpoxondriya,  depressiya,  depressiv-  paranoid, 
hipomanikal  sindromlarla  gedən  rekkurent  şizofreniya  zamanı,  katatonik  əlamətlərin  üstünlüyü  ilə 
gedən formalarda cəngolma müalicəsi yaxşı nəticə verir. Müalicə 8-10 seansdan artıq olamamlıdır. 
Psixoterapiya  bir  sıra  hallarda  yardımçı  müalicə  metodu  kimi  tətbiq  oluna  bilər.  Tutmalararası 
(remissiya)  dövürdə  psixoterapevtik  üsullar  xəstənin  aktivləşməsinə,  ictimai  faydalı  əməyə  cəlb 
olunmasına ciddi yardım göstərə bilər.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 97
 
 
MÖVZU 12 
MANĠAKAL DEPRESSIV PSĠXOZ 
 
Maniakla  depressiv  psixoz  (MDP)  affektiv  fazalardan  (maniakal,  depressiv  və  qarışıq)  ibarət 
tutmalarla və fazalararası işıqlı dövrlərlə (intermisiyyalarla) gedən psixi xəstəlikdir. Bu xəstəlik bəzən 
sirkulyar  (dövri) psixoz və tsiklofreniyada  adlanır. Xəstəliyin  əsas xüsusiyyətlərindən biri tutmaların 
sayı, ağırlıq dərəcəsi və davametmə müddətindən asılı olmayaraq remissiya zamanı şəxsiyyətin enməsi 
və digər qüsur əlamətlərinin müşahidə edilməsidir. 
MDP  əksər  hallarda  20-40  yaşlar  arasında  təsadüf  edir.  Xəstəliyin  kiıilərə  nisbətən  qadınlar 
arasında daha geniş (30-70%) yayılması qeyd olunmuşdur. Gənclərə nisbətən qocalar bu xəstəliyi daha 
ağır keçirirlər. MDP –nin başlıca sindromları olan maniakal və depressiv fazaları bütövlükdə affektiv 
sferanın vahid patologiyası kimi nəzərdən keçirmək lazımdır. 
Depressiv  faza,  bu  fazaya  tez0tez  rast  gəlinir  və  uzun  müddət  davam  edir.  Depressiv  fazanın 
əsas əlamətləri (buna üçlük – triada deyilir) bunlardır: a) əhvali-ruhiyyənin enməsi, b) intellektual və 
v)  psixomotor  fəallığın  tormozlanması.  Bu  əlamətlər  ağırlıq  dərəcəsinə  görə  müxtəlif  cür  ola  bilər. 
Depressiv  fazanın  başlanğıc  mərhələsi  asteniya,  vegetativ  və  somatik  əlamətlərlə  diqqəti  cəlb  edir. 
Xəstələrin  yuxusu  pozulur,  yatağa  uzandıqdan  xeyli  sonra  yuxuya  gedə  bilirlər.  Yuxu  səksəkəli  olub 
müxtəlif məzmunlu yuxugörmələrlə müşayiət olunur. Başlarını daima aşağı dikir, gözlərini daima bir 
nöqtəyə  zilləyir.  Dərilərinin  rəngi,  hətta  başlarının  tükü  belə  təbii  rəngini  itirmiş  olur.  Səsləri  sakit, 
monoton, çalarlarını itirir. Əksər hallarda danışmağa maraqları olmur. 
Bu  mərhələdə  vegetativ  və  somatik  əlamətlər  təzahür  etməya  başlayır.  Xəstələr  ətrafdakı 
adamlarla,  təbiət  mənzərəsinə,  musiqi  melodiyalarına,  hətta  öz  övladlarına  belə  pessimist  münasibət 
göstərir,  gələcəyə  ümidsizliklə  baxırlar.  Onlar  tez-tez  ürəyimdən  sanki  daş  asılıb,  heç  nə  məni 
sevindirmir, yaşamaqda heç bir məna görmürəm və s. şikayətləri eşitmək olur. 
Şizofreniyadan  fərqli  olaraq  xəstələr  əmək  qabiliyyətini  və  fiziki  fəallıqlarını  itirdikləri  üçün 
iztirab  keçirirlər.  Depressiv  hal,  bir  qayda  olaraq,  günün  birinci  yarısında  güclü,  axşama  yaxın  isə 
nisbətən  zifləyir.  Depressiv  fazanın  sonrakı  mərhələsi-  affektiv  halın  (kədər,  həyəcan)  daha  da 
güclənməsi,  psixi  və  hərəki  fəallığın  isə  bir  qədər  də  ləngiməsi  ilə  diqəti  cəlb  edir.  Səhhətlərinin 
pisləşməsi xəstələri daha da məyus edir və köməksiz vəziyyətə salır. Mimikadakı cizgilər öz təbiliyini 
itirir, hərəkət reaksiyaları son dərəcə məhdudlaşır. Buna depressiv stupor deyilir. Belə olduqda xəstələr 
yeməkdən və suallara cavab verməkdən imtina edirlər. 
Reaktiv  depressiyalaradan  fərqli  olaraq  maniakal  depressiv  psixoz  zamanı  ən  ağır  depressiya 
keçirən  heç  vaxt  ağlamır,  baxışlarını  harasa  yönəldərək,  gözlərini  qırpmadan  kədərli  nəzərlərlə  bir 
nöqtəyə  zilləyir.  Qohumlarına,  övladlarına  qarşı  soyuqqanlı,  biganə  olamarı  narahat  edir.  Belə  hala 
kədərli laqeyidlik deyilir. 
Ağır  depressiyaların  xatrakterik  cəhətlərindən  biri  də  müxtəlif  məzmunlu  sayıqlamaların 
(ipoxondrik,  özünütəqsirləndirmə,  müflisləşmə)  meydana  çıxmasıdır.  Maniakal  depressiv  psixoz 
zamanı  xəstələr  daha  tez-tez  ürəklərinin  dayanamsından,  mədə  -bağırsaq  yollarının  tutulmasından, 
beyinlərinin  çürüməsindən  şikayətlənirlər.  Xəstələrdə  özünütənqid  ya  zəif  və  ya  heç  olmur.  Bəzən 
hərəkət  fəallığı  o  dərəcədə  güclənir  ki,  xəstələrdə  harasa  qaçmaq,  təcili  özünü  məhv  etmək,  tonqala 
atılmaq  meyli  yaranır.  Özünə  sui-qəsd  depressiv  fazanın  istənilən  mərhələsində,  hətta  depressiyadan 
çıxma  dövründə  də  mümkündür.  Bu  zaman  ən  çox  istifadə  edilən  vasitələr  dərman  maddələri  və  iti 
alətlərdir. 
Depressiyanın  digər  növü  fikirlərin  sıçrayışı  ilə  gedən  depressiyadır.  Bu  zaman  intellektual 
ləngimə,  intellektual  oyanma  ilə  əvəz  edilir.  Yəni  kədər  və  bədbinlik  əhval-  ruhiyyəsi  ilə  yanaşı 
fikirlərin sürətlə bir-birini əvəz etməsi müşahidə olunur. 
Qarışıq  gedən  formalardan  biri  də  həyəcanlı  –  hərəkətli  depressiyadır.  Sensor-  ipoxondrik 
depressiyalar üçün xarakterik  cəhət  ipoxondrik senetsopatik  əlamətlərlə  yanaşı  sarışan halların və ya 
yüksək qiymətli ipoxondriyaların olmasıdır. 
Sarışan  hallarla  müşayət  olunan  depressiyalarda  klassik  üçlüklə  yanaşı  fobiyaların  olmasıdır. 
Qorxunun səbəbi sarışan fikirlərlə əlaqədar olur. Məsələn, şəxs sağalmayan, ağır xəstəliyə tutulmaqdan, 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 98
 
 
ürəyinin  qəflətən  dayanmasından  qorxur.  Atipik  variantlardan  biri  də  maskalanmış  (gizli,  latent) 
somato  –  vegetativ,  tsiklotimik  depressiyalarla  gedən  formadır.  Bu  formada  xəstələr  özlərini  pis  hiss 
etmələrindən, əmək qabiliyyətinin enməsindən, əhvali-ruhiyyənin daima pis olmasından şikayət edirlər. 
Bəzi  hallarda  nevroloji  pozuntular  (nevralgiyalar,  dəri  hissiyatının  azalması,  radikulit  və  s.)  qeyd 
olunur. Qəflətən, səbəbsiz intihar edənlərin əksər hallarda tətbiqi bunun səbəbi gizli depressiya olduğu 
araşdırılmışdır. 
Maniakal faza. Bu fazanı xarakterizə edən üçlüyə aşağıdakı əlamətlər aiddir:  
a) əhval-ruhiyyənin, b) intellektin (nitqin) və v) hərəkət aktivliyinin yüksəlməsi. 
Maniakal fazada, ilk növbədə, xəstələrin xarici görkəmi dəyişilir. Mimikaları oynaq və mənalı, 
baxışları  parlaq  görkəm  alır,  yaşlarından  xeyli  cavan  görünürlər.  Əhvali-ruhiyyənin  yüksəlməsi 
xəstələrin nitq və davranışında qabarıq şəkildə nıəzərə çarpır. Xəstələr ən çətin işilərin öhdəsindən gələ 
bilmələri,  böyük  isdedada  və  qüvvəyə  malik  olmalarını  cəsarətlə  söyləyirlər.  Ətrafdakı,  hətta 
tanımadıqları  adamlara  qarşı  olduqca  mehribanlıq  və  istiqanlılıq  göstərirlər.  Lakin  bununla  yanaşı 
qısamüddətli qəzəbli qıcıqlanmalar da müşahidə olunur. Xəstənin arzu və hərəkətlərinə qarşı çıxmaq 
onu əsəbləşdirir. Maniakal fazanın çılğın dövründə heç bir mənfi amil, hətta yaxın adamlarının başına 
gələn  gözlənilməz  hadisələr,  ölüm  belə  xəstənin  əhvalını  dəyişmir.  İntellektual  aktivliyin  artması 
təfəkkürün sürətlənməsi ilə üzünü biruzə verir. Fikirlərin axını o qədər sürətli olur ki, onlar bir-birinə 
qarışır.  Xəstə  bir  an  əvvəl  dediyi  sözləri  unudur,  diqqətin  davamsızlığı  qeyd  olunur.  Maniakal  faza 
zamanı  xəstələrin  qavrama  qabiliyyəti  yüksəlir.  Qarşıya  çıxan  bütün  çətinlikləri  sanki  asanlıqla  dəf 
etmək  bacarığı  nümayiş  etdirir.  Belə  hallarda  xəstələr  yorulmaq  bilmir,  az  yatır,  daima  hərəkət 
etməkdən, iş  görməkdən zövq alırlar, çox vaxtı  başladıqları işi axıra çatdıra bilmirlər. Əksər hallarda 
lazımsız,  cəfəng  işlərlə  məşğul  olurlar.  Belə  xəstələrdə  cinsi  meyl  yüksəldiyi  üçün  pozğun  həyat 
sürürlər. Maniakal fazanın bu mərhələsində özünətənqid enir. Xəstələrin özlərindən razı olmaları xarici 
görünüşlərindən  hiss  olunur.  Yüksək  əhval-ruhiyyəni  əks  etdirən  təbəssüm,  şən  və  oynaq  baxışlar, 
çevik hərəkətlər bir an belə onları tərk etmir. Özləri kimi ətrafdakı adamları, bütün bəşəriyyəti xoşbəxt 
edə  biləcəklərini  söyləyirlər.  Təfəkkürün  sürətlənməsi  zamanı  nitq  qırıq,  sözlər  və  cümlələr  dolaşıq 
olur. Xəstələr utancaqlıq hiss etmədən biyabərçı  ifadələr işlədir, bədənlərini  çılpaqlaşdırırlar. Nitqüin 
məzmumuna diqət  yetirdikdə  yüksək ifadələrlə  zəngin  özünüböyütmə sayıqlamaları  qeyd edilir. Bəzi 
hallarda  təqib  sayıqlamalrı  da  rast  gəlinir.  Maniakal-depressiv  psixoz  adətən,  somatik  pozuntularının 
müşayəti  ilə  gedir.  Xəstələr  hər  iki  fazada  çəkilərini  itirirlər,  az  yatırlar,  vegetativ  pozuntular  qeyd 
olunur.  Simpatik  sinir  sisteminin  tonusu  yüksəldiyi  üçün  nəbz  sürətlənir,  qan  təzyiqi  yüksəlir, 
bəbəkləri  genişlənir,  qəbizliyə  meyillik  müşahidə  olunur.  Maniakal  fazada  tənəffüs  aktı  artır, 
depressiya zamanı isə seyrək, səthi, arabir köks ötürmələrlə cərəyan edir. Maniakal fazada iştahanın və 
cinsi  meylin  artması,  depressiv  fazada  isə  əksinə  azalması  qeyd  olunur.  Qadınlarda  aybaşı  ritminin 
pozulması  MDP  tez-tez  müşahidə  olunan  əlamətlərdəndir.  Depressiv  fazada  xəstələr  bağırsağından, 
qulaqlarında küydən, ürək nahiyyəsində ağrıdan şikayətlənirlər. 
Xəstəliyin gediĢi. MDP –nin ayrı-ayrı fazalarının davametmə müddəti müxtəlif ola bilər. Klinik 
təcrübədə  orta  müddət  2-6  aya  bərabər  olsa  da,  bəzi  hallarda  bir  il  və  daha  çox  çəkir.  MDP 
tutmalarının xarici aləmlə heç bir əlaqəsi olmur, yəni sırf endogen proses kimi təzahür edir. Lakin bir 
çox hallarda tutma hər hansı səbəblə əlaqədə olur. Tutmalar, əksərən, tədricən başlayır. Bir neçə gün 
(bəzən həftə) davam  edir. Şizofreniya xəstəliyindən fərqli olaraq MDP  –nin  proqnozu xoşdur. Bəzən 
isə  tutma  uzun  müddət  davam  edir,  xəstə  aylarla  xəstəxanadan  çıxa  bilmir,  bu  və  ya  başqa  müddət 
ərzində əmək fəaliyyəti, şəxsi münasibətləri pozulur. 
Etiologiyası  və  patogenezi.  MDP-nin  etiologiyası  bu  günədək  aydınlaşdırılmamışdır.  Əksər 
müəlifflər  onun  mənşəyinin  endogen  xarakterli  olduğunu  qeyd  edirlər.  Xəstəliyin  irsən  verilməsini 
sübut edən təsadüflər çoxdur. Qadınlar arsaında xəstəlik, adətən, aybaşı, doğuş və geriyə inkişaf dövrü 
ilə  əlaqədar  olaraq  başlayır.  Lakin,  bir  sıra  xarici  amillərin  rolunu  da  (məsələn,  infeksiyalar, 
intoksikasiyalar, psixi travmalar və s.) qiymətləndirmək lazımdır. 
Son  illərdə  xəstəliyin  patogenezini  biokimyəvi  amillərlə  əlaqələndirmək  cəhdi  göstərilir.  Bu 
baxımdan  monoamillərin,  steroid  hormonların  və  su-  elektrolit  mübadiləsinin  pozuntularına  böyük 
əhəmiyyət  verir.  Bəzi  amillərin  fikirincə  steroid  hormonların  və  su-  elektrolit  mübadiləsinin 
pozuntuları etioloji amil kimi deyil, ikincili, stress nəticəsində yaranan bir prosessdir. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 99
 
 
Deferensial diaqnoz. Xəstəliyin bir sıra tipik xüsusiyyətləri: fazalarla cərəyan edən maniakal və 
depressiya  tutmalarının  olması,  tutmanın  qəflətən  (yəni  xarici  amillərdən  asılı  olmadan)  başlaması 
tutmalararası  dövürdə  qüsur  əlamətlərinin  yoxluğu  diaqnozu  xeyli  asanlaşdırır.  MDP  tutmalarının 
sayıqlamalarla təzahür etməsi, bəzi katatonuik əlamətlər, şizofreniyanın digər formalarından onu təcrid 
etməyi tələb edir. Belə hallarda şizofreniyadan fərqli olaraq MDP –yə tutulan şəxslərlə kontakrt asan 
yaranır  və  neqativ  əlamətlər  olmur.  Tutma  başa  çatdıqdan  sonra  şəxsiyyətin  dəyişməsi  əlamətləri 
yoxsa və xəstənin normal psixi xüsusiyyətləri bərpa olarsa çətinlik çəkmədən MDP diaqnozunu təsdiq 
edə bilərik. 
Epilepsiya  zamanı  təsadüf  edən  affektiv  pozuntular  MDP-dən  fərqli  olaraq  gərginlik  və 
qaraqabaq görkəm fonunda başlayır, disforik əlamətlərlə xarakterizə olunur. Sayıqlama fikirləri MDP-
də  rast  gəlinən  özünü  təqsirləndirmə,  özünü  alçaltma  şəklində  deyil,  qəmginlik  və  gərginlik  fonunda 
təzahür edir. 
Müalicə.  MDP-yə  tutulmuş  adamların  müalicəsi  patoloji  prosesin  mərhələsindən,  kliniki 
xüsusiyyətlərindən,  xəstənin  yaşından  və  digər  cəhətlərdən  asılı  olaraq  aparılır.  Antidepressantlar, 
MDP-nin müalicəsibndə başlıca yer tutur. 
Bütün antidepressantları 3 qrupa bölmək qəbul olunmuşdur.  
1) Monoaminoksidazanın (MAO) ingibitorları (iprazid, nialamid, nuredal, transamin, nardil); 
2) stimuləedici təsir göstərən trisiklin antidepressantlar (tofranil, melipramin, triptizol, gerfonal) 
3)  sakitləşdirici  təsir  göstərən  antidepressantlar  (amitriptillin)  .  Bunlardan  əlavə  atipik 
antidepressantlar adlanan maddələr də (pirazidol və buna bənzər maddələr) vardır. 
Klassik depressiyanı müalicə etmək üçün stimuledici və timoleptik təsir göstərən preparatlardan 
(melipramin,  pirazidol)  geniş  istifadə  olunur.  Melipramin  100-300  mq,  pirazidol  200-400  mq 
dozalarda  təyin  edilir.  Bu  maddələri  müalicənin  əvvəlində  inyeksiya  şəklində  (əzələ  daxilinə,  vena 
daxilinə).  Sonra  isə  (1-2  həftədən  sonra)  daxilə  qəbul  etmək  məsləhət  görülür.  Optimal  terapevtik 
dozaya tədricən bir neçə  gündən sonra çatdırmaq lazımdır. Bu dərmanların təsiri  nəticəsində  əvvəlcə 
hərəkət  məhdudluğu,  sonra  isə  əhval-ruhiyyənin  yaxşılaşması  müşahidə  olunur.  Belə  hallarda  özünə 
suiqəsd  təhlükəsi  artır.  Aparılan  müalicə  nəticəsində  əhval-ruhiyyə  nə  qədər  tez  düzələrsə,  xəstəliyin 
gedişi  bir  o  qədər  tez  yaxşılaşır.  Amitriplin  (150-300  mq)  yaxşı  sedativ  təsir  göstərir.  Əvvəlcə  onu 
kiçik dozlarla venaya, sonra isə əzələ arasına yeritmək məsləhətdir. Litiumun terapevtik dozası sutkada 
600-1800  mq-a  bərabərdir.  Maniakal  tutmaları  aradan  qaldırmaq  üçün  neyroleptik  və  sedativ 
maddələrdən (majeptil, haloperidol, aminazin, xlorprotiksen və s. ) geniş istifadə edilir. Bu maddələrin 
təsiri  altında  hərəkət  aktivliyi,  oynaq,  tez  qıcıqlanma  kimi  əlamətlər  aradan  qalxır.  Maniakal 
tutmalarda  litium  preparatları  (litium  karbonat,  litium  oksibutirat)  oyanmanı  tezliklə  aradan  qaldıran 
maddə kimi tətbiq edilə bilər. Xəstələrin əmək qabiliyyətinin bərpasına ciddi fikir vermək lazımdır. Bu 
məqsədlə  müxtəlif  psixoterapevtlik  üsullardan,  məşğələlərindən  istifadə  edilməlidir.  Psixoterapevtik 
tədbirlərdə  əsas  məqsəd  xəstələri  öz  normal  fəaliyyət  vərdişlərinə  qaytarmaq,  onların  ictimai 
reabilitasiyasını təmin etməkdir.  
  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 100
 
 
MÖZVU 13 
 
BAġ BEYĠN DAMARLARININ XƏSTƏLĠKLƏRĠ ZAMANI 
BAġ VERƏN PSĠXĠ POZUNTULAR (serebral ateroskleroz) 
 
Beyin damarlarının xəstəlikləri ilə əlaqədar yaranan psixi pozuntuların meydana çıxmasında bəzi 
ekzogen  amillərə,  məsələn,  intoksikasiyalara,  infeksiyalara,  kəllə  travmalarına,  bəzi  somatik 
xəstəliklərə  əhəmiyyət  verilir.  Bu  qpupa  aid  edilən  psixi  pozuntular,  əlamətlərinin  rəngarəngliyi  və 
ağırlıq dərəcəsi ilə fərqlənir. Bu, orqanizmin müqaviməti, kompensator mexanizmlərinin vəziyyəti və 
digər  amillərlə  əlaqədardır.  Baş  beyin  damarlarının  aterosklerozu  50-60  yaş  dövründə  tez-tez  rast 
gəlinir.  Əmələ  gəlmə  səbəblərindən  kəllə  travmaları,  uzunmüddətli  emosional  gərginlik,  tərkibində 
xolesterin olan qidanın çox qıbul edilməsi, az hərəkətli həyat tərzi, siqaret çəkmə və alkoqolizmdir.  
Serebral aterosklerozun kliniki gediĢində 3 mərhələ qeyd edilir:  
1) başlanğıc; 
2) kəskin nəzərə çarpan psixi pozuntularla müşayiət olunan; 
3)  ağıl  zəifliyi  ilə  nəticələnən  demensiya  mərhələləri.  Skleroz  nəticəsində  meydana  çıxan  ilkin 
əlamətlərdən psixi fəallığın və yaddaşın zəifləməsidir. 
Klinikası. Xəstələrdə fikir dağınıqlığı, yaxın hadisələri unutmaq, tez yorulmaq kimi hallar qeyd 
olunur. Öz vəziyyətini başa düşdükdə onlar dərin iztirab keçirirlər. Bir qədər sonra əhval-ruhiyyənin 
qeyri-sabitliyi, qıcığa qarşı patoloji həssaslıq, emosional kövrəklik, ağlamağa meyillilik kimi əlamətlər 
inkişaf  etməyə  başlayır.  Mənasız  əsəbləşmək,  ətrafdakılarla  mübahisəyə  girişmək,  konflikt  vəziyyət 
yaratmaq  kimi  hallar  da  baş  verir.  Xəstənin  şikayətləri  ipoxondrik  məzmunlu  (başağrıları, 
başgicəllənmə, qulaqlarda küy,  yuxunun pozulması,  daxili orqanların  qeyri- normal  fəaliyyərti və s.) 
olub  davamlı  xarakter  daşıyır.  Nevroloji  əlamatlərdən  üz  innervasiyasının  assimetriyası,  bəbəklərin 
işığa  reaksiyasının  zəif  və  qeyri  bərabər  olmasını  göstərə  bilərik.  Bu  mərhələdə  xəstələrin  davranışı 
kobud  pozulmur  və  adi  somatik  xəstələrdən  fərqlənmir.  Xəstəliyin  ikinci  mərhələsində  intellektual-
amnestik pozuntular təzahür etməyə başlayır. Yaxın hadisələrə qarşı yaddaş daha dərin pozulur (Ribo 
qanunu). Təfəkkür prosesində durğunluq qeyd olunur, intellektual fəaliyyət çətinləşir.  
Emosional kövrəkliyin prosesə qoşulması nəticəsində xəstələr zəif, köməksiz bir görkəm alır. Bu 
dövrdə  müxtəlif  psixopatoloji  əlamətlər:  sayıqlamalar,  hallüsinasiyalar,  əhvalın  enməsi  (depressiv 
sindrom),  epizodik  düşüncə  pozuntuları  təzahür  etməyə  başlayır.  Sayıqlama  fikirləri  daha  tez-tez 
müşahidə  olunur.  Onlara  basqın  edildiyini,  şeylərion  oğurlandığını,  zəhərləndiklərini,  aclığa  və 
işgəncəyə məhkum etdiklərini söyləyirlər. Bəzi hallarda ateroskleroz psixoz zamanı (görmə, və eşitmə 
hallüsinasiyaları) ağır depressiyalar baş verir. Digər hallarda isə özünü taqsırlandırma, özünü kiçiltmə 
sayıqlmaları  üstünlük  təşkil  edir.  Beyin  damarlarının 
aterosklerozu  nəticəsində  meydana  çıxan  depressiya  halı  bir 
neçə həftədən bir neçə aya qədər ola bilər.  Bu halın ardınca 
emosional  kövrəklik,  əhval-ruhiyyənin  qeyri  sabitliyi  və 
yüngül  ağıl  zəifliyi  inkişaf  edir.  Bəzən  aterosklerotik  psixoz 
düşüncə  pozuntusu  ilə  birlikdə  baş  verir.  Belə  xəstələrin 
anamnezində  ağır  somatik  xəstəliklər,  kəllə  travmaları, 
alkoqolizm  aşkar  edilir.  narahatlıq  vəziyyətində  xəstələr 
harasa  qaçmaq  istəyir,  ara  sıra  izləmə,  münasibət 
sayıqlamaları  söyləyirlər.  Bir  sıra  hallarda  xəstəliyin  klinik 
təsviri  daha  da  mürəkkəbləşir,  iflic  əlamətləri,  afaziya, 
apraksiya  qeyd  olunur.  belə  hal  xəstəliyin  proqnozunu 
ağırlaşdırır.  Xəstəliyin  üçüncü  mərhələsində  prosesin 
ağırlığından asılı olaraq insult və cəngolma tutmaları baş verə 
bilər. 
Parosizmal 
xarakterli 
belə 
hallar 
qəflətən, 
başgicəllənmə  əlamətləri  ilə  başlayır.  Xəstələr  gözlərinə 
qaranlıq çökməsindən şikayət edir, sonra isə düşüncə pozulur.