Fizika ixtisosligidan boshqa ixtisosliklar uchun ma’ruza matnlari to’plami So’z boshi

Xalqaro Birliklar Sistemasi da tezlik birligi m/s, SGS sistemada sm/s. Yana 
tezlik amaliyotda km/soat birlikda ham o’lchanadi. 
Agar harakatning tezligi v ixtiyory tanlab olingan barobar 
t

vaqt oraliqlarida bir
xil
v

miqdorga o’zgarib borsa, bunday harakat tekis o’zgaruvchan harakat 
deyiladi. Agar 
v

ning ishorasi tezlikning ishorasi bilan bir xil bo’lsa, harakat tekis 
tezlanuvchan harakat deyiladi; agar 
v

ning ishorasi teskari bo’lsa, ya’ni vaqt 
o’tishi bilan tezlik son qiymati jihatidan kamayib borsa, harakat tekis 
sekinlanuvchan harakat deyiladi. 
Vaqt o’tishi tezlikning naqadar tez o’zgarib borshina xarakterlash uchun 
tezlanish deb atalgan fizik kattalik kiritiladi. To’g’ri chiziqli tekis o’zgaruvchan 
harakatning tezlanishi tezlikning ortirmasiga to’g’ri proporsional va shu ortirma 
ning hosil bo’lishi uchun ketgan vaqt oralig’iga teskari proporsional bo’lgan fizik 
kattalikdir.
Tezlikning 
0
t
paytidagi qiymati 
0
v
, t paytdagi qiymati esa 
v
bo’lsin. U holda
0
t
t

vaqt momentida tezlik 
0
v v

ga o’zgaradi va tezlanishning matematik ifodasi
0
0
v v
W
t
t



(4) ko’rinishda bo’ladi.
Bundan tekis o’zgaruvchan harakatning tezligi vaqtning chiziqli funksiyasi ekan: 
0
v
v
wt
 
;(5)
Agar boshlang’ich tezlik 
0
0
v

bo’lsa,
;(5 )
v
wt
a

bo’ladi. 
Moddiy nuqtaning tezligi vaqtning funksiyasidir. Shu sababli tezlikdan 
vaqt bo’yicha olingan hosila tezlanish ni beradi: 
2
2
dt
S
d
dt
dV
W

