FƏrrux rüSTƏmov tamilla dadaşova ali MƏKTƏb pedaqogikasi
Yüklə 6,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
fəallaşdırmaq. Əks- əlaqə şəraiti yaratmaq
Ənənəvi ləlimlə müqayisədə çox vaxı t.ələb olunur. Hər bir ləhsilalanı tədqiqatçılıq fəaliyyətinə cəlb etmək
Təqdim olunan cədvəl mürəkkəb və çoxcəhətli təlim prosesini sxematikləşdirsə də müəyyən əməli nəticələr çıxarmağa imkan verir: • Ali məktəb sistemində həm ənənəvi, həmdə inkişafetdirici təlim texnologiyasından istifadə olunur və hər iki ləlim texnologiyası fundamental məqsədlərə xidmət edir • Təlim prosesini təşkil edərkən, ancaq bir texnologiya ilə məhdudlaşmaq olmaz. • Təlim prosesi təşkil edilərkən, həm ənənəvi, həm də inkişafetdirici təlim
texnologiyaları optimal
surətdə uzlaşdırılmalıdır. • Son uğurlu nəticə və müvəffəqiyyət müəllimin nəzəri biliklərindən, ustalığından və şəxsi keyfiyyətlərindən asılıdır. 9.6. DİSTANT TƏLİM TEXNOLOGİYALARI
daxilində və xaricdə xüsusi informasiya - təhsil şəraitinin yaradılması başa düşülür. Kompleks təhsil xidmətlərinə
əsaslanan distant təlim məsafədən (telekommunikasiya, kompüter, elektron poçtlar, sputnik televiziya, radio, kompüter və internet əlaqələr və s.) təlim informasiyası mübadiləsi vasitəsilə həyata keçirilir. Distant təlim fasiləsiz təhsil formalarından biridir və insanın təhsil və informasiya almaq hüquqlarını reallaşdırır, ölkə daxilində vətəndaşların təhsil imkanlarım genişləndirir. Distant təlim məktəbliyə, tələbəyə, işsizlərə, hərbi və hüquqi şəxslərə, aparıcı universitetlərin, institutların, ixtisasartırma və ixtisasdəyişmə mərkəzlərinin elmi və təhsil potensialından faydalanmağa imkan verir. Distant təlim əsas fəaliyyət və təhsillə yanaşı, əlavə təhsil üçün şərait yaradır. Distant təlim sistemi müxtəlif səviyyələrdə təşkil olunur; • Qlobal (xalqlararası və federal) distant təlim sistemləri və onların təminatı. • Regional distant təlim sistemləri və onların təminatı. • Lokal distant təlim sistemləri və onların təminatı. Distant təlimin təşkili istiqamətləri aşağıdakılardır: • Distant təlimin konseptual aspektləri. • Distant təlimin didaktik aspektləri. Mihlüm-msshlıatçibr sistemi vtf onların tahsilalanUırla dlaqa formaları. • Distant təlimdə testləşdirmə. • Distant təlim şəraiti və texnologiyaları. • İnformasiyaların verilməsi qaydaları. • Kommunikasiya formaları. Bütün dünyada distant ləlimi reallaşdırmaq məqsədilə tədris proqramlarının transiyasiyasmdan geniş istifadə olunur. Bu zaman geniş auditoriya üçün müxtəlif təlim idrak proqramları, mühazirələr nümayiş etdirilir. Distant ləlimin bu formasından iqtisadi, hüquqi, ekoloji, elmi, mədəni və digər biliklərin əldə edilməsində istifadə olunur. «Qlobal mühazirə zalı», «Dünya universiteti», «Xalqlararası elektron universitet)) və digər distant təlim sistemləri bütün dünyada geniş yayılmışdır. Bu elektron sistemlər dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayan insanlar arasında ünsiyyət yaratmağa,
insan həyatının müxtəlif sferaları haqqında biliklər mübadiləsi və diskussiya təşkil etməyə şərait yaradır. Distant təlimin regional sistemləri ayrıca götürülmüş region daxilində, regionun xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, təhsil vəzifələrini həyata keçirir. Həmin sistem federal distant təlim sisteminin tərkib elementidir. Bu səbəbdən də. regional sistemlər yaradılarkən, konkret dövlət təhsil standartlarının tələbləri nəzərə alınmalıdır. Lokal distant təlim sistemi bir şəhər, yaxud bir universitet çərçivəsində hər hansı professional bilik .sahəsi çərçivəsində reallaşdırılır. Distant təlim sisteminin əsas vasitəsi telekommunikasiya sistemidir. Bunlar aşağıdakı vəzifələrin həllinə yönəlir: • zəruri tədris və tədris-metodik materialın təmin edilməsi; • öyrədən və öyrənən arasında əks-əlaqənin yaradılması; • distant təlim sistemi daxilində idarəetmə informasiyası mübadiləsi; • xalqlararası informasiya şəbəkəsinə qoşulmaq. Respublikamızda distant təlim sistemini formalaşdırmaq üçün, birinci, interaktiv sputnik televiziyası yaradılmalıdır. O, mərkəzi və regional tədris telestudiyalarından ibarət olmalı və sputnik kanalları ilə birləşməlidir. İkincisi, regionlarda ali məktəb
kompüter telekommunikasiya sistemlərinin (RUNNET, UNJCOR, RELARN) inkişafını və onların inteqrasiyasını təmin etmək lazımdır.
təlim sistemlərinin əlaqəsi təmin edilməlidir. Dördüncüsü, kompüter telekommunikasiya üçün müvafiq təlim xarakterli informasiya ehtiyatlarının sistemini yaratmaq və nəhayət, ən başlıcası, elektron kitabxanalar sistemini inkişaf etdirmək lazımdır. 513
Kütləvi auditoriya üçün nəzərdə tutulan distant təlim formasından başqa ünvan xarakterli mühazirə və məşğələləf sistemi də mövcuddur. Bu halda müvafiq kursu bitirən şəxs imtahan verib, müvafiq diplom, sertifikat və ya başqa sənəd ala bilər. Distant ttflim texnologiyası
dedikdə, insanın müəyyən bilikləri müstəqil surətdə əldə etməsinə, habelə bu prosesə nəzarət etməyə imkan verən metod, forma və vasitələrin məcmusu başa düşülür.
• təhsilalanlara öyrənilən materialın əsas məzmununu çatdırmaq. • öyrənən və öyrədənlərin interaktiv qarşılıqlı münasibətini təmin etmək; • tədris materialının müstəqil surətdə mənimsənilməsi üçün əlverişli şərait yaratmaq; • qiymətləndirmə. Dünya praktikasında bu vəzifələrin həllini təmin edən texnologiyalar aşağıdakılardır; • Tədris və digər çap materialının təqdim edilməsi. • Öyrənilən materialların kompüter telekommunikasiya vasitəsilə göndərilməsi. • Kompüter telekommunikasiya vasitəsilə diskussiya və seminarlar keçirilməsi. • Videoplyonka. • Milli və regional televiziya və radiostansiyalar vasitəsilə tədris proqramlarının transiyasiyası. • Kabel televiziyası. • Səsli poçt. • İkitərəfli videokonfrans. • Birtərəfli videotransiyasiya və telefonla əks-əlaqə. • Lazer disklərində kompüter elektron dərsliklər, yaxud elektron dərsliklər. 314
Distant ləlimdə informasiya texnologiyalannm gcni.'j spektrinə baxmayaraq, çap materialları onun mühüm lərkib hissəsidir. Bütün distant texnologiyalar baza dərsliklərinə əsaslanmalıdır. Ola bilər ki, dərsliklər heç də distani təlim üçün nəzərdə tutulmasın. Lakin dərsliklər əsas informasiyaları və bilikləri əks etdirməlidir. Universal baza dərslikləri ilə yanaşı, müxtəlif çap materiallarından da istifadə oluna bilər. Hər bir kursa aid metodik materialların da olması çox vacibdir. Əsas materialın tekst (mətn), yaxud qrafik şəkildə təqdim edilməsinin ən sadə texnologiyaları İnternet, Batnet, EuNet tipli kompüter şəbəkəsidir. Öyrəniləcək materiallar və məlumat materialları qlobal kompüter şəbəkəsinin arxivində saxlanılır və kompüter şəbəkəsinə qoşulan sifarişçiyə operasion rejimdə, yaxud sinxron (yunanca a-inkar şəkilçisi, sunchrons - «eyni vaxlda» deməkdir) elektron poçt vasitəsilə çaldırılır. Video-distant təlimin çox faydalı texnologiyasıdır. Videoplyonka ən yaxşı müəllimlərin mühazirələrini dinləməyə imkan verir. Bunlardan həm videoauditoriyalarda. həm də ev şəraitində istifadə etmək mümkündür. Distant təlimin ən müfəssəl texnologiyalarından biri elektron dərsliklər və məlumat kitablarıdır. Müvafiq texnologiya təlim materialını saxlamağa və istənilən anda istifadəyə verməyə imkan yaradır. Bu zaman material həm adi, həm də SD-ROM tipli lazer diskə yazılmış formada təqdim edilir. Müvapfiq texnologiyalar
üçün əlverişli şərait yaradır. Bu texnologiyaların bir üstünlüyü də ondadır ki, kitabdan fərqli olaraq, materialı qrafik formada təqdim elməyə imkan verir. Distant
təlim texnologiyalarının mühüm tərkib
elementlərindən biri öyrədənlə öyrənənlər arasındakı yaranan ünsiyyətdir. Ünsiyyətin sinxron sistemi informasiya mübadiləsi (suallar, məsləhətlər, əlavə material, kontrol tapşırıqlar və s.) üçün şərait yaradır. Sinxron ünsiyyətin geniş yayılmış forması səsli poçtdur. Öyrənən müəyyən nömrəyə zəng edir və verdiyi suallar 315
plyonkaya yazılır. Öyrədən bu plyonkanı dinləyir və cavabı başqa plyonkaya yazdırır, öyrənən isə sinxron rejimdə onu dinləyir. Müasir dövrdə sinxron kommunikasiyanın daha geniş yayılma forması qlobal telekommunikasiya şəbəkəsidir. İndi bütün dünyada İNTERNET-dən geniş istifadə olunur. İnternet-tədqiqat və təhsil-idrak xarakterli kompüter şəbəkələrini özündə birləşdirən dünya kompüter şəbəkəsidir. İnkişaf etmiş bütün ölkələrdə tədris müəssisələri bu şəbəkəyə qoşulmaq imkanlarına malikdir. Bunun üçün istənilən kompüterin və modernin olması kifayətdir. İnternetin regional mərkəzləri adi telefon xətlərinə qoşulur. İnternet-elektron poçtu informasiyanı sinxron olaraq bir istifadəçidən digərinə ötürməyə imkan verir. Distant təlim
texnologiyaları müəyyənləşdirilərkən, aşağıdakı kriteriyalar (K) nəzərə alınmalıdır:
Kİ 1 - ali təhsil; K12 - əlavə təhsil (əlavə kvalifıkasiya); K13 ~ professional hazırlıq (yenidən hazırlıq); K14- şəxsi maraqlar.
riyaları»: K21 - uşaqlar (məktəblilər); K22 - tələbələr; K23 - yaşlılar; K24 - işsizlər (yaxud, ixtisası dəyişmək istəyənlər); K25 - əlillər.
tətbiqi» : K31 - ənənəvi təlim formalarının köklü surətdə yenisi ilə əvəz olunması (bütün təlim prosesi distant formada cərəyan edir, öyrədən və öyrənənlərin əyani görüşü baş vermir. Öyrədən və öyrənən yalnız buraxılış imtahanında, yaxud buraxılış işinin müdafiəsində görüşür). K32 - ənənəvi təlim qaydalarının tamamlanması (əlavələr edilməsi). 316
Kviterıya ( K 4 ) - «Təlimin ləşkiü metodlan»: K41 - fərdi; K42 - qrup; K43 - qarışıq. Kritcviya ( K 5 ) -«Öyrənilən bilik sahəsi». K5I - humanitar elmlər və fənlər; K52 - təbiət elmləri və fənləri; K53- mühəndislik; K54- professional bacarıqlar.
K61 - poçta (prokat); K62 - faks və telefon (konsaltinq); K63- radio və televiziya; K64- telekommunikasiya sistemləri (kompüter şəbəkələri).
K7I - çap materialı; K72 - audio; K73 - video; K74 - softvare (elektron nəşrlər). Kriteriya (K8) - «Adaptasiya səviyyəsi (intellekt səviyyəsi): K81 - adaptiv distant təlim sistemi (konkret sifarişçinin səviyyəsinə uyğunlaşdırılır; K82 - distant təlim sisteminə adaptasiya komponentləri daxil edilmir.
• Çeviklik. Distant təlim iştirakçıları mühazirə və .seminar məşğələlərinə müntəzəm olaraq gəlmirlər. Özlərinə uyğun vaxtda, şəraitdə və tempdə işləyirlər. Bu öz həyat tərzini dəyişə bilməyən, yaxud bunu istəməyənlər üçün çox əlverişlidir. • Modıılluq. 317
Distant təlim modul prinsip əsasında qurulur. Hər bir kursun proqramı - modulu müəyyən bilik sahəsi haqqında tam təsəvvür yaradır. • İqtisadi s^nwralilik. Dünya təhsil sistemlərinin orla qiyməti göstərir ki, distant təlim ənənəvi ləlimdən 50 % ucuz başa gəlir. • Tezhşdinnp. Distant təlimdə nəzarət məqsədilə vahid dövlət testləri müəyyənləşdirilməlidir. Nəzarət formaları kimi distant imtahanlar, müsahibələr, kurs və proyekt işləri, ekslernat, intellektual testlər tətbiq oluna bilər. Test sistemi mənimsəmə prosesinə nəzarət etməklə yanaşı, öyrənən haqqında (mənim- .səmənin dərinliyi və sürəti, unutmanın tezliyi və s.) məlumat toplamaqla ona (öyrənənə) öyrənmənin səmərəli yollarım göstərməlidir. Deyilənləri nəzərə alsaq, distant ləlimin prinsiplərini aşağıdakı kimi müəyyənləşdirmək olar: • didaktik prosesin təlimin qanunauyğunluqlarına əsaslanması; • nəzəri biliklərin aparıcı rolu; • təlimin ləhsilverici, lərbiyəedici və inkişafetdirici fıınksiyalarımn vəhdəti; • təhsilalanlann təlimə stimullaşdırılması və motivləşdirilməsi; • təlim prosesində kollektiv işlə fərdi işin uzlaşdırılması; • təlimdə əyaniliklə mücərrəd təfəkkürün vəhdəti; • öyrədənin (müəllimin) rəhbərliyi altında öyrənənlərin şüurlu, aktiv və müstəqil fəaliyyəti; • təlimdə sistemlilik və ardıcıllıq; • mənimsəmənin möhkəmliyi. Ümumi didaktik prinsiplərdən başqa distant təlimin spesifik prinsipləri də mövcuddur: • Distant təlimin humanistləşdirmə prinsipi. 318
Təlim və ləhsil prosesi şəxsiyyətə istiqamətlənməli, onda yaradıcılıq qabiliyyətlərinin, əxlaqi, intellektual və fiziki keyfiyyətlərinin inkişafı, vətəndaşlıq mövqeyinin formalaşması üçün şərait yaratmalıdır. • Yeni informasiya texnolof'iyalarının tətbiqinin məqsə-
Yeni informasiya texnologiyaları ləlim sisteminin bütün komponentlərinə, təlimin məqsədlərinə və məzmununa, təlimin vasitələrinə, metod və təşkili formalarına təsir göstərir ki, bu da pedaqogika elminin aktual vəzifələrinin həllini, xüsusən də insanın intellektual və yaradıcı potensialının, analitik təfəkkürünü və müstəqilliyinin inkişafını realaşdırmağa imkan verir. • Təlimin «qabaqlama» prinsipi. Bu prinsipin mahiyyəti; gənc nəsli bəşəriyyətin yaratmış olduğu biliklərlə silahlandırmaq, dünyagörüşünü və təfəkkür tərzini inkişaf etdirmək, onların sürətlə dəyişən aləmə adaptasiyasını təmin etməkdən ibarətdir. Distant təlim idrak və təlim strategiyasına yönəlməli, şəxsiyyətin idrak resurslarını (potensialını) (məsələn, uzunmüddətli hafizə, mərkəzləşdirilmiş və uzunmüddətli diqqət və s.) təlim məqsədlərinin icrasına səfərbər etməlidir. Distant təlim qiyabi təhsillə formaca eynilik təşkil etsə də, onun bir sıra üstünlükləri var: • təlim və ünsiyyət üçün əlverişli vasitələrin olması; • işin qrup formasında təşkili imkanlarının geniş olması;
ması; müəllimlə (metodistlə) ünsiyyətin daha səmərəli ol tələb • müəllimin (metodistin) cavabı üçün az vaxt olunması; • öyrənənlərin kitabxana və digər informasiya ehtiyat- larından istifadə etməsinin asan olması; • ev tapşırıqlarının qısa vaxt ərzində alınması və gön- dərilməsi; • testləşdirmənin birbaşa keçirilməsinin mümkünlüyü. 319
Kompüter distant tolimiu nöqsanlı cohsthri do var: • şəbəkəyə lez-tez qoşulmaq zəruriliyi; • informasiyalarla «yüklənmə»; • diskussiyanın gedişini çevik izləməyin çətinlikləri ilə bağlı mənfi əhvallar; • diskussiya mövzularının həddən
ziyadə fraqmentləşdirilməsi; • vaxtla bağlı problemlər (vaxtın azlığı, sinxronluq və s,);
Distant təlim iştiarkçılarının davranışına verilən tələblər: • fəallıq; • çeviklik; • məsuliyyət; • digər iştirakçıları dəstəkləmək; • məlumatlandırmanın qısa və dəqiq olması. Müəllimdən (metodistdən) isə diskussiyanı idarə elmək, onu lazımi istiqamətə yönəltmək; eyni zamanda onun sərbəst gedişini təmin
etmək; diskussiyanı yekunlaşdırmaq; qiymətləndirmək bacarığı tələb olunur. ƏSAS MÜDDƏALAR Təlimin məqsədi və məzmunu, forma, metod və v- asitələri təhsil prosesinin ənənəvi kateqoriyalarıdır. Bu kateqoriyalar eyni zamanda müəyyən fənni tədris edən müəllimin pedaqoji fəaliyyətinin struktur elementləridir. Pedaqoji kateqoriyaların məqsədəuyğun surətdə tətbiqinin sistemyaradıcı faktorları isə təlim fəaliyyətinin qanunauyğunluqları və prinsipləridir. Tədris fənninin didaktik modeli-özündə fənnin məzmununu və müvafiq informasiyaları əxz etdirməklə təhsilalanın bilikləri mənimsəməsini, inkişafını və tərbiyəsini təmin edir. Müasir dövrdə ((informasiyalar vasitosib tolim» sıxışdırılıb aradan çıxarılır, ((fəaliyyət vasitəsilə təlim» 320
texnologiyalarına daha geniş meydan açılır. Tələbənin ləlim, elmi və praktik fəaliyyət növlərinin inteqrasiyası təmin edilir. Ali təhsil müəssisələrində akademik formada təlim
fəaiiyyətinə-kvaziprofessional (latınca quasi-sanki, güya deməkdir. Mürəkkəb sözlərin «guye» mənasına uyğun gələn tərkib hissəsi. Burada kvaziprofessional təlim-profissianao mənasım verir), başqa sözlə, təlim-professional fəaliyyətə üstünlük verilir. Tələbənin təkcə psixi proseslərini deyil, həm də. yaradıcı, produktiv (məhsuldar) təfəkkürünü, davranışını və kommunikativ qabiliyyətlərini inkişaf etdirən aktiv təlim texnologiyaları proyektləşdirilir və tətbiq edilir. Fəal təlim texnologiyaları həm təhsil verənin, həm də ləhsilalanm rollarım dəyişir. Təhsil verənin informator (latınca informatio-izah edən, şərh edən deməkdir) rolu menecer (ingiliscə manager, manage-idarə etmək, menecer- idarə edən deməkdir) rolu ilə əvəz olunur. Təhsilalan informasiyanı məqsəd kimi yox, professional fəaliyyətin mühüm tərkib hissələri və zəruri və əməliyyatlarını mənimsəmək kimi qəbul edir. Tələbələrin yaradıcılıq qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi müasir təhsilin ən aktual problem olduğunu nəzərə alsaq, təlim metodları və vasitələrini alimin yaradıcı fəaliyyət metodikasına yaxınlaşdırmaq, idrak fəaliyyətini aktivləşdirən metodlardan istifadə etmək, biliklərin yaradıcı surətdə mənimsənilməsini təmin edən texnologiyalar hazırlamaq və tətbiq etmək vacibliyi özünü göstərir. Bu da müasir ali məktəb pedaqogikasının qarşısında mühüm problem kimi pedaqoji proses iştirakçılarının rollarının əsaslı surətdə dəyişdirilməsi məqsədini qoyur: • təhsilalanlarm icraedici, reproduktiv fəaliyyəti təlim prosesinin bütün mərhələlərində yaradıcılıq, axtarıcılıq fəaliyyəti ilə əvəz olunmalıdır; • sərt Liniversallaşmaya son qoyulmalı, təlim, tərbiyə və inkişafın məqsəd, məzmun, metod, vasitə və təşkili formaları fərdiləşdirilməlidir; 321
• təhsilalanlann təlim-idrak fəaliyyəti diferen.siallaş- dıı-ılmaiıdır; • təhsil prosesinin bütün komponentlərinin mono (vahid) ideyalılığmdan ideoloji plüralizmə keçilməlidir; • tələbələrə öz həyat mövqelərini müəyyənləşdirməkdə tam sərbəstlik və azadlıq verilməlidir; • tələbə dünyaya baxışım, inam və əqidəsini özü, heç bir kənar təzyiq olmadan müəyyənləşdirməlidir; • tələbə mənəvi formalaşmasını və inkişafım özü istiqamətləndirməlidir; • texnokratik (yunanca techne-sənət, ustalıq, bacarıq deməkdir), başqa sözlə, texniki və humanitar fənlər disbalansı (yunanca duş.,., latınca diş... pozulma, dağılma, bölünmə, çətinlik, itki bildirən sözönü; fransızca balance-tərəzi, tarazlıq, bərabərlik deməkdir. Disbulans sistemin tarazlığının pozulması deməkdir) təhsil verənlərin və təhsilalanlann təlim idrak münasibətlərində, ahəngdar əməkdaşlıq təmin olunmalıdır. Cəmiyyəti və şəxsiyyəti artıq «ağızdan-qulağa», «lövhə- dən-dəftərə» «əzbərləmək-yadda saxlamaq» kimi təhsil formaları qane etmir. Pedaqogika elminin texnikanın müasir nailiyyətlərindən maksimum istifadə edən çevik təhsil sisteminə ehtiyacı vardır. Mükəmməl təhsil sistemini qurarkən, cəmiyyətin, təhsil sisteminə verdiyi tələblər nəzərə alınmalıdır. Bu tələblər aşağıdakılardır: • yaşından, milliyyətindən, inam və əqidəsindən, yaşayış yerindən, aldığı təhsilin səviyyəsindən asılı olmayaraq təhsilin hər bir fərd üçün müyyəssər olması; • təhsilalamn özü üçün daha əlverişli hesab etdiyi məqamda təlim prosesinə başlaması, lazım bilmədikdə təhsilini dayandırması, yaxud təhsilnin istiaqmətini dəyişməsi və öz imkanlarına uyğun Yüklə 6,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|