Fənn: Sosial pedaqogika Fənn müəllimi: Nahidə Cəfərova İxtisas

 

---

Mövzu 11: Ünsiyyət və şəxsiyyətin sosiallaşması 
Plan: 
1. Ünsiyyət onun funksiyalarının quruluşu 
2. Şagirdin ünsiyyət tələbatı 
Pedaqoji ünsiyyət müəllimin şagirdlərlə təlim və tərbiyə prosesində 
həyata keçirdiyi peşə ünsiyyətidir. Bu cür ünsiyyət hərtərəfli inkişaf 
etmiş şəxsiyyətin formalaşması üçün şərait yaradılmasına yönəlmiş olur, 
kollektivdəki sosial-psixoloji prosesləri idarə etməyə və səmərəli 
psixoloji iqlim yaratmağa imkan verir. 
Pedaqoji ünsiyyət ümumiyyətlə ünsiyyətin bütün xüsusiyyətlərini 
özünndə əks etdiri. Pedaqoji ünsiyyətin yerinə yetirdiyi vəzifələrə görə 
onun aşağıdakı növlərini ayırmaq mümkündür: informasiya mübadiləsi, 
başqa adamların davranışını tənzim etmək, şəxsiyyətlərarası 
anlama.Pedaqoji ünsiyyətin hansı növündən istifadə edilməsindən asılı 
olmayaraq müəllimin şagird kollektivi ilə məhsuldar ünsiyyət prosesi 
təşkil olunmadan pedaqoji fəaliyyətin didaktik və tərbiyəvi vəzifələrini 
lazımi 
şəkildə həyata keçirmək mümkün deyildir. 
Pedaqoji ünsiyyət müxtəlif məqsədlər daşıya bilər: fərdi-idraki (nə isə 
yeni bir şey öyrənmək, təlimat almaq), emosional ( qiymətləndirmək, 
münasibəti bildirmək, təəssüratı bölüşmək). Pedaqoji ünsiyyət 
zamanı məqsəd cadəcə olaraq elə ünsiyyətə girişmək, ünsiyyət 
saxlamaqdan da ibarət ola bilər. (məsələn, kiminləsə birgə olmaq, söhbət 
etmək). Bu cəhət şagirdlərin ünsiyyət fəaliyyətində özünü aydın şəkildə 
göstərir. Psixoloji tədqiqatlar göstərmişdir ki, kiçik məktəblilər üçün 
müəllim və yoldaşları ilə ünsiyyət xatirinə ünsiyyətə girmək xarakterik 
haldır. Onlarda ünsiyyət kifayət dərəcədə seçici xarakter daşımır. Kiçik 
məktəblilər heç də həmişə ünsiyyətlərinin məqsədini dərk edə bilmirlər. 
Yuxarı siniflərə keçdikcə şagirdlərin ünsiyyətində seçicilik müşahidə 
olunmağa başlayır. 
Pedaqoji ünsiyyətin məzmununa gəldikdə isə, bunu ünsiyyət prosesində 
müəllim və şagirdin bir-biri ilə informasiya mübadiləsi təşkil 
edir.Ünsiyyətin məzmunu təlim prosesində müəllimin qarşıya 
qoyduğu məqsədlə müəyyən edilir. Ünsiyyət vahid məqsədə 
yönəlmədən, vahid məqsəd güdmədən səmərəli nəticə verməyəcəkdir. 
Pedaqoji ünsiyyətin səmərəliliyi onun motivlərindən də asılıdır. Motivin 
düzgünlüyü və dərk edilmiş xarakter daşıması pedaqoji ünsiyyətin 
gedişini şərtləndirir. Pedaqoji ünsiyyət müvafiq normalar çərçivəsində 

---

getməlidir. Müəyyən normaların gözlənilməsi bir növ pedaqoji 
ünsiyyətin səmərəliliyini itirir və ünsiyyət istənilən nəticəni 
vermir.Müəllimin kommunikativ fəaliyyətinin öyrənilməsi göstərir ki, 
pedaqoji ünsiyyətin xarakteri və məzmunu müxtəlif amillərlə şərtlənir 
ki, bunlardan müəllimin fərdi ünsiyyət üslubu, mövqeyi ustanovkasını 
xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bunlar bir növ ünsiyyətin vasitəsi rolunu 
oynayırlar. Müəllimlərin hamısında ünsiyyət üslubu eyni olmur. Konkret 
bir şəxsiyyət kimi hər bir müəllimdə ünsiyyətin təşkili priyom və 
metodları nisbətən sabit şəkildə cəmlənir. Kommunikativ məsələni həll 
etməyə yönəldilmiş bu cür davamlı keyfiyyətlər fərdi ünsiyyət üslubu 
adlanır. 
İdarəetmə ilə bağlı olaraq sosial psixologiyada beş cür rəhbərlik üslubu 
qeyd olunur: avtokratik, avtoritar, demokratik, laqeyd, (etinasız, liberal) 
və qeyri sabit (ardıcıl olmayan) rəhbərlik üslubu. Buna uyğun olaraq 
pedaqoji ünsiyyətin də eyni üslublarını qeyd etmək mümkündür.Adətən 
avtokratik və avtoritar rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlər 
pedaqoji ünsiyyətin təşkilində demək olar ki, eyni mövqe tuturlar.Bu cür 
rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlər şagirdlərə yalnız obyekt kimi 
yanaşırlar. Şagird ünsiyyətin bərabər hüquqlu tərəf müqabili kimi qəbul 
edilmir. Belə müəllimlər həmişə hökmran olmağa çalışırlar. Onlarla 
ünsiyyət zamanı şagirdlər təşəbbüskarlığı itirirlər. Bu cür ünsüyyət 
üslubuna malik olan müəllimlər ünsiyyət zamanı şagirdlərin fərdi 
xüsusiyyətlərini nəzərə almır, hamı ilə eyni ünsiyyət saxlamağa can 
atırlar. Onlar şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini göztər-sələr də tamamilə 
qeyri-real model qurur, həmin fərqi olduqca şişirdir, real hesab edirlər. 
Şagird başqalarına nisbətən bir qədər 
fəal olduqda, müəllimin gözündə o, iğtişaşkı kimi, bir qədər passiv 
olduqda isə-tənbəl, avara kimi görünür. Belə müəllimlər üçün neqativ 
ustanovka,başqa sözlə şagirdə qarşı qeyrişüuru, pis münasibət xarakterik 
haldır. Bu cür müəllimlər ünsiyyətdə seçici, qiymətləndirmədə isə 
subyektiv olurlar.Ona görə də bu cür ünsiyyət üslubu səmərəli xarakter 
daşıya bilmir.
Bu sahədə tədqiqat aparan müəlliflərin əksəriyyəti ən səmərəli ünsiyyət 
üslubu kimi demokratik üslubu qeyd edirlər. Belə rəhbərlik üslubundan 
şagird subyek kimi qavranılır. Bu cür rəhbərlik üslubuna malik olan 
müəllim şagird kollektivi ilə razılaşır. Qərar qəbul edərkən kollektiv və 
onun liderinin təklifini nəzərə alır. Məktəblilərin müstəqilliyini boğmur, 
şagirdlərə daim xahiş, məsləhətlə yanaşır, müsbət emosional əlaqəyə 
üstünlük verir. Bu cür ünsiyyət üslubuna malik olan müəllimlər 

---

şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini və şəxsi təcrübələrinin , fəallıq və 
tələbatlarını nəzərə almağa çalışırlar. Belə müəllim-lərdə neqativ 
ustanovka olmur və ya onu təzahür etmirlər. Onlar qiymətləndirmədə 
obyektiv, təmas yaratmaqda isə təşəbbüs-kardırlar. Təcrübə göstərir ki, 
pedaqoji ünsiyyətin demokratik üslubundan istifadə edən müəllimlərlə 
şagirdlər arasında olduqca səmərəli təmas yaranır. Şagirdlər bu cür 
müəllimlərlə ünsiyyətə can atır, onlardan hər cür köməklik gözləyirlər. 
Laqeyd və yaxud liberal rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlərin 
şagirdlərlə olan ünsiyyəti də kortəbii xarakter daşıyır. Burada ünsiyyətin 
xarakteri müəllimin özündən deyil, şagirdlərdən asılı olur, şagirdlər 
tərəfindən diktə olunur. Müəllimlə şagirdlərin qarşılıqlı ünsiyyəti nə 
qədər səmərəli olarsa, kollektivin idarə olunması, onun üzvlərinin 
tərbiyə işinin təşklili də bir o qədər səmərəli olacaqdır