Fizika ixtisosligidan boshqa ixtisosliklar uchun ma’ruza matnlari to’plami So’z boshi

Birdan bar natijasi issiqlikning batamom ishga aylantirishdan iborat 
bo’lgan jarayonni amalga oshirib bo’lmaydi. 
 Bu qonunni yana shunday ta’riflari bor: 
1) Klaizius: Issiqlik o’z-o’zidan sovuq jismdan issiq jismga o’tavermaydi. 
2) Tomson (Kelvin): Biror jismni issiqligini bu jismni sovutishdan boshqa hech 
qanday ta’sir ko’rsatmasdan ishga aylantirib bo’lmaydi. 
3) Ostvald: Ikkinchi jins abadiy dvigatelni amalga oshirib bo’lmaydi, ya’ni 
issiqlikni to’la ishga aylantiradigan mashinani qo’rib bo’lmaydi. 
4) Bolsman: Tabiat ehtimoli kam bo’lgan holatdan ehtimoli ko’proq bo’lgan 
holatga o’tishga intiladi. 
Termodinamikaning 
1-va 
2-qonunlari 
empirik 
qonunlardir. 
Termodinamikaning 2-qonuni faqat ma’lum chegaragacha to’g’ri bo’ladi. 
Termodinamikaning asoschilaridan biri Saddi Karno foydali ish 
koeffitsienti eng katta bo’lgan siklni taklif etgan. Bu siklni Saddi Karno sikli 
deyiladi. U ikki izoterma va ikki adiabatadan iborat bo’lgan qaytuvchi aylanma 
jarayondir. Karno siklining foydali ish koeffitsienti: 

---

1
2
1
T
T
T



, (7.2) 
ifoda yordamida aniqlanadi, bu yerda T
1
– isitkichning va T
2
– sovutkichning termodinamik 
temperaturalari. 
8-§. REAL GAZLAR 
Ideal gazlar uchun holat tenglamasi quyidagicha edi: 
PV

RT. (8.1) 
 
Real gazlar bosimi uncha yuqori bo’lmasa va temperatura yetarli yuqori 
bo’lganda bu tenglama bilan tavsiflanadi. Ammo bosim ortsa va temperatura 
kamaysa, real gazlar uchun (8.1) tenglamadan ancha chetlanishlar kuzatiladi. 
Buning sababi shu-ki, (8.1) tenglama chiqarilganda ikki faktor hisobga 
olinmagan: 
1) molekulalar o’z o’lchamlariga ega; 
2) molekulalararo ta’sir kuchlari mavjud. Van-der-Vaals bu ikki faktorni 
hisobga olib real gazlar uchun holat tenglamasini chiqardi. Bu tenglama