“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o‘quv –uslubiy majmua

“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o„quv –uslubiy majmua
9 
kesiladi va ezilib maydalanadi. Dismembratorning qulayligi konstruksiya va tuzilishi sodda va 
qulaydir. Dismembratorda faqat bitta baraban xarakatda bo‗ladi. Agar tegirmon disklarining ikkalasi 
xarakatda bo‗lsa, dezintegrator deb yuritiladi.
O‘simlik xom ashyosini ekstraksiyasi: 
Tuzilma ishlash prinsipi usimlik xom ashyoni erituvchida 
kup marta ishlov berishga asoslangan. birinchi bulib xom ashyo ekstraktorga solishga tayyorlanadi, 
undan keyin mernikga undan erituvchi tushadi. Ekstraktor sovutgich – ekstraktorga ulangan. Bu
jarayon kerakli vaktgacha davom etishi mumkin. Xosil bulgan konsentrlangan ekstrakt yiggichga 
tushadi, ikkinchi marta ekstraksiyada ekstraktorga yangi erituvchi solinadi va ekstraksiya tugagach uni 
keyingi yiggichga tushadi, bu jarayon dorivor modani tulik olguncha davom etadi. Bundan kup 
martalik ekstraksiyada fakatgina birinchi ekstrakt konsentralangan xisoblanadi. Keyingi ekstraksiyalar 
pastrok konsentratsiyali ekstrakt xosil buladi, bundan kolgan dorivor moddani olish uchun kullaniladi. 
Bu tuzilma kup martali ekstraksiya olib borilgan sababli kup vakt ketadi va kup erituvchi ketadi. SHu 
sababli bu tuzilma kimmatga tushadi.
Aylanma buglatish apparatining ishlash prinsipi
. Aylanma (sirkulyasion) buglatish apparati 
xaroratga chidamli eritmalarni konsentratsiyalash va chukma xosil kilmaydigan moddalar uchun 
muljallangan.
Boshlangich eritma shtutser 11 orkali idishga 2 suriladi, bunda aylanma kurilmaga tortib olib, 
nay tushirilgan. Kurilmaning ustki kismida bug bilan kizdiriladigan eritma yukoriga kutariladi va 
separatorga purkaladi, bunda bugdan ajratiladi. Buglar birikuvchi naylar 5 orkali kondensator – 
muzlatgichga tushadi. Kondensat vakuum yordamida shtutser orkali yiggichga okib tushadi va davriy 
ravishda pastki kuyilish joyidan ajratiladi. Separatorda buglatilmay kolgan yiggich asbobga 2 tushadi 
va bug xolda aylanma (sirkulyasiya) jarayon buglatish kerakli konsentratsiyaga etguncha davom etadi. 
Buglatilgan eritma davriy ravishda pastki chikish joyi orkali olinadi. Separator utkazgich mexanizm 
ulangan metall utirgichga urnatilganki, unda separator tik ukining yukorisigacha ajralish jarayoni yuz 
beradigan charxga mustaxkamlangan. CHarxning asosi tarelkani ushlab turishni tashkil kiladi, shu 
asosda paket tarelkalar tashki porshin, taglik, kopkoklar va tarelkalar orasidagi suyuklikni chikarish 
uchun kompakt klapanlar urnatilgan. Separatorda kabul kiladigan va bosim ostida chikarib 
yuboriladigan disklar mavjud. SHlemlar chukkanda, chukindini kabul kiladigan moslama va tarelkalar 
orasidagi suyuklikni kabul kiluvchi moslamalar bor. Suv uzelining tarmogi kalkon suvlarni charxga 
etkazib berishga xizmat kiladi. Separatorni boshkaruvchi kuli yoki avtomatik usul bilan charxni ishga 
tushiradi.
Separatorning ish jarayoni: CHarxning ish vaaktidagi aylanishi tufayli gidrouzel yordamida 
kalkon suv separatorga chikadi, tashki porshin kutarilishi natijasida razgruzka yoriklari tusadi. 
Jarayondan xosil bulgan suyuklik kabul kilish kommunikatsiyasidan charxga kuyiladi, bosimli disk 
yordamida fugatga junatiladi. Tarelkalardan ajralib chikkan chukindining bir kismi charxga tashlab 
turiladi. Ish xajmi tuldirilgandan keyin separatorning ishi tuxtatiladi. 
Kalkon suv klapanli moslamaga yuboriladi, sung charxdan tarelkalar orasidagi suyuklik 
ajratiladi. Sung kalkon suv yordamida tashki porshen tushiriladi va aylanma yoriklar ochiladi, yoriklar 
orasidan shlamm kabul kilgichga chukmalar tashlanadi.
O‘simlik xom ashyosidan dorivor moddalarni ajratish
. Fitokimyo sanoatida o‗simlik tarkibidan 
dorivor moddalarni ajratish diffuzion apparat –ekstraktorlarda olib boriladi. Diffuzion apparatda 
diffuziya xodisasi sodir bo‗ladi. Erituvchi maydalangan o‗simlikning buzilgan xujayralari orqali butun 
xujayraga kirib u erda diffuziyalanadi. Avval aralashmaga ajralib chiqadigan moddalar xujayra yuza 
qismida eritmaga o‗tib tushadi. Erigan modda konsentratsiyasi kamayishi bilan erituvchiga xujayrada 
chuqur yotuvchi moddalar kira boshlaydi. Bunda erituvchi xujayra qatlamlarining qarshiligini oshib 
o‗tadi. Diffuziyalanayotgan moddaning miqdori; faza bo‗lish yuzasi; xarorat; konsentratsiyalar farqi 
vaqtning ortishi bilan oshadi, erituvchining qovushqoqligi va diffuziyalanayotgan modda 
zarrachalarining o‗lchamlari ortishi bilan kamayadi.
Qarama-qarshi oqim
bo‗yicha o‗simlik xom ashyosidan dorivor moddani ajratish usulidan xozirgi 
kunda keng foydalanilmoqda Bu usulni qo‗llashdan maqsad iloji boricha oz miqdorda ajratuvchi sarflab, 
uzluksiz konsentralangan ajratma olishdir. qarama—qarshi usulda ajratma olish o‗z navbatida ikkiga 

---